Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. 1. Mövzu seçimi, süjet və bədii konfl ikt
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 135 məsi və s. məsələlərlə gerçəkləşməkdədir. Məhz bu baxımdan sadalanan məsələlərin müstəqillik dövrü Azərbaycan romanları timsalında nəzərdən keçirilməsi janrın bədii-estetik çalar və ün- sürlərini aşkarlamağa imkan vermiş olardı. Tədqiqat işində bədii sənətkarlıq məsələləri əsas etibarilə aşağıdakı məsələlər fonunda nəzərdən keçirilmişdir: a) Mövzu seçimi, süjet və bədii konfl ikt; b) Bədii obraz, xarakter, tip və tipiklik problemi; c) Janr özünəməxsusluğu və dil-üslub fərdiliyi. Bizcə, müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarının bu is- tiqamətlər işığında izlənilməsi onların bədii sənətkarlıq özəl- liklərinin üzə çıxarılmasına imkan verir. Lakin bir məsələyə diqqət yetirilməlidir ki, təhlil olunan romanlar kontekstində 1991-2005-ci illərdə yaranan mövcud bədii örnəklərin bə- dii-estetik xüsusiyyətləri haqqında ümumi mülahizələr söylə- nilməsi sırf şərti səciyyə daşıyır. Çünki burada hər bir yazıçı- nın fərdi yaradıcılıq üslubundan doğan özəlliklərə deyil, daha çox ortaq cəhətlərə diqqət yetirilmişdir. 4. 1. Mövzu seçimi, süjet və bədii konfl ikt Bəlli olduğu kimi, hər bir ədəbi dövrün sənətkarlıq səviy- yəsini səciyyələndirərkən, ilk növbədə müraciət olunan möv- zulardan başlamağa ehtiyac duyulmaqdadır. Bu ondan irəli gəlir ki, mövzu seçimi yaradıcılıq müşahidəsi ilə bağlıdır ki, bu da sənətkarlığın ciddi məsələlərindən hesab olunmaqdadır. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanları mövzu yeniliyi, məz- mun rəngarəngliyi və qaldırılan problemlərin müxtəlifl iyi ilə diqqəti cəlb edir. Ümumilikdə, bəhs olunan dövrdə qələmə alınan romanlar həm tarixi, həm də müasir mövzularda yazılmış bədii örnək- lərdir. Lakin bu dövrün nəsrində müasir mövzulu əsərlər tarixi 136 Əhməd Sami Elaydi mövzulu bədii örnəklərdən daha çox yer tutur. Bədii nəsr üslub etibarı ilə daha çox müasir mövzulara meyillidir və əsərlərin böyük əksəriyyəti məhz müasir mövzuda qələmə alınmışdır. Bununla yanaşı, Azərbaycan nəsrində istər tarixi, istərsə də müasir mövzularda yazılmış romanlarda zamanın ritmi, ahən- gi tutulmağa çalışılmış, cəmiyyəti narahat edən məsələlərə diqqət yetirilmiş, müasirlik mövqeyindən çıxış edilmişdir. Tənqidçi-ədəbiyyatşünas Yaşar Qarayevin «Səhnəmiz və müasirlərimiz» kitabında doğru qeyd elədiyi kimi, «Müasirlik müasir epoxanın inkişaf qanunauyğunluğunu açmağa kömək edən hər şey deməkdir. Zəmanənin, dövrün böyük problemlə- rinə və böyük mübarizələrinə nüfuz etmədən müasirliyə yük- sək səviyyədə xidmət etmək çətindir» (82, s. 151). Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarını mövzu-məzmun kontekstində dəyərləndirərkən müasirlik probleminin aparı- cı mövqeyinə diqqətin yetirilməsi də zəruri məsələlərdəndir. Əlbəttə, bədii nəsrin, o cümlədən, roman janrının müasirliyi ilk növbədə dövrü, mühiti qavramaqda, həyatın nəbzini tut- maqda, tarixi dövrün problemlərini dərk etmək imkanları ilə səciyyələnir. Bütövlükdə, müstəqillik dövrü Azərbaycan nəsri müasirliyə xidmət məramına söykənməkdədir. Yazıçılar han- sı mövzuya (tarixi və ya müasir) müraciət edir-etsin, yazılan və nəşr olunan romanlar hər şeydən əvvəl müasirlik ruhu ilə fərqlənməkdədir. Bəlli olduğu kimi, sovet hakimiyyəti illərində müasirlik anlayışı və müasirlik istilahının ehtiva hüdudları bir çox hal- larda birtərəfl i, yanlış şəkildə dəyərləndirilmişdir. Şübhəsiz ki, bu cəhət sovet ideоlоji sisteminin bədii-estetik məsələləri son dərəcə siyasiləşdirməsindən qaynaqlanır. Müstəqillik döv- rü Azərbaycan romanlarının, xüsusilə tarixi mövzuda qələmə alınmış mövcud janr örnəklərinin özünəməxsus cəhətlərindən biri məhz burada müasirlik ruhunun qabarıq təsviri ilə bağ- lıdır. Yaranan romanlar içərisində elə bir nümunə yoxdur ki, Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 137 оrada müasirlik məsələsi diqqət mərkəzində olmasın, müasir- liyə xidmət edən amillərə aparıcı yer verilməsin. Bu mənada 1991-2005-ci illər romanlarının müasirliyinin başqa mühüm cəhətlərindən biri dövrü, mühiti qavramasında, həyatın nəbzi- ni tutmaq məharətindədir. «Hər hansı bir yazıçının yaradıcılığından danışarkən, adə- tən, onun müasir həyatı necə tədqiq etdiyini, bir sənətkar kimi onunla hansı tellərlə bağlı olduğunu aydınlaşdırmaq zərurəti meydana çıxır. Bəzən yazıçı özü də bu əlaqələrin bütün mürək- kəbliyini və rəngarəngliyini tam genişliyi ilə təsəvvürünə gə- tirmir» (88, s. 46). Bu mülahizələrə onu da əlavə etmək lazımdır ki, müasirlik – müasir mövzuda qələmə alınmış əsərlərdən daha çox tarixi hadisələrdən bəhs edən bədii örnəklərdə zəruri amillərdən biri kimi çıxış etməlidir. Ona görə ki, tarixi mövzulu əsərlərdə va- cib olan cəhətlərdən ən mühümü daha çox müasirliklə bağlıdır. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarında əksər hallarda ya- zıçılar qaldırmış olduğu problemin dövrlə, mühitlə bağlılığına, aktuallığına diqqət yetirməyə çalışmışlar. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarında müasirliklə yanaşı, diqqəti çəkən mühüm məsələlərdən biri tarixilik prob- lemidir. Araşdırmaya cəlb olunan dövrdə əsərlərin bir qismi tarixi mövzuda qələmə alındığı üçün yazıçıların yaradıcılığı- nın bu aspektinə toxunulmasına ciddi ehtiyac duyulur. Bəllidir ki, ədəbi-estetik fi kirdə tarixilik problemi ciddi mübahisə və müzakirələrə səbəb olan zəruri komponentlərdən biridir. Tarixi mövzuda yazmaq – tarixin hər hansı qaranlıq dövrünün, yaxud şəxsiyyətinin canlandırılması, xalqın etnoqrafi k yaddaşının bərpa edilməsi, bu günün problemlərinin keçmişin işığında əks etdirilməsi məramına söykənir. Müstəqillik dövrü Azərbaycan tarixi romanlarında bu amillər aşkar şəkildə özünü büruzə ver- məkdədir. Ona görə də mövcud romanlar tarixilik baxımından araşdırılarkən, bu cəhət nəzərdən qaçırılmamalıdır. Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|