Книга переведена и издана заказу фонда поддержки по политики тюркоязычных государств
Yüklə 1,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HƏQİQƏT VƏ MANQURTLAŞDIRMANIN SİRRLƏRİ (Manqurtlaşdırma siyasətində Rusiya, Çin və dünyadakı başqa istiqamətlər və ya
- Məcburi dönüş: KOSMOPOLİTİZMİN METAMORFOZASI
- Onların hər biri lazım gələrsə istənilən dili bir-iki aya öyrənə bilər.
- “ “Gün var əsrə bərabər” romanını yazmamışdan əvvəl manqurtluq mövzusunu çox diqqətlə öyrəndim. Uşaqlıqda dəfələrlə eşitmişdim ki, sözü gec anlayan
- “Totalitar sistem öz dövründə bütün cəmiyyətə, həmçinin sənə, mənə - bizim şüurumuza, ağlımıza
282 HƏQİQƏT VƏ MANQURTLAŞDIRMANIN SİRRLƏRİ (Manqurtlaşdırma siyasətində Rusiya, Çin və dünyadakı başqa istiqamətlər və ya Allah öz millətini, dilini satanları, onlara biganə yanaşanları cəzalandıracaq) 2007-ci ildə Çingiz Aytmatovla mənim Türkiyənin televiziya tamaşaçıları ilə canlı efi rdə ikinci görüşümüz oldu. Aparıcı Rusiya dövlətinin ərazisində yaşayan azsaylı xalqların, xüsusən də türkdilli xalqların problemləri, hakimiyyətin buna göz yumması və hətta gi- zli razılığı ilə onların mənəvi dəyərlərinə, dillərinə xələl gətirilməsi barədə danışmağı və BMT-nin, YUNESKO-nun bu sahədəki səh- vlərini konkret misallarla sadalamağı xahiş etdi. Mən əmin oldum ki, aparıcı azsaylı türk xalqlarının bu günkü problemləri barədə çoxlu informasiyaya malikdir. Buna görə də cavabımı müasir dövrün mənəvi problemlərinə həsr olunmuş “Öz dilində danışmamağın, düşünməməyin fəsadları və kosmopolit ax- ınla qarşısı alınmış taleyi” traktatım əsasında qurdum. Bu problemi oxucunun tam və hərtərəfl i anlaması üçün traktatın məzmunu barədə daha ətrafl ı danışmağı özümə borc bilirəm. Onlarla səhifədə xülasə edilmiş bu acı həqiqəti təkcə şovinizm məngənəsində sıxılan azsaylı xalqlar yox, həm də rus, çin, ingilis millətinin nümayəndələri bilməlidirlər. Mən tam əminəm ki, onların arasında humanist ideyalardan ilham alanlar da var və onlar bizimlə bərabər düşünəcək və kədərlənəcəklər. 283 Məcburi dönüş: KOSMOPOLİTİZMİN METAMORFOZASI “Kosmopolit” sözünün mənasını araşdırsaq, görərik ki, bu “dünya vətəndaşı” deməkdir. Düzdür, bu gün kosmopolitlər bir şeyi anlamırlar ki, bütün həyati prosseslər kökdən qidalanma əsasında bış verir. Heç olmasa bircə ağac və ya başqa bitkinin adını çəkmək olarmı ki, kökü olmadan böyüsün və çiçəkləsin? Xeyr. Ən azından ona görə ki, indiyə kimi hələ heç kəs möh- kəm əsasları olan dünya quruluşunu və həyatın çox sərt qanun- larını dəyişə bilməyib. Buna görə insan da görünməyən köklər vasitəsilə öz keçmişi və əcdadlarına bağlanıb. Kosmopolitlərin əksəriyyəti isə öz milləti, dili, mənəvi dəyərlərinə biganə yanaşır, onların öyrənilməsinə çox vaxt sərf etmək istəmir, bir göz qırpımında və əziyyət çəkmədən dünya vətəndaşı olmağı arzulayır. Onların hər biri lazım gələrsə istənilən dili bir-iki aya öyrənə bilər. Öz doğma dillərini öyrənmək üçün isə bu in- sanların nə istəyi, nə də həvəsi çatır. Həm də onlar bir faktı çox gözəl bilirlər ki, hakimiyyətin sükanı arxasında olan qazax- ların qazax dilini inkişaf etdirmək üçün ürəkləri getmir. Onlar istənilən başqa bir dili daha tez öyrənə bilərlər, nəinki öz doğ- ma dillərini. Tacik xalqının belə bir müdrik deyimi var: “Öz dilini bilməyəndən sonra, yüz dili öyrənməyin nə faydası?” Adəm və Həvvadan bu günümüzə kimi insana işgəncə verməyin, onu alçaltmağın yüzdən çox növü icad olunub və tətbiq edilib. Bunların arasında insanı başqasının iradəsinə tabe etdirmək, onu qula çevirmək üçün onun özünüdərketmə duyğusunun məhv edilməsi də var. Amma, cunqarlar tərəfi nd- ən icad edilən və manqurtlaşdırma adlanan metodla heç bir işgəncə növü müqayisə də edilə