Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bioyanacaq istehs alının perspektivləri
7
Bununla əlaqədar olaraq, kənd təsərrüfatı istehsalının strukturu enerji ehtiyatlarının istehlakı hələ aşağı olan inkişaf edən ölkələrin tərəfinə keçəcək və bu ölk
ələrdə kənd təsərrüfatının mexanikləşdirilmənin artımı onların enerji ehtiyatlarına t ələbatının xeyli artmasına gətirib çıxaracaqdır. K ənd təsərrüfatı tarixən enerjinin həm istehlakçısı, həm də istehsalçısıdır. Zamanla aqrar sektorda enerjinin istehlakı və istehsalı elmi-texniki tərəqqinin tətbiq edilm əsinə uyğun olaraq dəyişirdi. Lakin, bu proses müxtəlif ölkələrdə qeyri bərabər keçirdi. Buna gör ə də, hal-hazırda enerji nöqteyi nəzərdən kənd təsərrüfatında müxt əlif fəaliyyət modellərinin dünyada mövcudluğunumüşahidə etmək olar. Bunlardan birini şərti olaraq Amerika modeli adlandırmaq olar. O, XX əsrin birinci yarısında formalaşmışdır və kənd təsərrüfatı istehsalının maxanikləşdirilməsi v ə kimyalaşdırılmasına əsaslanır. Aqrotexniki əməliyyatların bir çox növlərinin mexanikl əşdirilməsinin tətbiq edilməsinin və kənd təsərrüfatı bitkilərinin yetişdirilməsində kimyəvi preparatların ilk istifadəçiləri ABŞ fermerləri olmuşdur. G ələcəkdə XX əsrin bütün dövründə ərzaq istehsalının inkişafıməhz bu modellə baş vermişdir. Bundan başqa, bu model bir çox inkişaf edən ölkələrdə, o cümlədən Çin və Hindistanda sür ətlə yayılmışdır. ətlərindən biri, onun öz mahiyyətinə görə enerji sərf ed əndir. Eyni zamanda, enerji həm birbaşa – elektrik, neft məhsullarının və qazın istifad əsi yolu ilə, həm də dolayısı olaraq – istehsalında xeyli enerji tələb edən kimy əvi gübrələrin və pestisidlərin tətbiqi yolu iləistehlak edilir. Son ümumi m əlumatlara görə (2002-ci ilə olan), ABŞ-ın kənd təsərrüfatı 1,7 kvadrillion BİV, ondan 65 faizi və ya 1,1 kvadrallion BİV birbaşa halda və 35 faizi və ya 0,6 kvadri lion BİV dolayi olaraqistehlak edir (BİV – Britaniya istilik vahidi, British thermal unit (Btu) = 0,252 kalori; 1 litr benzin = 33 min Btu, 1 klv elektrik = 3,4 min Btu). Bütü n növ enerji ehtiyatlarından daha çox hissəsi mineral gübrələrin (29 faiz), dizel yanağının (27 faiz), elektrik enerjisinin (21 faiz)payına düşür. Enerji istehlakının Amerika modeli daha tezuyuşan və kənd təsərrüfatı istehsalına zərər vermədən dəyişən iqtisadi şəraitlərə adaptasiya qabiliyyəti olan model olmuşdur. 1978-ci ilədək bütün enerji ümumi istehlakı istehsalın artımı ilə yanaşı artırdı. Lakin, 70-ci ilin əvvəllərində baş verən neft böhranından sonra, neft m əhsullarının defisiti və enerji ehtiyatlarına olan qiymətlərin kəskin artması zamanı k ənd təsərrüfatının idarəedilməsi metodları dəyişməyə başlamışdır. Enerjiyə qənaət ed ən texnologiyalara keçid sayəsində ABŞ-ın kənd təsərrüfatında enerjinin ümumi istehlakı2,3 kvadralion BİV-dən 1,7 kvadrilion BİV-dək azalmışdır, yəni 1,3 dəfə. Bu dövrd
ə ABŞ-da kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının həcmi 1,6 dəfə artmışdır. N əticədə, son 30 ildə ABŞ-da kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalınaenerji sərf edilm əsi demək olar ki, 2 dəfə aşağı düşmüşdür. Həmin dövrdə həm də enerjinin birbaşa istehlakı strukturu dəyişmişdir: benzinin (41 faizdən 9 faizədək), qazın (15 faizd
