Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

3 

 

Sortun  sınağı  seleksiya  prosesinin  cox  əhəmiyyətli bir hissəsidir. Bu, 

seleksiyaçılar  tərəfindən  də  aparıla  bilər. Lakin arzuolunan hal, yəni məqsəd 

ondan ibar

ətdir ki, bu müstəqil  sınaq  sistemi  tərəfindən həyata keçirilsin və 

seleksiyaçıların  məlumatlarına  tam  əminlik  olmasın.  Digər tərəfdən yeni sorta 

sahiblik hüququ, müv

əffəqiyyət  qazanmış  seleksiyaçılar  üçün  xərclərin 

kompensasiyası  və  sonrakı  investisiya  üçün  əlavə  vəsaitlərin cəlb edilməsi cox 

vacib m

əqsədlərdir. Ona görə  də  bu məqsədlərə  nail  olmaqdan  ötrü  Dünyanın 

əksər ölkələri seleksiyaçıların hüquqlarını qorumaq üçün müvafiq qanunlar qəbul 

etmişlər. Eyni zamanda bu hüqüqları Beynəlxalq səviyyədə qorumaq məqsədilə 2 

dekabr 1961-ci ild

ə “Bitkilərin yeni sortlarının mühafizəsi haqqında” Beynəlxalq 

Konvensiya q

əbul  edilmişdir.  Azərbaycan 5 dekabr 2003-cü il tarixdən bu 

konvensiyaya qoşulmuşdur.  

 “Seleksiya nailiyy

ətləri haqqında”, “Mədəni bitkilərin genetik ehtiyatlarının 

mühafiz

əsi və səmərəli istifadəsi haqqında”, “Taxılçılıq haqqında”, “Toxumçuluq 

haqqında”, 

“Fitosanitar n

əzarəti  haqqında”, 

Az

ərbaycan  Respublikasının 

Qanunlarının və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 mart 2006-cı il tarixli 

1368 nömr

əli Sərəncamı  ilə  təsdiq  edilmiş  “Azərbaycan  Respublikasında  bioloji 

müxt

əlifliyin qorunması və davamlı istifadəsinə dair Milli Strategiya və Fəaliyyət 

Planı”nın, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin  25 avqust 2008-ci il tarixli 3004  

nömr

əli Sərəncamı  ilə  təsdiq  edilmiş  “2008-2015-ci illərdə  Azərbaycan 

Respublikasında  əhalinin  ərzaq məhsulları  ilə  etibarlı  təminatına  dair  Dövlət 

Proqramı”nın müvafiq bəndlərinin tələblərində, eləcə də Hökumət tərəfindən qəbul 

edilmiş  müvafiq  qərar və  sərəncamlarda  seleksiya  işlərinin, kənd təsərrüfatı 

bitkil

ərinin yeni məhsuldar sortlarının sınaqdan keçirilməsi və rayonlaş-dırılması, 

genetik  ehtiyatların  qorunması  və  səmərəli istifadəsi sahəsində  çox mühüm 

v

əzifələr qarşıya qoyulmuşdur.   

Göst

ərilən vəzifələrin yerinə  yetirilməsində  Seleksiya Nailiyyətlərinin 

Sınağı və Mühafizəsi üzrə Dövlət Komissiyası (SNSMDK) və onun regionlardakı 

sort-

sınaq  məntəqələri xüsusi rola malikdir. Qeyd edilməlidir  ki,  dünyanın  əksər 

ölk

ələrində  sınaq  və  qeydiyyat sistemindən  çox  geniş  istifadə  olunur. Burada 

m

əqsəd yerli ərazilərdə  adaptasiya oluna bilməyən və  buna görə  də  istehsal 

probleml

ərinə səbəb olan həmin sortların qəbul edilməsinin qadağan olunmasında 

fermerl

əri müdafiə etməkdir. 

Bazar  iqtisadiyyatı  və  rəqabətliliyin çox yüksəldiyi bir zamanda ölkə 

seleksiyaçıları tərəfindən yeni yaradılmış, həmçinin xarici ölkə seleksiyaçılarından 

v

ə  şirkətlərindən daxil olan bitki sort və  hibridlərinin tez bir zamanda, 

qanunvericiliyin v

ə  metodiki göstərişlərin tələblərinə  uyğun  olaraq  sınaqlarının 

keçirilm

əsi,  əvvəlki sortlardan məhsuldarlığı,  keyfiyyəti, xəstəliklərə  davamlılığı 

v

ə digər göstəriciləri üstün olan sortların qiymətləndirilərək Dövlət reyestrinə daxil 

edilm

əsi və  istifadəsinə  icazə  verilməsi fermerlərin və  digər təsərrüfatların 

g

əlirlərinin artırılmasında çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bütün bu fəaliyyətlərin 

h

əyata keçirilməsində Seleksiya Nailiyətlərinin Sınağı və Mühafizəsi üzrə Dövlət 

Komissiyası müstəsna rola malikdir.  

