Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas

19

Cədvəl 1. Psixo-sosial risk amillərinin klinik təcrübədə

qiymətləndirilməsi üçün əsas suallar

Aşağı sosial-

iqtisadi status

Sizin hansı təhsiliniz var?

Siz fiziki işlə məşğul olursunuz?

Ailədə və işdə

stress

Siz iş yerində olan tələblərin öhdəsindən gələ bilirsiniz? 

İş yerinizdə əməyinizə layiqli qiymət verilir?

Həyat yoldaşınızla ciddi problemləriniz var?

Sosial təcrid 

olunma

Siz tək yaşayırsınız?

Etibarlı insana ehtiyacınız varmı?

Depressiya

Özünüzü dilxor, depressiv və ya ümidsiz hiss 

edirsinizmi?

Siz həyata marağınızı və ya həzz almaq qabiliyyətinizi 

itirmirsiniz?

Həyəcan

Nə qədər tez-tez özünüzü əsəbi, həyəcanlı və ya 

qıcıqlanmış hiss edirsiniz?

Nə qədər tez-tez öz həyəcanınıza nəzarət edə və ya onu 

dayandıra bilmirsiniz?

Düşmənçilik

Nə qədər tez-tez cüzi səbəbdən əsəbləşirsiniz?

Nə qədər tez-tez digər insanların vərdişləri Sizi 

əsəbləşdirir?

D tipli 

şəxsiyyət

Yekun vursaq, nə qədər tez-tez özünüzü həyəcanlanmış, 

qıcıqlanmış və ya məyus hiss edirsiniz?

Öz hisləriniz və ya fikirlərinizlə digər insanlarla 

bölüşməkdən çəkinirsiniz?

Bir  və daha  çox  suala  müsbət  cavab  SCORE  şkalasına  əsasən 

müəyyən edilmiş riskdən daha yüksək ÜDX riskinə dəlalət edir.

Psixo-sosial risk amillərinin korreksiyasına dair tövsiyələr

► Psixo-sosial  risk  amillərinin  korreksiyası  və xəstəliyə qalib 

gəlmək  məqsədi  ilə özündə sağlam  həyat  tərzinin,  fiziki 

məşqlərin  və psixoloji  təsirin  əsaslarını  əhatə edən  multimodal 

davranış müdaxilələri tövsiyə olunmalıdır (A)

94,129

► Depressiyanın,  həyəcanın  və düşmənçiliyin  klinik  əhəmiyyətli 

əlamətləri  olduğu  halda  psixoterapiyanın  aparılması,  dərman 

vasitələrinin  təyin  edilməsi  və hər  ikisinin  birgə tətbiqi 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

20

mümkündür. Belə yanaşma affektiv simptomların korreksiyasına 

və sağlamlıqla  bağlı  həyat  keyfiyyətinin  yaxşılaşmasına  təkan 

verə bilər (B)

85,94,129

Psixoloji  müdaxilələr  psixo-sosial  stressi  azaldır,  sağlam  həyat 

tərzinin  formalaşmasına  imkan  yaradır  və ÜDX-nin  qarşısının 

alınmasına  kömək  edir.  Müdaxilələrə fərdi  və ya  qrup  şəklində

psixoloji  konsultasiyalar,  koqnitiv-davranış  terapiyası,  stress 

səviyyəsinin azaldılmasına dair proqramlar, meditasiya, auto-treninq, 

bioloji  əks-əlaqə,  tənəffüs  çalışmaları,  yoqa  və/və ya  əzələ

relaksasiyası metodikaları daxildir

94,129

. 

Həyat  keyfiyyətinə və tibbi  nəticələrə təsir  baxımından  psixo-

sosial  amillərin  əhəmiyyəti,  eyni  ilə klinik  taktika  kimi,  xəstə ilə

müzakirə edilməlidir.  Müdaxilələr  proqramı  mövcud  olan  risk 

amillərinin toplusu əsasında fərdi şəkildə gender aspektlərinin nəzərə

alınması şərti ilə işlənib hazırlanmalıdır.

Psixo-sosial RA-nın korreksiyası xəstələrin psixoloji  statusunun, 

həyat keyfiyyətinin  yaxşılaşmasına, medikamentoz müalicə rejiminə

riayət  etmələrinə

və

həyat  tərzinin  müsbət  istiqamətdə

dəyişdirilməsinə təkan  verir.  Psixo-sosial  stressin  azaldılmasına 

yönəlmiş  psixoloji  müdaxilələr,  xüsusilə

hədəfli  davranış 

dəyişikliklərinə nail olmuş xəstələrdə, ÜİX-nin klinik  təzahürlərinin 

profilaktikasına müsbət təsir etmiş olur (A)

39

.

