67
Hər konvensiyada yalnız məhdud sayda qeyd-şərt qoymaq olar.
Parlament üzvləri Konvensiyaların təsirli tətbiqini necə təmin edə
bilərlər?
Hər iki Konvensiyanın təsirli tətbiqi üçün milli qanunvericilik qəbul
edilməli və ya ona müvafiq əlavələr edilməlidir. Hər ölkənin hüquqi
ənənələrini və ehtiyatlarını beynəlxalq öhdəliklərə uyğunlaşdırmaq
məqsədi ilə BMT QAK dövlətlərə öz mütəxəssislərinin məsləhətlərini
təklif edə bilər.
Parlament üzvləri öz Ölkələrinin hökumətlərini Konvensiyaya
qoşulmağa sövq etmək üçün hansı təcrübi addımlar ata bilərlər?
- Müəyyən Ölkənin Konvensiyalardan birinə və ya hər ikisinə qoşulub
qoşulmadığını müəyyən etmək lazımdır.
- Ölkə Konvensiyalara hələ qoşulmayıbsa, bu barədə hökumətə yazılı,
yaxud şifahi sorğu vermək və ya müvafiq təşəbbüslə çıxış etmək
lazımdır.
- Ratifikasiya və ya qoşulma barədə ağlabatan müddətdə parlamentə
təklif verilibsə, zəruri məlumatın təhlilindən sonra onun qəbuluna səs
vermək lazımdır.
- Hökumət ağlabatan müddətdə təklifi parlamentin müzakirəsinə çı-
xarmadıqda, parlament prosedurundan istifadə edərək, gecikdirilmənin
səbəbləri barədə hökumətə sorğu göndərmək və hökuməti təcili olaraq
ratifikasiya /qoşulma prosesinə başlamağa sövq etmək lazımdır.
- Hökumət Konvensiyalardan biri və ya hər ikisini imzalayıb, lakin
ratifikasiya prosesini gecikdirirsə, parlament prosedurundan istifadə
edərək, gecikdirilmənin səbəbləri barədə hökumətə sorğu göndərmək
və hökumətə bu prosesi tezləşdirməyi tövsiyə etmək lazımdır. Bu
məqsədlə qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə etmək olar.
- Hökumət Konvensiyanın ratifikasiyasına və qoşulmaya etiraz edirsə,
bu mövqenin səbəblərini dəqiqliyi ilə təhlil etmək lazımdır. Zərurət olduq-
da şübhələrin və anlaşılmazlığın aradan qaldırılmasında kömək etmək
və bu prosesin tezləşdirilməsi məqsədi ilə mövcud siyasi əlaqələrdən
istifadə etmək lazımdır. Konvensiyaların ratifikasiyası və /və ya
qoşulmaya dair məsələnin müsbət həlli üçün seçicilərin dəstəyindən
istifadə etmək lazımdır.
68
- Başqa ölkələrin birləşməsi və ya dağılması nəticəsində yaranmış
parlament üzvüsünüzsə, əvvəlki Ölkələrin üzv olduğu sazişlər yeni
dövlət üçün avtomatik olaraq qüvvəyə minmirlər. Yeni Dövlətlər həmin
sənədlərə yeni Dövlət kimi qoşula bilərlər və yaxud əvvəlki dövlətin
qoşulduğu sazişlərin müddəalarına öhdəlik götürmədiklərini bəyan edə
bilərlər.
- Konvensiyaların ratifikasiyası və qüvvəyə minməsindən sonra par-
lamentin Konvensiyaların müddəalarına uyğun milli qanunvericiliyin
qəbul etməsini təmin etmək lazımdır. Hökumət tərəfindən ağlabatan
müddətdə qanun layihələrinin və ya əlavələrin parlamentdə müzakirəyə
çıxarılması məqsədi ilə parlament prosedurundan istifadə etmək
lazımdır.
