150
daxili məhsulun istehsalının orta illik artım sürəti Latın Amerikasının əksər
ölkələrindən geri qalmaqdadır.
Son illərdə fəaliyyət göstərən sənaye müəssisələrinin 45% yeyinti, 12%
toxuculuq, 13%-i kimya, 10%-i müxtəlif içki və tütün, 3%-i ağac emalı sənaye
sahələrinin payına düşür.
XX əsrin sonlarında demək olar ki, sənayenin bütüri sahələri paytaxtda
cəmləşmişdir. Hal-hazırda Mərkəzi rayonda, Asunsiyon da daxil olmaqla sənaye
müəssisələrinin 76%-i cəmləşir.
Emaledici sənayenin əsas sahəsi yeyinti sənayesidir. Ölkədə şəkər
istehsalı getdikcə təkmilləşərək dünya bazarında bu məhsulların təlabatına
uyğunlaşmışdır. Əsasən paraqvaylı olan və yaxın xaricdə yaşayan sahibkarlar
ölkənin şəkər sənayesinin ümumi məhsulunun 70%-ni verir. Bitki yağı
istehsalında ölkənin böyük müvəffəqiyyəti vardır. Belə ki, tuiq yağı evir yağı
istehsalına görə dünyada birinci yeri tutur. Ölkənin toxuculuq sənayesi 19
pambıqtəmizləmə və 18 toxuculuq fabriki ilə təmsil olunur. Yekun məhsul
istehsalının yarıdan çoxu amerika şirkətlərinin payına düşür. Ən iri fabriklər
Asunsion və Paraqvay çayı üzərində yerləşən Pilar şəhərində yerləşir.
Müəssisələrin əksəriyyəti yerli pambığın əsasında işləyir və ilkin parça istehsal
edir. Dəri-ayaqqabı sənayesinin müəssisələri əsasən Asunsion və Puerto-Sastredə
yerləşir.
Gön-dəri məhsulları və ayaqqabı istehsasalı əhalinin təlabatını hələlik ödəmir,
istehsal olunan dərinin böyük əksəriyyəti ixrac edilir.
Taxta-şalban sənayesinin əsas mərkəzləri Vilyarrika və Keronel-
Ovyedo şəhərlərinin ətrafında, həmçinin də Konsepsion, San-Pedro-Rosario və
Enkarnosyon rayonlarındadır. 1952-ci ildə Konsepsion yaxınlığında
Vanyeşdə sement zavodu işə düşmüş, il 12-14 milyon ton məhsul istehsal etməyə
başlamışdır. Ölkənin sementə olan təlabatı ödənilmiş, qalan hissəsi Boliviya və
Braziliyaya ixrac edilməyə başlamışdır.
Ölkədə dəmir filizi, nikel və digər faydalı qazıntıların müəyyən qədər
ehtiyatının olmasına baxmayaraq, dağ-mədən sənayesi kifayət qədər inkişaf
etməmişdir. Hələ 1954-cü ildə İbikun şəhəri yaxınlığında az da olsa dəmir filizi
emal edilməyə başlasa da indiyədək müəyyən inkişaf nəzərə çarpmır.
İngilis və amerikan neft krallarının rəqabəti 1930-cu illərdə Paraqvayla
Boliviya arasında müharibənin başlanmasına səbəb oldu. Boliviyanın neftli
zonasının kənarındakı mübahisəli Çako vilayəti müharibə nəticəsində
Paraqvaya nəsib oldu. ABŞ, İngiltərə, Kanada, Braziliya və digər dövlətlərin
neft şirkətləri Paraqvay Çakosu ilə konsessiya danışıqlarını davam etdirdilər.
Nəhayət, amerika şirkətləri olan “Pyur oyl of Paraqvay” və “İnterneşnl
prodaktş korporeyşn”, həmçinin Braziliya firması “Petrolera quarani” və
“Karlos Kasada limitada” belə konsessiya əldə edə bildilər. 1958-ci ilin
axırlarında “Pyur oyl of Paraqvay” şirkəti ilk neft quyularını qazmağa başladı.
