Kommersiya fəaliyyətinin təşkilinin mahiyyət və məzmunu

 

33 

 

2.2            Kommersiya fəaliyyətinin səmərəli təşkili məsələləri. 

 

  Əmtəələr bazarının fasiləsiz olaraq və yüksək dərəcədə mənfəətlli işləməyi üçün onun 

fəaliyyət mexanizminə təkan verən kommersiya işinin optimalliğına mümkün dərəcədə 

əməl  edilməlidilər.  Kommersiyalaşma  prosesinin    optimallılığı  topdan  və  pərakəndə 

satış    iqisadi  qurum  kimi  fəaliyyətlər    göstərməsinin  əsasını  təmin  edir. 

Kommersiyalaşma  davranışı sahəsində ticarətin həmçinin  istehsalın bütün mərtəbələri 

ardıcıl şəkildə qoşularaq onlar vaxta, maliyyə, material xərcləri, nəqliyyat xərcləri və s. 

başqa  xərclərə  yüksək  qənaət  edərək,  əmtəələri  pəragəndə    ticarətə  zamanında 

çatdıraraq,yüksək  mənfəət  olunur.  Və  buna  oxşar  başqa  qənaət  xarakterli  kommeriya 

fəaliyyətləri sahələri kommersiya optimallığının  əsasını təmin edir. 

Sistemli  olaraq  müəssisələrinin  kommersiya  fəaliyyətlərinin  səmərəliliyindən 

faydalanmağı üçün planlı olaraq aşağıdakı kimi əməliyyatları həyata keçirmək lazımdır. 

İstehsal  müəssisəsələrinin  yerini  müəyyənləşdirmək,    bazarda  rəqabət  qazana  biləcək  

məhsul istehsal etməyi, əmtəələrini satmaq üçün topdan ticarət və birbaşa olaraq məhsul  

təchizatıçılarla  kommersiya  razılaşmalarının  təşkil  olunması,  hesablaşma  formasının 

dəqiqləşdirilməsi,  topdan  ticarətin  növlərinin  seçilməsi,  topdan  ticarətin  ardıcıl  şəkildə 

fəaliyyət  göstərməyi,  onun  depo  fəaliyyətinin  müasir  olan  texnologiayalar  ilə  və 

opttimal  işçi  qüvvəsi  ilə təchiz  olunması, nəqliyyat  xidmətlərinin  çoxşaxəli   qurulusu, 

pərakəndə  icarət  ilə  və  istehsal  ilə  vaxt  aşırı  əks-əlaqələr  yəni  feed  back  yaratmaq, 

məhsulları pərakəndə satışa zamanında daxil olmağını təmin etmək və  həmçininqeydə 

almaq pərakəndə ticarətin bütün 

bu  əmtəələri  qəbul  etməyi,  onları  ticarət  əməliyyatı  və  tədarük  fəaliyyətlərini  optimal 

təşkil olunması, onların uçotunu qeyd etmək, topdan ticarət ilə əlaqə qurmaq və həm də 

sifarişlərin  zamanında    göndərilməyi  və  s.  bu  kimi  başqa  səmərəlilik  xarakterli 

əməliyyatları aiddir. 

    Ticarət  müəssisələrinin  optimal  işləməyinin  müəyyən  olunması  üçün  bir  sıra 

müəyyən olunmuş  göstəricilərindən istifadə edilir. Müəyyən olunmuş bu göstəricilərin  

---

 

34 

ən  əsası  mənfəətdirki,  bu  göstəricidə  müəssisələrin  bütün  ticarət  fəaliyyətlərinin 

nəticələri  öz  əsasını  tapır    reallaşdırılmış  məhsulların    həcmi,  onların  tərkibi  və 

çeşidlərinin  quruluşu,  məhsuldarlığı  və  həmçinin  xərclər  səviyyəsi,  qeyri  məhsuldar 

olan    xərclərin  və  itkilərin  mövcud  olması  və  s.  Ticarət  müəssisələrinin  gəliri  və  ya 

mənfəəti    müəssisənin  bütünlükdə  gəlirləri  və  olan    xərcləri  arasındıa  fərq  kimi 

hesablanılır.  Ticarətdə  əmtəələr  satışından  əldə  olunan  gəlir  və  xalis  mənfəət  fərqli 

qiymətləndirilir  .  Əməliyyatlar    mənfəəti  -  ticarət  əlavələri    və    tədavül  xərclərinin 

arasındakı fərqlərdən ibarət olur.  Balans mənfəəti isə  sair planlaşdırılmış  və həmçinin 

planlaşdırılmamış  gəlirlərin  və  xərclərin  nəzərə  alınmağı  ilə  hesablanir.  Kommersıya 

fəaliyyətlərınin  optımallığının  qiymətləndirilməyində  mənfəət  ilə  çəkilmiş  xərclərində 

müqayisələri vacib əhəmiyyətə malikdir. 

