Kitab new indd

165

Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)

– qanın cərəyan sürətini azaltmaq (asetat dializatı istifadə edil-

dikdə);

– proxlorperazin 10 mq daxilə  və ya 2,5 mq v/d (hipotoniya 

riskini artırır).

“Quru ağız” (kserostomiya).

  HD xəstələri arasında  25 % hal-

larda tüpürcək vəzilərinin zədələnməsi qeyd olunur. Bundan başqa, 

aşağıdakı  səbəblər də  ağız selikli qişasının quruluğuna səbəb ola 

bilər:

– Dərman preparatları: simpatikolitiklər, analgetiklər,  anti his ta-

minlər, qıcolma əleyhinə preparatlar, benzodiazepinlər;

– Şeqren sindromu.

Xəstələr ağızdakı quruluğu aradan qaldırmaq üçün çoxlu su 

içməyə  məcbur olurlar. Limon dilimlərinin çeynənməsi bəzən 

xəstələrə rahatlıq gətirir.

İzafi  dehidratasiya sindromu.

  Səhvən dializ zamanı  xəstənin 

bədənindən quru çəkisindən artıq miqdarda suyun çıxarılması 

nəticəsində meydana çıxır.

Əlamətləri: hipotenziya, ortostatik kollaps, eşitmə qabiliyyətinin 

enməsi, səsin kobudlaşması, iştahanın itməsi, yuxunun pozulması, 

üz cizgilərinin itiləşməsi.

Əzələ  qıcolmaları.

 Dializ zamanı ayrı-ayrı  əzələlərin yaxud 

əzələ qrupunun (adətən, baldırda) qıcolmasının səbəbi aydın deyil. 

Üç əsas sövq edən faktor mövcuddur:

a) arterial hipotenziya;

b) çəkinin “quru çəkidən” aşağı enməsi;

c) natriumun səviyyəsi aşağı olan dializatdan istifadə.

Bəzən baldır əzələlərində xroniki qıcolmalar (dializsiz) müşahidə 

oluna bilər.

Müalicə. NaCl 0,9%-li 100 ml məhlulu vena daxilinə yeridilir. 

Hipertonik məhlullar (natrium, dekstroza) daha effektiv sayılır.

Refrakter intradializ qıcolmalarda natriumun dializatda pro fi l-

ləşdirilməsi yaxşı  nəticə verir. Dializ 150–155 mekv/l natrium ilə 

---

166

Dializ

başlanılır, proseduranın axırına endirilərək 135–140 mekv/l salınır. 

Natrium ilə yanaşı, UF-in profi lləşdirilməsi də yaxşı nəticə verir.

Vitamin E və xinin. Vitamin E 400V və ya xinin 325 mq, gecə 

baldır əzələlərində xroniki qıcolmaları aradan qaldırır.

Karnitinin qida əlavəsi kimi istifadə olunması qıcolmaları aradan 

qaldırır. Başqa preparatlardan oksazepam 5–10 mq dializdən 2 s 

əvvəl. Təsir mexanizmi məlum deyil.

Əzələ  zəifl iyi.

 Hemodializ xəstələrində  əzələ  zəifl iyi  çoxlu 

səbəblərdən meydana çıxa bilər:

•  Vitamin D qıtlıgı;

•  Hiperparatireoidizm;

•  Karnitin qıtlığı;

•  Alüminium ilə zəhərlənmə;

•  Dəmirlə artıq yüklənmə;

•  Periferik neyropatiya;

•  Agır hiperfosfatemiya;

•  Hiperkaliyemiya, yaxud hipokaliyemiya;

•  Hipodinamiya;

•  Damarların kalsifi kasiyası nəticəsində əzələlərin işemiyası;

•  Dərmanların toksikliyi (qlükokortikoidlər, klofi brat);

•  Birləşdirici toxumanın yanaşı xəstəlikləri.

Narahat ayaqlar sindromu.

 Öyümə  və qusma PH-da 10% 

hallarda müşahidə olunur. Stabil HX, hipotenziya, osmotik 

dezekvilibrasiya, dializatora qarşı reaksiya və dializlə  əlaqədar 

olmayan səbəblərdən müşahidə olunur. Məsələn: hiperkalsiyemiya 

ilə əlaqədar öyümə və qusma dializarası dövrdə baş verir.

Müalicə. Səbəbi aradan qaldırmaq.

Döş  qəfəsində  və beldə  ağrılar.

 Dializin 1–4%-də müşahidə 

edilir.

Qaşınma.

 HX-də müntəzəm təsadüf olunur. Allergiya nəti-

cəsində, yəni dializator və magistrallara qarşı hiperhəssaslıq nəti-

---

167

Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)

cəsində baş verir (allergik reaksiya). Başqa xəstələrdə dializ zamanı 

uzun müddət hərəkətsiz uzandıqları üçün baş verir. Standart olaraq 

əksər halda antihistamin  preparatlardan istifadə olunur. Yerli olaraq 

kapsaysin kreminin istifadə olunması  bəzən müsbət nəticə verir. 

Həmçinin odansetron və naltrekson preparatlarının effektivliyi 

də qeyri-müəyyən qalır. Dəriyə yumşaldıcı kremlərin sürtülməsi 

tövsiyə edilir. Bəzən yüngül ultrabənövşəyi şüa (UBŞ) müalicəsinin 

xeyri olur. Əgər xəstələrdə dəri qaşınmasının səbəbi Ca x P hasilinin 

yüksəkliyidirsə, onda paratiroid vəzisinin funksiyası yoxlanılır. 

Ümumiyyətlə, qeyd olunmalıdır ki, böyrəyin qalıq funksiyası olan 

xəstələrdə dəri qaşınması az halda müşahidə edilir. 

Qaşınmanı aradan qaldırmaq üçün yüksək keçiricilikli mem-

brandan istifadə, hemosorbsiya və ya dializ saatlarının artırılması, 

ən axırda EPO istifadəsi kimi tədbirlərə də əl atılır.

Xüsusi forma dəri qaşınması nodulyar qaşınma – baş, boyun, qol-

lar, ayarlar, gövdə dərisində müşahidə olunan qəhvəyi rəngli qaşınan 

düyünlərin müşahidə edilməsidir. Bu kalsium-fosfor mabadiləsinin 

pozğunluqları ilə müşayiət olunan qeyri-adekvat dializin əlaməti 

hesab olunur. 

Müvazinətin pozulması (disequilibrium) sindromu 

– kompleks 

sistem və nevroloji (o cümlədən EEQ dəyişikliyi ilə) pozğunluqlar 

ilə xarakterizə olunur. Dializ zamanı  və ya ondan sonra müşahidə 

edilir. Sindromun beyin toxumasının kəskin ödemi nəticəsində baş 

verdiyi hesab olunur, yəni dializ zamanı qandan onda həll olmuş 

maddələrin çıxarılması  nəticəsində o, beyin toxumasına nisbətən 

hipotonik olduğu üçün maye qandan beyin toxumasına tərəf yerini 

dəyişir. Başqa məlumata görə onurğa beyni mayesində PH-in kəskin 

dəyişməsidir. nəticədə xəstələrdə ürəkbulanma, qusma, baş ağrıları 

müşahidə edilir, bəzən hətta ümumi qıcolma, koma müşahidə oluna 

bilər. Hazırda bu sindrom ancaq kəskin sürətli HD zamanı və sonra 

müşahidə oluna bilər. Disekvilibrium sindromu baş verdikdə qanın 

---