Keçən əsrin 70-ci illərinin əvvəllərinədək Paraqvay elektroenergetikanın
inkişaf səviyyəsinə görə Latın Amerikasında axırıncı yeri tuturdu. Cəmi 47 İES
vardı və əsasən də gətirilmə neftə və oduna əsaslanırdı. Elektrik enerjisin ölkə
151
ehtiyacının cəmi 30%-ni ödəyə bilirdi. İstehsal gücü 136 min kvt olan “Akaray-1”
və “akaray -2” SES-ləri Akaray çayı üzərində tikildikdən sonra enerjiyə olan
təlabat ödənildi. 1973-cü ildən etibarən Paraqvay Cənubi Amerikada ilk
elektroenerji ixrac edən ölkə oldu. Braziliya və Argentina ilə birgə tikilən SES-lər
istifadəyə verildikdən sonra Paraqvay onlarla birgə tikilən stansiyaların elektrik
enerjisinin cəmi 1,8%-ni istehlak edir, qalanını Argentina və Braziliyaya ixrac edir.
Emaledici sənayenin əksər müəssisələri, kebraço şirəsi istehsal edən zavod,
taxta-şalban, şəkər və şərab zavodlarından başqa, mərkəzi dairələrdə və ya ona
bitişik rayonlarda cəmləşmişdir.
Müharibədən sonrakı dövrdə dənüyütmə sənayesi sürətlə inkişaf etməyə
başlamışdır. Əgər müharibədən əvvəl o unu xaricdən gətirirdisə, Asunsion,
Enkarnason və konsensionunda, tikilən dənüyütmə müəssisələrindən sonra o,
yalnız buğda idxal edir.
Məhsulun dəyərinə görə yeyinti sənayesindən sonra kimya sənayesi xüsusilə
fərqlənir. Burada aparıcı sahə kebraço şirəsi istehsalıdır.
ç) Nəqliyyatı. Paraqvayın sənayesinin və bütövlükdə iqtisadiyyatının
inkişafına nəqliyyatın və rabitə vasitələrinin zəifliyi öz mənfı təsirini göstərmişdir.
Təxminən 140 il bundan əvvəl prezident Karlos Antonio Lopesin əmri ilə Cənubi
Amerikanm ən qədim dəmiryollarından biri əsgərlər tərəfındən inşa edilməyə
başlamışdır. Bu yol Asunsionu Paraquari şəhəri ilə, 1886-cı ildə Vilyarriki, 1911-ci
ildə isə Enkarnasyonla birləşdi. İki ildən sonra Enkarnasyonla Pasadas arasındakı
bərə Argentina dəmiryol şəbəkəsi ilə birləşdi və Asunsion Buenos-Ayreslə
dəmiryol əlaqəsinə malik oldu.
Bundan əlavə bir sıra qısa dəmiryol budaqları vardır ki, onlar da xüsusi
şirkətlərə məxsusdur. Onların hamısı Çakonun daxili rayonlarını portlarla
birləşdirir. Bu yollarla kebraço ağacları şirə almaq üçün zavodlara daşınır. Hal-
hazırda ölkənin dəmiryol xəttinin ümumi uzunluğu 1,5 min km,
yükgötürmə qabiliyyəti ildə 85-90 min tondur.
Son illər Paraqvay hökuməti avtomobil yollarının salınmasına diqqəti
artırmışdır. Xüsusilə strateji əhəmiyyət kəsb edən beton və asfalt yollarının
çəkilişinə daha çox fikir verilir.
Ölkənin vacib nəqliyyat arteriyalarından biri də çay nəqliyyatıdır. Bu sahədə
Parana və Paraqvay çayları və onların qolları mühüm rol oynayır. İl boyu
istifadə olunabilən çay yollarının ümumi uzunluğu 3,5 min km-dən çoxdur. Bu
yollarla hər il orta hesabla 0,5-1 mln. ton yük daşınır. İri çay və orta dəniz
gəmiləri Asunsion, orta çay gəmiləri isə Konsensionadək qalxa bilirlər, hətta dayaz
çökmə gəmiləri okeandan 2700 km aralanaraq Paraqvayla Braziliya
limanı olan Korumbayadək qalxa bilirlər. Paraqvay və Parana çayları ilə
ixrac-idxal əməliyyatlarının 90%-i həyata keçirilir.
Son illər hava nəqliyyatı çox sürətlə inkişaf etməyə başlamışdır. Daxili
iqtisadi və inzibati əlaqələrlə yanaşı beynəlxalq liman olan Asunsion bu gün
müasir təyyarə, aparatura və texnika ilə təchiz olunmuşdur.
Dostları ilə paylaş: |