Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas

14

yanlış istiqamətləndirə bilər. Bununla əlaqəli ümumi riski ölçən SCORE

şkalasına əlavə olaraq nisbi risk şkalasından da istifadə etmək vacibdir.

Nisbi risk şkalası pasiyentin yaşına və cinsinə aid edilmir, qalan 

sahələrdə  isə  onun  istifadə  texnologiyası  SCORE  şkalasına 

uyğundur:  tütünçəkmə  statusuna,  ÜXS  və  SAT-yə  uyğun  xananı 

müəyyən  etmək  lazımdır  (Şəkil  2).  Nisbi  risk  şkalasının  istifadəsi 

həmin  kateqoriya  insanlarda  həyat  tərzinin  dəyişdirilməsi  üçün 

ehtiyacların həllinə yardım edir

.

Şəkil 2. Nisbi risk şkalası

Praktik  misal: kişi,  45  yaşında,  siqaret  çəkir,  SAT  180  mm  c.s., 

ÜXS qanda 8 mmol/l, 10 illik ümumi ölüm riski cəmi 4% təşkil edir 

(SCORE şkalasına görə), hətta heç bir müalicə olmazsa  belə. Lakin 

nisbi  risk  şkalası  (Şəkil  2)  göstərir  ki,  onun  nisbi  ölüm  riski  eyni 

yaşlı, lakin risk amilləri olmayan şəxs ilə müqayisədə 12 bənd daha 

yüksəkdir (yəni 12% təşkil edir).

Qeydlər:



Aşağıdakı  hallarda  həqiqi  ümumi  risk  SCORE  şkalası  ilə

müəyyən edilən göstəricidən yüksək ola bilər:



oturaq həyat tərzi və mərkəzi piylənmə



ailə anamnezində erkən ÜDX 



sosial-iqtisadi xüsusiyyətlər 



ŞD  (SCORE  şkalası  yalnız  hədəf  orqanlarının  əhəmiyyətli 

zədələnməsi  olmayan  I  tip  ŞD-dən  əziyyət  çəkənlər  üçün 

nəzərdə tutulur). Şəkərin səviyyəsi qanda artdıqca risk də artır



YSLP  səviyyəsi  aşağı  və triqliserid  səviyyəsi  yüksək  olan 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

15

şəxslər (B)

38



latent  ateroskleroz  (məsələn,  braxiosefal  arteriyanın  ultrasəs 

müayinəsi zamanı aşkarlanan)



orta ağır və ağır XBX (QFS <60 ml/dəq/1,73 m

2

)



Aşağı  riski  olan  insanlara  həmin  statusu  saxlamaq  təklif 

edilməlidir.  Universal  tövsiyələr  olmadığı  üçün  profilaktik 

tədbirlərin intensivliyi risk artdıqca artırılmalıdır: ÜDX-dən ölüm 

riski  >5%  olan  şəxslər  intensiv  müşahidə altında  olmalı  və

konsultasiya  edilməli  və vaxtaşırı  medikamentoz  müalicə

almalıdırlar.

Risk  >10%  olduğu  zaman  isə

xəstələrin 

əksəriyyətinə medikamentoz müalicə təyin olunur



Kişilərlə müqayisədə qadınlarda  ÜDX-nin  əmələ gəlməsi  riski 

daha aşağıdır və bu xəstəliklərin əmələ gəlməsi onlarda 10 il daha 

gec baş verir, lakin bundan tam yan keçmək mümkün olmur



Risklərin  hesablanmasının  ümumi  üsulu  kifayət  qədər  çevikdir: 