Sosial dəstəyi aşağı səviyyədə olan şəxslərlə RA barədə izahedici 

söhbətlərin aparılması tələb olunur. Xəstələrə sosial kontaktlar, rəsmi 

və qeyri-rəsmi  maraq  birliklərində olmaq və eləcə də qrup  şəklində

psixoloji təlimlərdə iştirak tövsiyə olunur.

Toplam 

kardiovaskulyar 

riski 

yüksək 

olan 

şəxslərə, 

psixoemosional  stress  səviyyəsi  yüksək  olan  ÜDX  xəstələrinə

stressin  idarə edilməsinə dair  tövsiyələr  verilməlidir.  Stressin  idarə

edilməsi 

proqramları 

xəstələrin 

subyektiv 

rifahlarının 

yaxşılaşdırılması ilə yanaşı risk amillərinin səviyyəsinin azalması və

ÜDX nəticələrinin yaxşılaşdırılmasına yardım göstərir

129,94

. Bu halda:

 iş və istirahət rejimi normallaşdırılmalı

 yuxu üçün ən az 7-8 saat ayrılmalı

 məzuniyyətdən müntəzəm şəkildə istifadə edilməli

 fiziki  aktivlik  artırılmalı  (xüsusilə,  üzgüçülük,  digər  su  və

aerob məşğələ növləri tövsiyə olunur)

 relaksasiyanın sadə texnikaları mənimsənilməlidir

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

21

Müstəqilliyin və iş  prosesinə nəzarətin artırılmasına  yönəldilmiş 

iş  şəraitinin dəyişdirilməsi  sosial  dəstəyin  artırılmasına  və fizioloji 

stressə olan  reaksiyanın  qabarıqlığının  azaldılmasına  kömək  edə

bilər.  Menecerlərin  və rəhbərlərin  iş  streslərinin  azaldılması  onların 

sağlamlığına  müsbət  təsir  göstərir  və eləcə də onların  tabeliyində

olan işçilərin sosial dəstəyini artırmış olur

156

.

Düşmənçilik  hissinin  təzahürləri olan  ÜİX  xəstələrində davranış 

baxımından  qiymətləndirilən  həmin  hislərin  və

eləcə

də

depressiyanın,  sakit  vəziyyətdə ürək  döyüntüsünün  tezliyinin, 

psixoemosional 

stressə

olan 

kardiovaskulyar 

reaksiyanın 

azaldılmasına  və sosial  dəstəyin  və həyatdan  razıqalma  hissinin 

artırılmasına imkan verən qrup şəklində olan müdaxilələr təsirli olur. 

Qadınlar  üçün  stressin  təzahürlərinə yönəldilmiş  xüsusi  qrup 

davranış terapiyası metodikaları faydalı ola bilər

20,31,114

.

Tələb  olunduğu  halda  psixoloqun/psixoterapevtin  fərdi  və ya 

qrup  şəklində konsultasiyası  məqsədəuyğundur.  Klinik  əhəmiyyəti 

olan  həyəcan,  depressiya  və

qarışıq  vəziyyətlərdə

qeyri-

medikamentoz  (psixoterapiya,  fiziki  aktivliyin  artırılması  və

keçirilmiş 

Mİ-dən, 

miokardın 

revaskulyarizasiyası 

əməliyyatlarından,  insultdan  sonra  reabilitasiya)  və ya  həkim-

mütəxəssis  tərəfindən  təyin  edilmiş  medikamentoz  (həyacanı 

sakitləşdirən  dərmanlar,  benzodiazepin  trankvilizatorlar  və ya anti-

depressantlar ilə) terapiya tövsiyə olunur.

Riskin digər biomarkerləri

ÜDX risklərinin  qiymətləndirilməsi  üçün  əhəmiyyətli  olan 

ikisistemli biomarker qrupu müəyyən edilmişdir:

► iltihabi: yüksək həssaslığı olan CRZ, fibrinogen

► trombotik: homosistein, lipoproteinlə bağlı fosfolipaza (LpPLA2)

Bu biomarkerlər yalnız SCORE şkalasına görə müəyyən edilmiş 

ürək-damar  riski  qiymətinə əlavə edildikdə məhdud  əlavə

əhəmiyyətə malikdir.  Həmin  biomarkerlər  hesabına  ixtisaslaşmış 

sahədə əlavə məlumat əldə etmək və orta, qeyri-adi və ya müəyyən 

edilməyən  risk  səviyyəsi  olan  xəstələrin  spesifik  alt-qruplarında 

(məsələn,  çoxsaylı  əsas  klassik  risk  amilləri  olmayan,  lakin 

ateroskleroz və ya aterosklerozun inkişaf etməsi əlamətləri ilə əlaqəli 

nadir  metabolik,  iltihabi,  endokrin  və ya  sosial  amilləri  olan 

simptomsuz  xəstələrdə)  ürək-damar  risklərinin  daha  dəqiq 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---