Kirisiw tiykarǵi bólim inflyaciya hám oniń turleri

2023-jili Ozbekstan Respublikasinda ayliq inflyaciya korsetishleri

	ótken ayga salistirganda (%)	o‘tken jildin usi ayina salistirganda (%)
Noyabr Oktyabr 2023	1,1 1	9,2 9,0
Sentyabr 2023	0,2	9,2
Avgust 2023	0,5	9,0
Iyul 2023	-0,2	8,9
Iyun 2023	-0,3	9
May 2023	0,5	10,4
Aprel 2023	0,8	11,0
Mart 2023	1,0	11,7
Fevral 2023	0,5	12,2
Yanvar 2023	0,8	12,2

Jıl basınan (yanvar -sentyabr) inflyatsiya 5, 13 procentke shekem asqan .Jıllıq inflyaciya (ótken jıldıń sentyabr ayına salıstırǵanda ) 9,2 procentke (8, 96 procent) tezlesti. Jıl dawamında azıq-awqat ónimleri ortasha 11 procentke (bul sońǵı bes jıldaǵı minimal kórsetkish, bıltır bolsa 16, 6 protsentti qurap edi), aziq-awqat bolmagan ónimleri 7, 6 procentke (10, 9 procent), xızmetler 8, 2% (6, 4%) qımbatlasqan.

Sırtqı hám ishki faktorlarlardıń hár qıylı kólemdegi tásirinleri sentyabr ayında jıllıq inflyatsiyani 12, 2% ga teń bolıwına sebep boldı. Avgust ayınan baslap bazalıq inflyatsiya kórsetkishi ulıwma inflyatsiyadan joqarılaw qáliplese basladı hám sentyabr ayında jıllıq 12, 7% ge shekem tezlesti.
Prezident Shavkat Mirziyoyev janında 2023 jılda inflyaciya dárejesin tómenletiw ilajları talqılawı maydanınan jıynalıs ótkerildi.
Ol jaǵdayda jazilıwına qaraǵanda, hazirgi waqitta Ózbekstanda inflyaciya 12, 3 protsentti quragan. Barlıq ekonomikalıq mexanizmlerdi qollap, bıyılǵı jılda bul kórsetkishti 10 procentten tómenge túsiriw maqset etilip atır.
Ózbekstan Oraylıq banki oktyabr ayi ushın xalıq hám isbilermenlik subyektleri tárepinen sezilgen inflyatsiya dárejesi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı járiyaladı.
Oǵan kóre, xalıq tárepinen sezilgan inflyatsiya dárejesi 13, 4 protsentti shólkemlesken. Aymaqlar kesiminde inflyatsiyanin eń joqarı dárejesi Tashkent qalası — 17, 2 procent hám Tashkent wálayatında — 14, 2 procent, eń tómen dárejesi Nawayi wálayatı — 11, 5 procent hám Qaraqalpaqstan Respublikasında — 11 procent sezilgen.
Oktyabr ayında isbilermenler tárepinen sezilgan inflyatsiya dárejesi ortasha 14, 1 protsentti shólkemlesken. Respublika boyınsha eń joqarı kórsetkish Samarqand — 17, 3 procent hám Andijanda — 15, 8 procent, eń tómen kórsetkish Namangan — 12, 2 procent hám Qashqadáryada — 12, 4 procent baqlanǵan.
Finans ministri Timur Ishmetov 2026 -jılǵa kelip JIO’ muǵdarı 100 mlrd dollarǵa jetiwi, inflyaciya dárejesi 5-6% ga tómenlewi, sırtqı qarız muǵdarı JIO’ga salıstırǵanda 36% muǵdarında ortasha saqlanıwı, byudjet deficitligi bolsa 2-3% átirapında bolıwın xabar bergen edi.
Oraylıq bank bir neshe faktordi esapqa alıp, 2 ssenariy tiykarında keyingi jıllarda makroekonomikalıq rawajlanıw baǵdarların islep shıqtı. 5 % lik inflyatsion targetke erisiw dáwiri tiykarǵı ssenariyda 2025-jıldıń ekinshi yarımına, alternativ ssenariyda 2026 -jıl juwmaǵına tuwrı keliwi kútilip atır.
Makroekonomikaliq rawajlaniwdin tiykargi ssenariysi shenberinde 2024-jilda inflyasiya darejesi 8-9% atirapinda boliwi prognoz qilinip atir.Inflyaciyanin bul darejede boliwin tamiyinlew ushin pul-kredit sharayatlari 2024-jilda da qatan fazada saqlap qalinadi. Ekinshi ssenariy boyinsha turaqli targetke erisiw dawiri janede uzaqraq bolip, 2025-jilda inflyaciya 7-8 % ham 2026-jil aqirina kelip, 5 % ke shekem paseyiwi prognoz qilinip atir.
Ekonomika óz rawajlanıwda potencial dárejege jaqınlasqan sharayatda yamasa bántlilik dárejesin asırıw yoxud inflyaciya dárejesin tómenletiw sıyaqlı alternativ variantlardan birin tańlawǵa májbúr bólinedi. Sebebi qısqa múddetli dáwirde jumıssızlıq hám inflyaciya dárejeleri ortasında teris baylanıslılıq bar. Jumıssızlıqtı tómenletiw jumıs jayların jaratıw ushın qosımsha aqshalar ajratılıwın ańlatadı. Usı waqıtta bul mıynet haqı muǵdarınıń asıwına da alıp keledi. Hár eki jaǵday da bahalar dárejesindiń kóterliwine alıp keledi, yaǵnıy talap inflyaciyasi júz beredi.
Jumıssızlıq hám inflyaciya kórsetkishleri ortasındaǵı óz-ara baylanıslılıq ingliz ekonomistsi A. V. Fillips tárepinen anıqlanǵan hám Fillips iymek sızig'i dep ataladı.
Fillips iymek sızig'i jumıssızlıq hám inflyaciya dárejeleri ortasındaǵı teris baylanıslıqtı xarakterleydi

