165
Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)
– qanın cərəyan sürətini azaltmaq (asetat dializatı istifadə edil-
dikdə);
– proxlorperazin 10 mq daxilə və ya 2,5 mq v/d (hipotoniya
riskini artırır).
“Quru ağız” (kserostomiya).
HD xəstələri arasında 25 % hal-
larda tüpürcək vəzilərinin zədələnməsi qeyd olunur. Bundan başqa,
aşağıdakı səbəblər də ağız selikli qişasının quruluğuna səbəb ola
bilər:
– Dərman preparatları: simpatikolitiklər, analgetiklər, anti his ta-
minlər, qıcolma əleyhinə preparatlar, benzodiazepinlər;
– Şeqren sindromu.
Xəstələr ağızdakı quruluğu aradan qaldırmaq üçün çoxlu su
içməyə məcbur olurlar. Limon dilimlərinin çeynənməsi bəzən
xəstələrə rahatlıq gətirir.
İzafi dehidratasiya sindromu.
Səhvən dializ zamanı xəstənin
bədənindən quru çəkisindən artıq miqdarda suyun çıxarılması
nəticəsində meydana çıxır.
Əlamətləri: hipotenziya, ortostatik kollaps, eşitmə qabiliyyətinin
enməsi, səsin kobudlaşması, iştahanın itməsi, yuxunun pozulması,
üz cizgilərinin itiləşməsi.
Əzələ qıcolmaları.
Dializ zamanı ayrı-ayrı əzələlərin yaxud
əzələ qrupunun (adətən, baldırda) qıcolmasının səbəbi aydın deyil.
Üç əsas sövq edən faktor mövcuddur:
a) arterial hipotenziya;
b) çəkinin “quru çəkidən” aşağı enməsi;
c) natriumun səviyyəsi aşağı olan dializatdan istifadə.
Bəzən baldır əzələlərində xroniki qıcolmalar (dializsiz) müşahidə
oluna bilər.
Müalicə. NaCl 0,9%-li 100 ml məhlulu vena daxilinə yeridilir.
Hipertonik məhlullar (natrium, dekstroza) daha effektiv sayılır.
Refrakter intradializ qıcolmalarda natriumun dializatda pro fi l-
ləşdirilməsi yaxşı nəticə verir. Dializ 150–155 mekv/l natrium ilə
166
Dializ
başlanılır, proseduranın axırına endirilərək 135–140 mekv/l salınır.
Natrium ilə yanaşı, UF-in profi lləşdirilməsi də yaxşı nəticə verir.
Vitamin E və xinin. Vitamin E 400V və ya xinin 325 mq, gecə
baldır əzələlərində xroniki qıcolmaları aradan qaldırır.
Karnitinin qida əlavəsi kimi istifadə olunması qıcolmaları aradan
qaldırır. Başqa preparatlardan oksazepam 5–10 mq dializdən 2 s
əvvəl. Təsir mexanizmi məlum deyil.
Əzələ zəifl iyi.
Hemodializ xəstələrində əzələ zəifl iyi çoxlu
səbəblərdən meydana çıxa bilər:
• Vitamin D qıtlıgı;
• Hiperparatireoidizm;
• Karnitin qıtlığı;
• Alüminium ilə zəhərlənmə;
• Dəmirlə artıq yüklənmə;
• Periferik neyropatiya;
• Agır hiperfosfatemiya;
• Hiperkaliyemiya, yaxud hipokaliyemiya;
• Hipodinamiya;
• Damarların kalsifi kasiyası nəticəsində əzələlərin işemiyası;
• Dərmanların toksikliyi (qlükokortikoidlər, klofi brat);
• Birləşdirici toxumanın yanaşı xəstəlikləri.
Narahat ayaqlar sindromu.
Öyümə və qusma PH-da 10%
hallarda müşahidə olunur. Stabil HX, hipotenziya, osmotik
dezekvilibrasiya, dializatora qarşı reaksiya və dializlə əlaqədar
olmayan səbəblərdən müşahidə olunur. Məsələn: hiperkalsiyemiya
ilə əlaqədar öyümə və qusma dializarası dövrdə baş verir.
Müalicə. Səbəbi aradan qaldırmaq.
Döş qəfəsində və beldə ağrılar.
Dializin 1–4%-də müşahidə
edilir.
Qaşınma.
HX-də müntəzəm təsadüf olunur. Allergiya nəti-
cəsində, yəni dializator və magistrallara qarşı hiperhəssaslıq nəti-
167
Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)
cəsində baş verir (allergik reaksiya). Başqa xəstələrdə dializ zamanı
uzun müddət hərəkətsiz uzandıqları üçün baş verir. Standart olaraq
əksər halda antihistamin preparatlardan istifadə olunur. Yerli olaraq
kapsaysin kreminin istifadə olunması bəzən müsbət nəticə verir.
Həmçinin odansetron və naltrekson preparatlarının effektivliyi
də qeyri-müəyyən qalır. Dəriyə yumşaldıcı kremlərin sürtülməsi
tövsiyə edilir. Bəzən yüngül ultrabənövşəyi şüa (UBŞ) müalicəsinin
xeyri olur. Əgər xəstələrdə dəri qaşınmasının səbəbi Ca x P hasilinin
yüksəkliyidirsə, onda paratiroid vəzisinin funksiyası yoxlanılır.
Ümumiyyətlə, qeyd olunmalıdır ki, böyrəyin qalıq funksiyası olan
xəstələrdə dəri qaşınması az halda müşahidə edilir.
Qaşınmanı aradan qaldırmaq üçün yüksək keçiricilikli mem-
brandan istifadə, hemosorbsiya və ya dializ saatlarının artırılması,
ən axırda EPO istifadəsi kimi tədbirlərə də əl atılır.
Xüsusi forma dəri qaşınması nodulyar qaşınma – baş, boyun, qol-
lar, ayarlar, gövdə dərisində müşahidə olunan qəhvəyi rəngli qaşınan
düyünlərin müşahidə edilməsidir. Bu kalsium-fosfor mabadiləsinin
pozğunluqları ilə müşayiət olunan qeyri-adekvat dializin əlaməti
hesab olunur.
Müvazinətin pozulması (disequilibrium) sindromu
– kompleks
sistem və nevroloji (o cümlədən EEQ dəyişikliyi ilə) pozğunluqlar
ilə xarakterizə olunur. Dializ zamanı və ya ondan sonra müşahidə
edilir. Sindromun beyin toxumasının kəskin ödemi nəticəsində baş
verdiyi hesab olunur, yəni dializ zamanı qandan onda həll olmuş
maddələrin çıxarılması nəticəsində o, beyin toxumasına nisbətən
hipotonik olduğu üçün maye qandan beyin toxumasına tərəf yerini
dəyişir. Başqa məlumata görə onurğa beyni mayesində PH-in kəskin
dəyişməsidir. nəticədə xəstələrdə ürəkbulanma, qusma, baş ağrıları
müşahidə edilir, bəzən hətta ümumi qıcolma, koma müşahidə oluna
bilər. Hazırda bu sindrom ancaq kəskin sürətli HD zamanı və sonra
müşahidə oluna bilər. Disekvilibrium sindromu baş verdikdə qanın