əgər  hər  hansı  risk  amilini  aradan  qaldırmaq  mümkün  deyilsə, 

ümumi riski endirmək digər risk amillərinin azaldılması hesabına 

mümkündür



Artıq ÜDX diaqnozu  qoyulmuş  şəxslər,  I və II tip  ŞD,  XBX və

bəzi RA-ları çox yüksək səviyyədə olanlar aterosklerotik mənşəli 

hadisənin  baş  verməsinə görə yüksək  və ya  çox  yüksək  risk 

qrupundadırlar  və bu  səbəbə görə onlarda  bütün  risk  amillərinə

müdaxilənin  aparılması  tələb  olunur.  KKS və ya  insult  kimi 

klinik hadisəni yaşayan xəstələrə avtomatik olaraq risk amillərinə

təsir edilməsi və onların idarə olunması təyin olunur

Risk qruplarının təsnifatı

1. Çox yüksək risk qrupuna aşağıdakı vəziyyətləri olan şəxslər 

aiddir:



İnvaziv  və ya  qeyri-invaziv  müayinələr  (məsələn,  koronar 

angioqrafiya, 

radioizotop 

müayinə

üsulları, 

stress 

exokardioqrafiya,  karotid  arteriyaların  ultrasəs  müayinəsi) 

nəticəsində müəyyən  edilmiş  ÜDX,  keçirilmiş  Mİ,  KKS, 

damarlar üzərində əməliyyat (dərialtı koronar müdaxilə və ya 

aorta  koronar  şuntlama)  və digər  revaskulyarizasiya 

əməliyyatları, ÜİX, periferik arterial damar çatışmazlığı

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

16



ŞD (I və ya II tip) bir və ya bir neçə ürək-damar risk faktoru 

ilə və/və ya  hədəf  orqanlarının  zədələnməsi  (mikro-

albuminuriya: 30-300 mq/gündə)



Ağır XBX (QFS <30 ml/dəq/1,73 m

2

)



SCORE  şkalası  ilə hesablanmış  10  illik  10%-dən  artıq  olan 

ölümlə nəticələnən ÜDX riski 

2. Yüksək  risk  qrupuna  aşağıdakı  vəziyyətləri  olan  şəxslər 

aiddir:



Ailəsində dislipidemiya  və ya  ağır  arterial  hipertoniya  kimi 

əhəmiyyətli tək bir risk amili



ÜDX-nin  risk amilləri və ya hədəf  orqanlarının  zədələnməsi 

olmadan ŞD (I və ya II tip)



Orta ağır XBX (QFS 30-59 ml/dəq/1,73 m

2

)



SCORE  şkalası  ilə hesablanmış  ölümlə nəticələnən  10  illik 

ÜDX riski 5-10%

3. Orta risk qrupuna aşağıdakı vəziyyətləri olan şəxslər aiddir:



SCORE şkalası ilə hesablanmış 10 illik risk 1-5%. Orta yaşlı 

bir çox şəxslər bu kateqoriyaya aiddirlər

4. Aşağı risk qrupuna aşağıdakı vəziyyətləri olan şəxslər aiddir:



Orta  risk  qrupuna  aid  edilən  risk  amilləri  aşkarlanmayan 

halda, SCORE şkalası ilə hesablanmış  10  illik  ÜDX  riski   

1%-dən az

ÜDX-nin RİSK AMİLLƏRİ

İrsi meyillilik

Bu günə qədər ÜDX-nin erkən əmələ gəlməsində irsi meyilliliyə

dair  birmənalı  anlaşılma  yoxdur.  Buna  baxmayaraq  bir  çox  ÜDX

riski  amillərində irsiliyin  roluna  dair  təkzibedilməz  sübutlar 

mövcuddur.  Bu  səbəbdən  aterosklerotik  proseslə müəyyən  edilmiş 

xəstəliklər  və ya  risk  amillərinin  əksəriyyəti  (yüksək  AT,  ŞD, 

hiperlipidemiya) xəstənin yaxın qohumlarında (55 yaşadək kişilər və

65 yaşadək qadınlar) dəqiqliklə müəyyən edilməlidir

176

.

Yaş və cins

Yaşın  artması+kişi  cinsi  ÜDX-nin  yaranması  riskini  artırır  və

riskin müəyyən edilmiş parametrləridir

37

.

İnsanın  yaşı,  onun  məlum  və naməlum  ÜDX  riski  amillərinin 

təsiri altında olduğu müddəti əks etdirən faydalı markerdir. Nisbətən 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---