Mámleket ekonomikasınıń ózgeshelikine kóre, sonıń menen birge, inflyaciyanıń qaysı túri bar ekenligine qaray Fillips iymek sızig'idagi inflyaciya hám jumıssızlıq dárejeleriniń kombinaciyası parıq etiwi múmkin. Bunday tańlaw kútilip atqan inflyaciyanıń pátine baylanıslı. Kútilip atqan inflyaciya dárejesi qansheli joqarı bolsa jumıssızlıqtıń hár qanday dárejesinde (páti tómen bolǵan inflyaciya dárejesine salıstırǵanda) haqıyqıy inflyaciya dárejesi joqarı boladı. Jumıssızlıq dárejesi hám inflyaciya pátiniń maqul túsetuǵın muǵdarları tómendegi formula kórinisinde suwretleniwi múmkin:

Bul jerde π - inflyaciyanıń haqıyqıy dárejesi; πkut- inflyaciyanıń kútilip atqan dárejesi;

F - Fillips iymek sızig'inıń iyiw múyeshin belgileytuǵın empirik koeffitsent;
ε - sırtqı baha shoki (usınıs inflyaciyasi).
Ouken nızamına kóre YaIMniıń úzilisi, yaǵnıy (Yh - Yp) / Yp muǵdar dáwirli jumıssızlıqtıń ózgeriwine baylanıslılıǵı sebepli qısqa múddetli Fillips iymek sızig'ini teńlemesin tómendegishe súwretlew múmkin:

Keltirilgen teńlemeden kórinip turıptı, olda, haqıyqıy inflyaciya dárejesi muǵdarı kutilip atqan inflyaciya dárejesine hám de sırtqı baha shoklari dárejesi menen tuwrı baylanıslılıqqa, dáwirli jumıssızlıq dárejesi menen bolsa teris baǵlıqqa iye eken. Húkimet Fillips iymek sızig'iga tıykarlanıp, qısqa dáwir ushın, ekonomikalıq siyasat maqsetlerinen kelip shıǵıp jumıssızlıq hám inflyaciya dárejeleriniń qálegen kombinatsiyasın tańlawı múmkin.

3.