- Hökumət ratifikasiya barədə sazişin təsir sahəsinə, onun məqsədləri
və ya anlaşmanın bəyan edilməsinə qoyulan məhdudiyyətlərlə
müşayiət olunan təklifi parlamentin müzakirəsinə çıxarıbsa və siz bu
cür məhdudiyyətlərin əsassız olduğunu müəyyən etmisinizsə, ümumi
məqsədlərin fraksiya və ya ikinci dərəcəli məqsədlərdən üstünlüyünü
təmin etmək lazımdır.
- Hökumət tərəfindən təklif olunan sazişin təsir sahəsinə, onun məq-
sədləri və ya anlaşmanın bəyan edilməsinə qoyulan məhdudiyyət-
lər artıq qüvvəsini itiribsə, parlamentin sorğu prosedurundan istifadə
edərək, həmin məhdudiyyətlərin ləğvi üçün tədbirlər görmək lazımdır.
- Konvensiyaya qoşulma və /və ya Konvensiyada göstərilən prinsiplərə
uyğun milli qanunvericiliyin hazırlanmasında məsləhət və köməyə
ehtiyac yarandıqda, ölkəniz olan və ya ölkənizə aid olan BMT QAK-ın
nümayəndəliyi ilə əlaqə yaratmaq lazımdır (Bax, Əlavə 4, BMT QAK-ın
nümayəndəlikləri).
Parlament üzvləri vətəndaşsızlıq problemləri barədə məlumatlılığı
necə artıra bilərlə?
Milli qanunvericiliyin hazırlanmasına məsul olaraq parlament üzvləri
onlara həm vətəndaşsızlığın azaldılması və ya aradan qaldırılması ilə
mübarizə aparmaq, həm də vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqlarının
qorunmasına kömək etmək imkanı yaradan nadir vəziyyətdədirlər.
Parlament üzvləri təkcə beynəlxalq standartlara uyğun qanunların
qəbul edilməsinə sövq etməməli, onlar həmçinin, seçicilərin dəstəyini
qazanmalıdırlar. Vətəndaş cəmiyyəti yalnız vətəndaşsızlıqla əlaqədar
problemi dərk etdikdə, bu problemlərin həllində parlament üzvləri
yardım etməyə hazır olacaq.
69
Parlament üzvləri seçicilərinin qarşısında vətəndaşsızlıq problemlərinə
və milli qanunvericiliyin hazırlanmasının vacibliyinə həsr olunmuş
məruzələrlə çıxış edərək, vətəndaşsızlığın aradan qaldırılması zərurəti
barədə qəzetlərdə məqalələr dərc etməklə, QHT-lər və digər vətəndaş
cəmiyyəti təşkilatları ilə işləyərək və mümkün olduqda vətəndaşsızlıqla
bağlı fərdi problemlərin tezliklə həllinə nail olmaqla, bu problem barədə
məlumatlılığını artıra bilərlər.
Parlament üzvləri azlıqların və əhalinin digər qruplarının Dövlətin
ibarət olduğu vətəndaşlığın bir hissəsi olmaq hüququnu qorumaqla,
və cəmiyyətlər arasında vətəndaşlığı olmayan şəxslərin vətəndaş
kimi qəbul edilmələrinə gətirə biləcək dialoq qurmaqla vətəndaşsızlıq
problemlərini həll edə bilərlər.
Parlament üzvləri bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlığa necə kö-
məklik edə bilərlər?
Beynəlxalq əməkdaşlıq bütün dünyada vətəndaşsızlıq hallarının
azaldılmasının vacib amilidir. Parlament üzvləri onların hökumətlərinin
vətəndaşsızlığın azaldılması və ya aradan qaldırılmasına yönəlmiş bütün
beynəlxalq səylərdə və vətəndaşsızlıqla bağlı fərdi problemlərin tezliklə
həllinə yönəlmiş səylərdə tam şəkildə iştirakını təmin etməlidirlər.
Parlament üzvləri vətəndaşlıqla bağlı qanunvericiliyin regional
səviyyədə müzakirəsi məqsədi ilə, qonşu ölkələrin parlament üzvlərini
dəvət edə bilərlər. Ölkələr arasında vətəndaşlığa dair qanunvericiliyin
ahəngləşdirilməsi vətəndaşsızlıq hallarının azaldılması üçün yaxşı
vasitədir.