30
- məhsul alıcıları tərəfındən müqavilələrin yerınə yetiriməyi barədə uçotunun təşkil
olunmağı.
- topdan satış müəssisələrinin reklam informasıya fəaliyyəti.
Bazar münasibətlərinin mövcud olduğu şəraitdə topdan satış fırmalar xüsusi
magazaları , anbarları vasitəsilə və yaxud avtomagazalardan istifadə etməklə
məhsullarınin cəmiyyətə pərekəndə satışını həyata kecirir. Bu zaman topdan satış
muəssisələri faktiki topdan pərakendə fırmalarına və yaxud ticarət evlərinə çevrilmiş
olur.
Kommersiya fəaliyyətinin in öyrənilməsi bazar iqtisadiyyatı şəraitində gəlirin
artırılması və təkmilləşmsi baxımından məqsəd yönümlüdür.
Birja tıcarəti- Birja : məhsulların , xidmətlərin,və qiymətli kağızların satışı ilə məşğul
olan fəaliyyət göstərən topdan bazar dır. Onlar bazar iqtisadıyatının iqtısadi aləti rolunu
oynayır və məhsulların, xammalların həmçinin qiymətli kağızların alışında və satışında
azad bazar munasibətlərini formalaşdırir.
― Birja anlayışı latın sozü olub mənasısa çanta deməkdir. XV əsirdə Niderlandın
məşhur ticarət mərkəzı Brügge məhşur dəllial həmçinin pul dəyişən Vander Bürsanın
evının önündəki meydançada xarıci vekselləri əldə etmək və ticarət məlumatlarının
ötürülməsi məqsədi ilə dünyanın müxtəlif olkələrindən tacırlər gəlirdi. Burdan aydın
olurki XV- XVI əsrlərdə birjalar məhz Hıllandiya , İtalya və Böyük Britaniyada
yaranmışdır.
Birijalar üçün standartlar və yaxud standart numunələri üzrə məhsulların alqı
satqısı xarakterik cəhətdir.
İEÖ də birja tıcarəti taxıl və başqa kənd təsərrüfatı məhsulları, tikinti materialları,
əlvan metallar qara metallar və başqa əmtəə bazarlarına əhəmiyyətlı dərəcədə təsir edir.
Birjaların hal-hazırki dövrdə satdığı əmtəələri və etdiyi sövdələşmələrindən asılı olaraq
üç növü fərqləndirilir :
31
- Faktorinqlər
- Əmtəələr
- Fond birjalar
Hərraçlarda , müsabiqələridə ticarət. Torqlar hərrac, və ya musabiqə yolu ilə
həyata keçirilir. Hərracda udanlar torqlar ən yüksək qiymət təklif edənlərdir.
Müsabiqədə qalib gələnlər isə yaxşı şərtləri təklif edənlər kimi bilinir.
Hərrac və müsabiqələr açıq və qapalı formada həyata keçirilir. Açıq həraclarda yaxud
müsabiqələrdə ancaq dəvət olunmuşlar iştrak edir. Hərraç sozu latın sozu olmuş
mənasısa isə kutləvi olan tıcarət forması öncədən yeri və zamanı müəyyən olunmuş
xususi və kütləvi xüsusiyyətə malik olan məhsulların satış formasıdır.Hərraclar ticarətin
satışdan maksimum mənfəət əldə etmək üçün istifadə olunan pərakəndə satış ticarət
formasıdır. Bu vaxt satıcı məhsulun ilkin qiymətindən asılı olaraq sonra bu qiyməti
yüksəldirlər.
Sifariş edilən məhsulların verilməsi və müəyyən olunan podrat işlərinin yerinə
yetirilməyinə görə aparılan üsullardan biridə müsabiqələrin və yaxud tenderlərin
həyata keçirilməsidir.
Müsabiqə – məhsullarının göndərilməsi məqsədilə sifarislərin və öhdəliyə
götürülmuş işlərin yerinə yetirılmək ücün daha qənaətli kommersiya əməliyatlarını
yerinə yetırmək məqsədilə təşkılatların kecirdikləri formadır.
Musabiqə yolu vasitəsilə satışı aşağıdakı formada xarakterizə olunur : sifarişçi
malgöndərənlər üçün müsabiqə elan edir. Bu vaxt podratçılar və sifarişçilər üçün ən
rahat şərait təklif olunur.
Lizınq: Lizinq sözü kirayəyə gotürmək, ıcarə vermək mənasındadır. XI X əsrn 2 ci
yarısindan sonra, 187 7 ci ıldən ―Beill‖ telefon kompanıyası telefonların aparatlarımı
satmayaraq onları sadəcə ıcarəyə vermək haqqında qərar qəbul etmiş sonra isə
istifadəyə daxil olunmuşdur.
32
Lizinq əmlakın əldə olunması və onun lizinq müqaviləsi ilə müəyyən olunmuş
ödəniş əsasında, müəyyən bir müddətə və müqavilədə nəzərdə tutulan müəyyən şərtlər
ilə, lizinq alanın əmlakı olmağı huququ əsasında fiziki və hüquqi şəxslərə kirayə
verilməsi üçün investisiya fəaliyətınin növüdür.
Lizinqin formalarına daxıli və beynəlxalq lizinq aiddir.
Daxili lizinq həyata keçirilən zaman lızinqalanda həmçinin lizinqverəndə,satıcıda
Azerbaycan Respublıkasının rezidenti olmalıdır.
Beynalxalq lizınqdə isə lızinqverən və yaxud lizinqalan qeyri-rezident olur.
Lizınqin aşağıdakı novləri vardır :
- operativ lizinq
- maliyə lizinqi
- qaytarilan lizinq
Maliyyə lizingi həyata keçirilərkən, lizinqverən muəyyən satıcıdan lizinqalanın qeyd
etdıyi əmlakı öz mülkiyətinə almağı və həmin bu əmlakı lizinq predmeti kimi müəyyən
olunmuş haqq ilə müəyən müddətlik və müəəyən olunmuş şərtlər ilə lizinqialanın
müvəqqəti olaraq istifadəsinə verir.
Maliyyə lizinqinin bir növüdə qaytarılan lizinqdir, bu vaxt lızinq predmetınin satıcısı
eyni vaxtda lizinqalan kimi iştrak edir.
Digər bir lizinqin növüdə operativ lizinqdir: lizinqin elə növü hesab olunurki lizinq
verən öz riski əsasında əmlak əldə edir və onu lizınq predmetı kimi müəyyən haqqilə,
müyəyyən müddət ərzində müəyyən olunmuş şərtlər ilə lızinq alanın müvəqqəti olaraq
istifadəsinə verir.