bilməz. Orta Asiyada xüsusi ustalıqla tətbiq edilən bu metod insanı yaddaşdan elə məhrum edir ki, bədbəxt hətta öz doğma anasını belə tanıya bilmir. Af- rikanın quldarları cunqarlardan geri qalmırdılar. Onların üsul- 284 ları belə idi. İkidiş balığın belindəki zəhərli üzgəcləri kəsərək gizlicə qurban seçilən adamın yeməyinə atırlar. Bir müddət sonra həmin adamın nəfəsi kəsilir, rəngi göyərir və o dünyasını dəyişir. Təbii ki, mərhumun yaxınları onu torpağa tapşırır və yasını saxlayırlar. Üç-dörd gündən sonra isə onu zəhərləyən- lər gecə qaranlıqda qəbri qazıb meyidi çıxarır və tərkibi yal- nız özlərinə bəlli olan dava-dərmanla onu dirildirlər. Amma, yeni dirilənin bütün bədən üzvləri yerində olsa da, beyninin bir hissəsi artıq ölüb. O, hansı xalqa mənsub olduğunu, əcdad- larının, valideynlərinin kim olduğunu, hətta öz adını da bilmir. Eyni zamanda bu məxluq istənilən işi görməyə, bütün əmrlərə sözsüz tabe olmağa hazırdır. O, müti qula, zonbiyə çevrilib. Buna baxmayaraq zombiləşdirmə prosesi nə qədər dəhşətli və mürəkkəb olsa da, insana yaşatdığı dözülməz əzablar baxımın- dan manqurtlaşdırma ilə müqayisə edilə bilməz. Çingiz Aytmatov özünün “Gün var əsrə bərabər” romanın- da aydın göstərir ki, müasir dövrümüzdə manqurtlaşdırma yeni formalarda daha dağıdıcı xarakter almağa başlayıb. Əgər Ayt- matov bu əsərdən başqa əsər yazmasaydı belə, təkcə “Gün var əsrə bərabər”-lə dünya ədəbiyyatının unikal klassiklərindən biri olaraq qalardı. Aytmatov bizim 1996-cı ildə yazdığımız və mənəvi-fəlsə- fi , tarixi-marifl əndirici və məhəbbət əfsanələrindən ibarət “Uçurum üzərində ovçu fəryadı” (Əsrin sonunda etiraf) adlı esselər kitabımızda haqqında danışılan məsələ barədə belə deyir: “ “Gün var əsrə bərabər” romanını yazmamışdan əvvəl manqurtluq mövzusunu çox diqqətlə öyrəndim. Uşaqlıqda dəfələrlə eşitmişdim ki, sözü gec anlayan- lara “sən manqurtsan?” deyə müraciət edirdilər. On- lar insanın manqurta necə çevrildiyini bilməsələr də bi sözün necə dəşhşətli ağır yükə malik olduğunu hiss edirdilər. 285 Təxminən altmışıncı illərdə mən məşhur Sayakbay Karalayevdən “manqurt” və “şirə” (dəvə hörgücündən təzə soyulmuş dəri) sözlərinin mənasını soruşmuşdum. Onda hörmətli ağsaqqal uzun düşüncələrdən sonra danışmağa başladı: “...Əvvəlcə əsirin başındakı tükləri təmiz qırxırlar, təzə kəsilmiş inəyin və ya dəvənin güvəncinin dərisini tarıma çəkilmiş formada bədbəxtin başına keçirirlər. Buna qırğızlar “şirə” deyirdilər. Aşılanmış xam göndən qaytanlar kəsib “şirə”-nin ətrafına bağlayırdılar. Sonra bu qaytanları gicgahın yanında bərk sıxıb bağlayırdılar. Əli-ayağı bağlanmış binəvanı qızmar günəşin altına atırdılar. Əsir bu zaman ikiqat əzab çəkir. Əvvəlcə dəri istidə quruyaraq sıxılır və başı sıxaraq az qala kəlləni çatladır, sonra isə uzanan saçlar quru, bərkimiş dərini deşə bilmədiyi üçün içəriyə doğru bıyüməyə başlayır və sanki iynə ilə başın dərisini deşir, kəllənin içinə yeri- yir. Bununla da bütün düşünmə qabiliyyətini, yaddaşı məhv edir. Bədbəxt bir həftə və ya on günə manqurta çevrilir. Əgər ölsə - demək zülmdən qurtulur. Sağ qalsa – adını, nəslini-kökünü, keçmişini unudur və sahibinin bütün əmrlərinə müntəzir dilsiz-ağızsız işçı qüvvəsinə çevrilir... İnsanlar o qədər yaramazlıqlar kəşf ediblər ki, lap dəhşətə gəlirsən. Amma, bu bəlaya bərabər heç nə yoxdur””. Bəs bizim dövrümüzdə manqurtluq var? Məncə manqurt- luğun ən yüksək həddinə elə indi nail olunub. Müasir manqurt- luq kollektiv manqurtluğa çevrilib. Aytmatov qlobal nəticələrə səbəb olan bu faciə barədə yazır: “Totalitar sistem öz dövründə bütün cəmiyyətə, həmçinin sənə, mənə - bizim şüurumuza, ağlımıza, Yüklə 1,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|