Книга переведена и издана заказу фонда поддержки по политики тюркоязычных государств
Yüklə 1,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Dostum Muxtarın sayəsində mən Otrarın tarixini çox yaxşı bilirəm. Buna görə Otrarı mən də özümə qəlbən yaxın hesab edirəm. Amma, necə deyərlər, yüz dəfə
131 - Ərəb alimin dediklərinə görə o vaxt Otrarda 1100-dən artıq zəmanəsinin tanınmış elm adamı - bütöv bir alimlər pleyadası olub, - Aytmatov dedi. – Əbəs deyil ki, o vaxt böyüklüyünə görə İskəndəriyyə kitabxanasından sonra ikinci kitabxana Otrarda olub. Zənnimcə Otrarın tarixinin öyrənilməsi təkcə Qazaxıstan və Orta Asiya ölkələri üçün deyil, tarixə, dinya sivilizasiyasının mənəvi cəhətdən zəngin və humanist inkişafına hörmətlə yanaşan hər bir kəs üçün vacibdir. Buna görə də mən Otrarın unikal mənəviyyat tarixinə laqeyd yanaşan siyasətçiləri başa düşə bilmirəm. - Otrarda İsgəndəriyyədən sonra ikinci ən böyük kitabxananın olması barədə informasiyanı sizdən bir daha eşitdim. Əgər Otrarda həqiqətən belə böyük kitabxana var idisə, onda 1100 alimdən başqa daha minlərlə oxucu da olmalı idi axı? İndi isə bu günümüz barədə. Misal üçün yalnız Otrarın əhalisini götürək. Onlardan çoxu universitet bitirib, bəd ayaqda orta məktəbdə oxuyub. Hər halda oxuyub-yazmağı bacarmayanlar yoxdur. Buna baxmayaraq oxucuların sayına görə qədim Otrarla bu günkü şəhəri müqayisə etmək belə olmaz. İndi çox yəqin ki, Otrardan uzağı on-on beş alim olar. Amma biz otrarlılar onların adlarını bilsək də mahiyyətlərindən xəbərimiz yoxdur. Mən artıq sizə demişəm ki, Otrardan olan bir alim bir jurnalın 17 sayında ardıcıl olaraq 1986-ci il Dekabr üsyanı barədə ifşaedici məqalələr dərc etdirib. Bu dərin mənalı məqalələr faktiki olaraq dilimizin və milli maraqlarımızın müdafi əsinə yönəlmişdi. Bu alimlərdən bəziləri isə otrar sivilizasiyasını yerlə yeksan edən Çingizxanın və onun satraplarının istilasına haqq qazandırmaq üçün əllərindən gələni ediblər. - Mən belələrini başa düşə bilmirəm – deyə Aytmatov qaşlarını çatdı. - Təssüfki, bu belədir – mən davam elədim. – Savadlılığa gəlincə isə Çingizxanın istilasına kimi mövcud olan şanlı oxucu ruhu bizim dövrümüzdə tam məğlubiyyətə uğrayıb. Bəlkə də yenə o qədim dövrlərdəki kimi kitabları diqqətlə oxuyan insanlar var. Amma, onların sayı azdır. Bu gün “qarının” maraqları ön plana 132 keçib. Kitab oxumaq, intellekti inkişaf etdirmək isə artıq kimlər üçünsə vaxtı boş yerə itirməkdir. Totalitar Sovet İttifaqı sistemində sovet insanlarının mənəvi qidaya olan böyük təlabatı nəticəsində sizin kitablar yüzminlərlə, yarım milyon tirajla çap olunurdu. O dövrdə mənim qazax dilində yazdığım şeirlər toplusu kitabı 200 min tirajla çıxmışdı. İndi isə kitablarımız 1000, 2000 və ya 3000 tirajla çıxanda bunu böyük nailiyyət hesab edirik. Bu gün kitab yayımı sistemi də məhv edilib. Yazıçılar kitablarını evdə saxlayır və qohumlarına, dostlarına, tanışlarına paylayır. Özü də bu kitablar çox vaxt böyük əziyyətlə, yalnız sponsorların köməyi ilə nəşr olunur. Qazaxıstanın bütün kitab mağazalarında kitabların 90-95 faizi, bəzən isə lap 100 faizi pusiya nəşriyyatlarının məhsuludur. Bu da əsasən heç bir bədii dəyəri olmayan, zorakılığı, mənəviyyatsızlığı, seksi