•
Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının
Durumu
•
104
•
bilig
KIŞ 2012 / SAYI 60
bakınız (Lowry 1981: 122). Osmanlı fethinden önce Limni’nin yaklaşık 1/15’ine tekabül
eden büyüklükte bir araziye sahip olan Lavra, adadaki manastır mülklerinden en büyü-
ğünü elinde bulundurmaktaydı. XIV. yüzyılda yaşanan korsan saldırılarından Lavra’ya
ait mülkler de etkilenmiş ve 1356’da Lavra’ya adadaki Konteas kalesi ve kaleye bağlı ara-
zilerin verilmesi suretiyle, burada garnizon bulundurarak bölgenin müdafaasını üstlen-
mesi sağlanmıştır (Haldon 1986:169, 182-183).
12.
Mezra’a-yı manastır-ı Pandokraatera hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 32). Bu kayıt
defterde Alexopyrgos köyünün (
Karye-i Aleksi Pirgos) hâsılı içinde bulunmaktadır. Böylece
Alexopyrgos köyünden sağlanan vergi gelirinin bir kısmını söz konusu manastır mülkünden
tahsil edilen vergi gelirlerinin teşkil ettiği bildirilmekte ve bu manastır mülkünün
Alexopyrgos’un yakınında bulunduğuna işaret edilmektedir. Bu nedenle söz konusu manastır
mülkünden elde edilen vergi gelirinin tespiti mümkün görünmemektedir.
Buna rağmen
1490’da gerçekleştirilen istihsal yönünden Pantokrator Manastırı’na ait araziyi Philotheou
Manastırı’nın arazisi ile karşılaştıran John Haldon (1986: 174), Pantokrator’da 3 kat daha faz-
la ürün elde edildiğini bildirmektedir. Yazarın bu değerlendirmesinde doğrudan köy gelirlerini
baz aldığı anlaşılmaktadır. Bunun dışında tarihçinin manastır dokümanlarına isnat
ederek
1392 ve 1396 tarihli kayıtlar hakkında dikkat çektiği hususlar, bu manastır mülkünün bulun-
duğu yerleşim hakkında bilgi vericidir. 1392’de manastırın Pesperagoz köyü yakınlarındaki
Ano-Chorion’da mülkleri bulunmaktaydı. 1396 tarihli belgede ise Ano-Chorion’da manastıra
ait tarlalar ve bir kule yani “pyrgos” ile Phakos olarak bilinen yerde bir
mandra bulunduğu
ifade edilmektedir (Haldon 1986: 174-190). Burada ki “pyrgos” kaydına dikkat çeken Heath
Lowry (1997: 251-254), bu “pyrgos”un zamanla Ano-Chorion’un isimlendirilmesinde
etkili
olduğuna ve Ano-Chorio’nun “Alexopyrgos” (
Aleksi Pirgos/Alex’in Kulesi) şeklinde anılmasına
sebep olduğuna değinmektedir. Hatta tarihçi Pesperagoz köyünün de Türk idaresi boyunca
defterlerde “Aleksi Pirgos” şeklinde adlandırıldığını ifade etmektedir. Ancak 75 numaralı def-
terde “Pesperegos” (BOA Td. nr. 75: 165), 307 numaralı defterde “Pişregos” (BOA Td. nr.
307: 33), 490 numaralı defterde yine “Pişregos” (BOA Td. nr. 490: 119), 702 numaralı def-
terde “Bisregos” (BOA Td. nr. 702: 77), 141 numaralı defterde “Bisregoz” (KKA Td. nr. 141:
40/a) ve nihayet 724 numaralı defterde ise “Pişregoz” (BOA Td. nr. 724: 69) şeklinde anılan
köyün söz konusu Pesperagoz olduğu anlaşılmaktadır. Defterlerdeki bu kayıtların varlığı dik-
kate alındığında konuya ilişkin açıklamaları “Alexopyrgos”un (
Aleksi Pirgos/Alex’in Kulesi)
Ano-Chorion’u isimlendirdiği düşüncesiyle sınırlamak daha yerinde görünmektedir.
13.
Mezra’a-yı manastır-ı Filoseo hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 35). Defterde
Philotheou’nun Laktovoidin köyünün (
Karye-i Ayo Raki) hâsılının içinde yer alması,
manastırın vergi gelirinin söz konusu köyün hâsılının bir parçası olduğunu ve bu manas-
tırın Laktovoidin yakınlarında bulunduğunu ortaya koymaktadır. Philotheou, Athos
manastırları arasında gösterilmektedir (Lowry 1986: 250-251).
14.
Mezra’a-yı manastır-ı Ayo Pavlo Mezra’a-yı Dionisio hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr.