 

---

4 

 

Beyn

əlxalq əməkdaşlıq 

 

Seleksiya Nailiyy

ətlərinin  Sınağı  və  Mühafizəsi üzrə  Dövlət  Komissiyası 

Yeni  Bitki  Sortlarının  Mühafizəsi üzrə  Beynəlxalq Birliklə  (UPOV)  əməkdaşlıq 

edir. UPOV Bitkil

ərin  yeni  sortlarının  mühafizəsi üzrə  Beynəlxalq Konvensiya 

(

“UPOV  Konvensiyası”)  təsis  etmiş  və  bu Konvensiya 2 dekabr 1961-ci ildə 

Parisd

ə imzalanmışdır. Konvensiya 1968-ci ildə qüvvəyə minmiş, 1972, 1978 və 

1991-ci ill

ərdə yenidən baxılmışdır.  

Az

ərbaycan  Respublikası  5  dekabr  2003-cü il tarixli 534-IIQ nömrəli 

q

anunla  “Yeni  bitki  sortlarının  mühafizəsi  haqqında”  Beynəlxalq Konvensiyaya 

qoşulmuş və 9 dekabr 2004-cü il tarxdən isə UPOV-un üzvü seçilmişdir. 

 

Bakı kimya-texnoloji laboratoriyası 

 

Bakı  kimya-texnoloji  laboratoriyası  1960-cı  ildə  yaradılmışdır.  Əsas 

m

əqsədi ən yaxşı seleksiya nailiyyətlərinin (yeni sort, hibrid) rayonlaşdırılması və 

istehsalata t

ətbiqi  üçün  perspektivli  olmasını  və  yaxud  sort  sınağından 

çıxarılmasını müəyyən etməkdir.  

Laboratoriyada:  

-

 

dövl

ət sort-sınağında  olan  yeni  sortların  keyfiyyətini müəyyən etmək 

m

əqsədilə  analizlər aparılır; 

-

 

keyfiyy

əti müəyyən ediləcək nümunələrin  seçilib  hazırlanmasına,  eləcə  də 

nümun

ələrin saxlama müddətlərinin və nəqliyyata davamlılığına elmi-metodiki 

r

əhbərlik göstərir; 

-

 

d

ənli, dənli-paxlalı,  çoxillik  ot  və  kartof  sortlarının  keyfiyyət göstəriciləri 

mü

əyyən edilir; 

-

 

sınaqda  olan  dənli, dənli-paxlalı,  yem,  meyvə, tərəvəz, kartof və  texniki 

bitkil

ərdə quru maddənin; şəkərin; turşuluğun; ümumi zülalın; yağın; vitamin 

C-

nin;  nişastanın;  sellülozanın;  karotinin;  aşındırıcı  maddələrin analizləri 

aparılır.  

Son 5 ild

ə aparılmış analizlərin həcmi aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir. 

 

Bakı kimya-texnoloji laboratoriyasında aparılan analizlər 

 

İllər

 

D

ənli, paxlalı 

v

ə yem 

bitkil

əri 

Tərəvəz 

b

itkiləri

 

Meyvə 

bitkiləri

 

Texniki 

bi

tkilər

 

Yekun

 

N

üm

unə

lə

rin 

say

ı 

A

na

liz

lə

rin

 

say

ı 

N

üm

unə

lə

rin 

say

ı 

A

na

liz

lə

rin

 

say

ı 

N

üm

unə

lə

rin 

say

ı 

A

na

liz

lə

rin

 

say

ı 

N

üm

unə

lə

rin 

say

ı 

A

na

liz

lə

rin

 

say

ı 

C

əmi 

nüm

unə

lə

rin 

say

ı

 

C

əmi 

an

al

izl

ər

in

 

say

ı

 

2007 

141 

182 

46 

158 

23 

76 

13 

13 

223 

429 

2008 

156 

223 

40 

143 

19 

76 

13 

13 

228 

455 

2009 

199 

290 

29 

123 

11 

66 

17 

17 

256 

496 

---