təbliğ edən bulvar ədəbiyyatıdır. Bəs hanı bizim müstəqillik? Biz suveren Qazaxıstanda yaşayırıq, yoxsa yenidən Rusiyanın tərkibinə girmişik? Bu suallar tez-tez adamın ağlına gəlir. Əlbəttə biz qətiyyən bunun əleyhinə deyilik ki, Qazaxıstanda Rusiya alimləri, yazıçıları və başqa yüksək intellektli müəllifl ərin nümunəvi əsərləri yayılsın. Biz bunu heç ağlımıza da gətirmərik. Biz sadəcə olaraq Rusiya nəşriyyatlarının məzmunca zəif, ucuz məhsullarının köməyi ilə qazax dilində kitabları sıxışdırıb dövriyyədən çıxaran, bununla da qazaxlar üçün qazax ədəbiyyatını əlçatmaz edən öz hakimiyyətimizin kosmopolitizminə hiddətlənirik. Son illər Qazaxıstanda təkcə aullarda 10 min kitabxana məhv edilib ki, onlarda da əsasən qazax yazıçıları, alimlərinin əsərləri saxlanılırdı. Kim bunu fi kirləşib? Vaxtilə Hitler 10 min kitabı yandırdığına görə bütün dünya ictimaiyyətinin qınaq obyektinə çevrilmişdi. Qazaxıstanda isə buna tam biganəlik görmək olar. Hətta daim dilimizlə bağlı problemləri qabardan deputatlar – Murtuza və Onqarsınova da sanki ağızlarına su alıbmış kimi bu dəhşətli faciəyə reaksiya vermədilər. Qorxurlar ki, hakimiyyətin qəzəbinə gələrlər. On min kitabxananın məhv edilməsi miqyasına görə heç də Çingizxanın istilasından geri qalmayan bir faciədir və millətə qarşı, xalqımızın mənəvi zənginliyinə qarşı yönəlib. 133 Otrarın girişində bizi rayonun akimi Zaurbek Salıkbay qarşıladı. Əvvəlcə Muxtar Kojanın rəhbərlik etdiyi Otrar tarix-memarlıq muzeyinə baxdıq. Almas Akılbek və Asxan Maylıbayevaya müsahibəsində (“Ontüstük Qazaxıstan” qəzeti, 22 aprel 1998-ci il) Çingiz Torekuloviç deyirdi: “Dostum Muxtarın sayəsində mən Otrarın tarixini çox yaxşı bilirəm. Buna görə Otrarı mən də özümə qəlbən yaxın hesab edirəm. Amma, necə deyərlər, yüz dəfə eşitməkdənsə bir dəfə görmək yaxşıdır. Mən çoxdan heç olmasa bir dəfə bu yerlərə gəlməyi arzulayırdım. Bu gün nəhayət ki, bəxtim gətirdi. Çox şadam. Mən vaxtilə Otrarın necə yüksək mədəniyyət səviyyəsinə ucaldığına heyranam. Heyfsilənirəm ki, hər şey Çingizxanın ordusu tərəfi ndən məhv edilib...” Bundan sonra Əbu Nəsr əl-Fərabi adına mədəniyyət sarayında görüş oldu. Aytmatov Otrar rayonunun “Fəxri vətəndaşı” seçildi, şair-improvizator Aselxan Kalıbekova isə ona bir şeir həsr elədi. Sonra isə mənim həmyerlilərim Çingiz Torekuloviçi nəhəng bir nər-dəvənin üstünə otuzdurdular. Böyük insan kütləsi isə dəvəni əhatəyə alaraq və əllərini Çingiz Torekuloviçə uzadaraq avtoqraf istəyirdi. Aytmatov Darxan Mınbay və Serikjan Seytjanova üzünü tutaraq dedi: “Lap mənim “Gün var əsrə bərabər” romanımdakı kimi, nəhəng dəvənin belində oturmuşam və avtoqraf paylayıram. Mən həyatımda ilk dəfədir ki, belə situasiyadayam. Mənə belə təkrarolunmaz və unudulmaz anları bəxş edən otrarlı qardaşlarıma çox böyük təşəkkürlər!” Müsəlman aləmində bəzən ikinci Məkkə də adlandırılan Türküstan şəhərinin girişində bizi akim Ualixan Kaynazarov qarşıladı və Hoca Əhmet Yasəvinin məqbərəsinə apardı. Sonra Qazaxıstan-Türkiyə universitetinin rektoru, tanınmış akademik, sonradan Qazaxıstan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti olmuş Yüklə 1,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|