25: 40). Kayıt Athos manastırlarından Dionysiou (
Dionisio) ve Ayio Pavlou (
Ayo Pavlo)’nun
manastıra ait adada mülkleri bulunduğunu göstermektedir. Defterde bu iki manastıra ait kay-
dın Phalia köyünün (
Karye-i Fala) hâsılı içinde zikredilmesi manastırların Phalia köyünün ge-
lirine katkı yaptığını ve bu köyün yakınlarında bulunduğunu açıklamaktadır.
•
Demircan, XV-XVII. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Hâkimiyetinde Limni Adası Manastırlarının Durumu
•
105
•
KIŞ 2012/ SAYI 60
bilig
15.
Mezra’a-yı manastır-ı Vatovidni hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 41). Defterde
Vatopedi’den elde edilen gelire dair kaydın Moudros köyünün (
Karye-i Mudros) hâsılının
dâhilinde
bildirilmesi, manastır mülkünün Moudros’tan sağlanan vergi gelirlerine belirsiz
bir oranda katkı yaptığına ve Moudros köyünün yakınlarında yer aldığına işaret etmektedir.
25 numaralı defterin sunduğu verileri dikkate alan John Haldon (1986: 174), bu manastı-
rın mülklerini arttırmış olduğunun net biçimde anlaşıldığını ifade etmektedir.
16.
Mezra’a-yı manastır-ı Balyanbelo hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 59). Bu
kayda
Karye-i Laniç’in gelirlerinin sıralandığı kısımda yer verilmiş olması öncelikle ma-
nastır mülkünden sağlanan vergi gelirinin Laniç’ten tahsil edilen vergi gelirinin belirle-
nemeyen bir kısmını teşkil ettiğini göstermektedir. Bunun dışında kaydın
bulunduğu yer
ise söz konusu manastır mülkünün Laniç köyünün yakınlarında bulunduğunu akla ge-
tirmektedir. Bu manastır mülkünün ismi olarak Palaiampela’yı gösteren Heath Lowry
(1986: 251. dipnot 52) bu ismi taşıyan ne Athos’ta ne de Osmanlı fethinin öncesinde
Limni’de bir manastır
bulunduğunu ifade ederek, bu mülkü Lavra’nın bir
metohlarından
biri olarak göstermektedir.
17.
Mezra’a-yı manastır-ı Kutlumus hâsılı cümlede mahsûbdır. (BOA Td. nr. 25: 61). Defter-
de Ardeias köyünün (
Karye-i Sardiyos) hâsılı bu son manastır kaydını ihtiva etmektedir.
Dolayısıyla bu kayda göre Kutlumus adıyla anılan manastır mülkünden elde edilen vergi
geliri, Ardeias köyünün vergi gelirinin belirlenemeyen bir bölümünü teşkil etmekteydi.
Bunun yanı sıra söz konusu kayıt manastır mülkünün Ardeias yakınlarında yer aldığına
işaret etmektedir. Ayrıca defterdeki
Kutlumus isimli bu manastır mülkü
ile Athos manas-
tırlarından olan Koutlumus kastedilmektedir.
18.
Manastır-ı Pandokrat der kurb-ı karye-i Aleksi Pirgoz. Keşişler oturur. Ekdüklerinin öşrin
virirler. (BOA Td. nr. 75: 154).
19.
Manastır-ı Kutlumus der kurb-ı karye-i Sardiyos. Keşişler oturur. Ekdüklerinin öşrin virir-
ler. (BOA Td. nr. 75: 154).
20.
Manastır-ı Diyoniseo der kurb-ı karye-i Fala. Keşişler oturur. Ekdüklerinin öşrin virirler.
(BOA Td. nr. 75: 155).
21.
Manastır-ı Ayo Pavlo der kurb-ı karye-i Fala. Keşişler oturur. Ekdüklerinin öşrin virirler.
(BOA Td. nr. 75: 155).
22.
Heath Lowry, Limni’deki Pantokrator Manastırı’na ait
metohun tahrir dönemleri arasın-
da gösterdiği değişimi tetkik ettiği çalışmasının ekinde söz konusu
metohun defterlerdeki
kayıtlarının transkripsiyonuna yer vermiştir. Burada 75 numaralı tahrir defterinin 154.
sayfasındaki “ırgadan” kelimesini “reâyâ-i ki” şeklinde okumuştur (1997: 269).
23.
Manastır-ı Vatoviti der kurb-ı karye-i mezkûr (Modoros/Moudros
). Keşişler oturur. Hâsılı
karye hâsılı ile mahsûbdır. (BOA Td. nr. 75:160).
24.
Manastır-ı Palyanb(p)elo. Keşişler oturur. Zirâat itdüklerinden öşr ve rüsûm virürler. An
öşr-i gallat ve bagat ve âsiyâb ve gayrihi. Hâsıl 281. (BOA Td. nr. 75: 173).
25.
Manastır-ı Filoseo. Keşişler oturur. Zirâat itdüklerinden öşr ve rüsûm virürler. (BOA Td.
nr. 75: 193).