Kommersıya fəaliyətlərinin bazar iqtisadiyyatının mövcudluğu şəraitində çağdaş ticarət 

işlərinin 

qanuna 

uyğunluqlarının 

və 

meyllərinin 

aşkar 

olunması 

və 

müəyyənləşdirilməyini    ən  əsas  vəzifə  olaraq  qarşıya  qoymağı,  əmtəələr  tədavulü 

sferasında  ticarət  prosesinin  optimal  olaraq  yerinə  yetirilməyinə  görə  bu  qanuna 

uyğunluq  və  meyillərdən  istifadə  olunmağı  məqsəd  yönlüdür.  Kommersiya 

fəaliyyətlərinin  səmərəli  şəkildə  həyata  keçirilməyi  üçün  vacib  informasiyalardan  biri 

məhz    kommersiya  sirri  hesab  olunur.  Kommersiya  sirri  dedikdə  –  kommersiya 

baxımından bilərək  gizli olaraq saxlanılmış iqtisadi maraqlarından və firmanın istehsal 

– təsərrüfat, idarə etmə, elmi-texnıki və maliyyə ilə baölı  səlahiyyətlərinin fərqli olan 

tərəfləri  və  ya  sferaları  barədə  informasiyalardan  ibarət  hesab  olunur  ki,  bunlarında  

qorunmağı rəqabət mühiti və firmaların iqtisadi təhlükəsizliliklərinə qarşı mümkün olan 

təhlukələrin  olmağı  ilə  əsaslandırılır.  Kommersıya  fəliyyətlərinin  səmərəliliyini  təmin 

olunmağı məqsədi ilə kommersiya əsaslarının ayrılmağı,kommersiya qərarlarının qəbul 

olunmağı vaxtı marketinq prinsipindən fəal olaraq istifadə olunmağı ,komersiya riskini 

öncədən  müəyyən  etməyi  və  kommersiya  cəldliliyi    prinsipi  mütləq  şəkildə    nəzərə 

alınmalıdır.Bunlar  ilə  bərabər  olaraq  kommersiya  fəaliyyətlərinin  səmərəliliyini 

artıramağın  proqnozlarını  tərtıb  etmək  və  bundan  məqsədə  uyğun  formada  istifadə 

etmək lazımdır.(9 səhifə 337-343) 

---

 

35 

Kommersiya  fəaliyyətlərinin  optimal  olaraq  həyata  keçirilməyinə  görə  topdan 

həmçinində  pərakəndə  ticarətin  öyrənilməyi  və  tədqiq  olunması  əsasdır  və  mühüm 

əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bütün  bunlardan  bu  nəticəyə  gəlmək  olarki    kommersiya 

fəaliyyətlərinin      bütünlükdə  əsasını  məhz    satış  təşkil  etmişdir.Kommersiya 

fəaliyyətinin  son  məqsədi  kimi  mənfəətin  əldə  olunması  nəzərdə  tutulurki  bu  da 

alıcılarən  çəxsaylı  tələbatlarının  tam  və  keyfiyyətli  şəkildə  ödənilməsi  halında 

mümkündür. 

Hal  –hazırkı  dövrümüzdə  kommersiya  fəaliyyətlərinin    xarici  ölkələr  ilə  yaradılmağı 

dünya  bazarındada  mənfəət  əldə  edilməsinə  və  bu  kimi  imkanlarının  axtarılmağı  

sahibkarlığın bütün növləri üçün əsas zəruriyyət hesab olunur. 

Kommersiya  fəaliyyətinin    keyfiyyət  gösəriciərindən  biri  tədavül  xərcləridir. 

(kommersiya fəaliyyətinin səmərəli həyata keçirilməsi üçün çəkilən xərclər) 

Tədavul xərcləri məhsulların istehaslçılardandan istehlakçılara  çatdırılmağı ilə əlaqədar 

olan  əmək  məsrəflərınin  pul  ilə  ifadəsınə  deyılir.  Tədavul  prosesınin  butün 

mərhələlərində tədavül məsrəfləri yaranır. Bunların bir hissəsi satışvə təchizatla məşğul 

olan  təşkilat  və  müəssisələrin,  digər  hissəsi  kənd  təsərrüfatları  məhsullarını  satışı  ilə 

məşğul olanların  hissəsinə  aid edilir. 

          Xarakterlərinə görə tədavül xərclərini 2 əsas qrupdatəsnifləşdirirlər : 

1) tədavül proseslərində ıstehsalın davamlılığı ilə əlaqədar olan məsrəflər; 

2) dəyərlərin formasının dəyişməsi ilə əlaqədar olan tədavül xərcləri. 

Tədavul  xərclərınin  səviyyəsi  məsrəflərın  pulilə    ifadəsi  ilə  məbləğlərinin  mal 

dövriyyəsinə olan nisbətinə deyilir və faizlə hesablanır. 

  Tədavül  məsrəflərinin  səviyyəsi  ticarət  müəssisələri  effektivliyınin  mühüm 

göstəricisidir.  Belə  ki,  tədavül  xərclərinin  səviyyəsinin  aşağı  salınması  mənfətinin 

artmasına səbəb olur. Çünki bu 2 göstərici müəssisənini ümumi 2 tərkib hissələridir və 

bir-birinə tərs mütənasib olaraq dəyişir. 

Tədavül  xərclərinə  qənaət  etmək  üçün  onun  səviyyəsinə  təsir  edən  amilləri  bulardan 

ibarətdir: 

1) istehsalın təkmilləşdirilməsi və inkişafı. 

---