ən 8 faizədək) payı azalmışdır və dizel yanacağının (13 faizdən 27 faizədək), elektrik enerjisinin (6 faizd ən 21 faizədək) payı artmışdır. 1975-ci ildən 1985-ci il ədək ABŞ-da traktorun satışı demək olar ki, 3 dəfə aşağı düşmüşdür. Daha güclü 8
modell ər tətbiq edilməyə başlamışdır, onların vasitəsilə eyni zamanda bir neçə aqrotexniki əməliyyatların aparılması mümkün olmuşdur, bu da yanacağın ümumi s ərfini azaltmağa şərait yaratmışdır. H əmçinin enerjinin dolayı istehlakı nöqteyi-nəzərdən də vəziyyət dəyişmişdir. 1980-ci ild ən başlayaraq mineral gübrələrin və pestisidlərin ümumi istifadə həcmi durmadan aşağı düşürdü. Daha effektiv kimyəvi preparatların və onlardan istifadənin rasional metodlarının tətbiq edilməsi, eyni zamanda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalını artırmağa şərait yaratmışdır. Bel
ə nəticəyə gəlmək olar ki, neft məhsullarına qiymətlərin müasir artması şəraitində kənd təsərrüfatında növbəti texnoloji irəliləyiş gözləmək olar. Çox ehtimal ki, texnoloji ir əliləyiş genləri modifikasiya edilmiş bitkilərin sortlarının, məhsulun hər vahidin ə hesabı ilə enerji istehlakının daha da azalmasına nail olmasına şərait yaradan, enerjiy ə qənaət edən texnikanın və texnologiyalardan daha geniş tətbiq edilm əsilə əlaqəli olacaq. İnkişaf edən ölkələrdə Amerika modelinin yayılması ilə dünya kənd t əsərrüfatında enerji istehlakınınümumi artmasını gözləmək olar. Gələcəkdə onun yayılma templəri enerji ehtiyatlarına və ərzaq məhsullarına qiymətlərin artmasının nisb
ətindən asılı olacaq. Əhalinin artımı və ərzaq defisiti şəraitində ərzaq m əhsullarına qiymətlərin neft məhsullarına olan qiymətlərdən daha tez arması v əziyyəti yarana bilər.Belə ssenari alternativ enerji mənbələrinin geniş yayılması şəraitində mümkün ola bilər.
alının perspektivləri Neft m
əhsullarına olan qiymətlərin kəskin artması şəraitində, son zamanlar bitkiçilik m əhsullarından bioyanacağın istehsalına daha çox diqqət yetirilir. 2000-ci ild
ən 2007-ci ilədək olan dövrdə bioyanacağın dünya istehsalı 3 dəfə artmışdır – 18 milyard litrd ən 60 milyard litrədək, bu da nəqliyyatda yanacağın dünya istehlakının 3 faizind
ən artıq deyil. Bioyanacağın istehsalının təxminən 90 faizi ABŞ-da, Braziliyada v ə Aİ cəmləşmişdir. Hal-
hazırda bioyanacağın istehsalı üçün xammalın əsas mənbəyi qarğıdalı, şəkər qamışı və bitki yağlarıdır (palma, raps və soya). Lakin, enerji məhsullarının istehsalı üçün təkcə bu bitki ehtiyatlarından istifadə edilməsi bəs deyil. Mövcud olan t əsnifata uyğun olaraq kənd təsərrüfatı tullantılarında istehsal edilən bioqaz, biohidrogen s ərt biokütlə (ağac, bitkiçilik məhsulları) daxil olmaqla kənd təsərrüfatı il ə bağlı bir neçə növ bioenerji ehtiyatları növləri mövcuddur. Bundan başqa, ikinci n əsl adlandırılanbioyanacaq mənbələri də mövcuddur. Onlara sellülozun yüksək t ərkibli bitki mənşəli ehtiyatları aiddir. Hal-hazırda sellülozun bioyanacağa (etanol) çevir ən texnologiyalar hələ effektiv deyil. Lakin, hesab edilir ki, perspektivdə belə texnologiyaların ixtira edilməsi zamanında yanacağın istehsalı üçün iri həcmdə bio ehtiyatların cəlb edilməsi mümkün olacaq. Belə ki, məsələn, ABŞ-da “Bioenerji üçün milyard” adlı proqram mövcuddur, o, bu ölkədə bioyanacağın istehsalı üçün təxminən bir milyard ton sellülozun yüks ək tərkibli bioehtiyatların potensial istifadəsi
Yüklə 7,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|