Kommersiya fəaliyyətinin təşkilinin mahiyyət və məzmunu

 

27 

Sxem   3. Kommersıya fəalıyyətinin təşkılati formalarının xarakterıstikası      

  Kommersiya  fəaliyyətinin  təşkilində,  məhsulların  istehsalından  sonuncu  istehlakçıya 

çatdırılmasınadək, təsərrüfat subyekti aralarında olan münasibətlərın tənzimlənməsində 

malgöndərənlər  özləridə  də  xüsusi  çəkiyə  malikolurlar.  Malgöndərənlərin 

fərqliliklərinin    qiymətləndirərək,  onları  fərqli  olan    əlamətinə  görə  bu  əlamətlər 

funksional, ərazi, mülkiyyət formalarına uyğun olaraq bir neçə qrupa bölmək olar. 

Ümumiləşdirilmiş  şəkildə  isə  bütövlükdə  malgöndərənlərı  iki  qurup  kateqoriyaya 

bölmək  olur  :  malgöndərən  --  istehsalçılara  və  malgöndərən--topdan  müəssisələrə 

bölmək mümkündur. 

Malgöndərən-  ıstehsalçılar  :alıcıların  tələbini  ödəmək  üçün    istehlak  təyinatlı  fərqli  

çeşidli  əmtəələrin  ıstehsalını  həyata  keçirən  istehsal  müəsisələri,  fırmaları,  fərdi 

sahibkarlar hesab olunur. 

Malgöndərən - topdan müəssisələrisə məhsulları malgöndərən -istehsalçılardan , topdan 

vasitəçilərdən  alaraq    onlarıtopdan  alıcılara  və  ya  pərakəndə  tıcarət  müəsisələrinə, 

agentlərə, brokerlərəvə s satır. 

    Kommersiya  fəaliyətinin  başlıca  parametrlərınə  isə    topdan  və  pərakəndə  satış, 

birjaları,  auksionları,  yarmarkalaərı,  lizinqləri,  faktorinqləri  və  digər  bu 

kimi.əməliyyatları aid etmək olar. 

    Pərakendə  tiçarət:  istehlakcılara  satılan  şəxsi  vəya    ailəvi  istifadəyə  görə  nəzərdə 

tutulan    mal  və  xidmətlərin  dəyərliliyini  artıracaq  bütün  sahibkarlıq  fəaliyyətinin 

məcmuyudur. 

    Pərakendə  tıcarət  :  şəxsi  istifadə  üçün  nəzərdə  tutulur,  istehlakçılara  mal  və 

xidmətləri satan kompanıyalar, obyektlərdən ibarətdir ki, istehsal və alıcıları birləşdirən, 

bölgü kanallarıinda axırıncı həlqədir. Istehsal fırmaları malları hazırlayırlar və topdan - 

pərakendə  tıcarətlə  məsğul  olanlar  isə  öz  növbəsində  məhsulları    firmalara 

satır.Topdansatış  fırmaları isə bu malları pərakəndə ticarətə, pərakendə ticarət  isə son 

---

 

28 

istehlakçılarina satışı təmin edir.  Firmaların bəziləri bir çox mallar üzrə , başqaları isə 

daha  geniş  mal  növlərini  əhatə  edən  mağazalar  vasitəsilə  pərakəndə  ticarətlə  məşğul 

olur.  Bunlardan  əlavə  olaraqda  firmalar    univermaqlar  və  ya  kataloqlar  üzrədə 

pərakəndə ticarətlə məşğul ola bilirlər. 

 

 Əmtəələrin  pərakəndə  satışına  uyğun  olaraq  kommersiya  işi  aşağıda  göstərilən 

mərhələlərdən ibarət olur: 

  - Əmtəələrə olan alıcı tələbinin öyrənilməsi və praqnozu; 

 - mağazalarda əmtəələrin optimal olan çeşidlərinin formalaşması məsələsi; 

 - pərakendə tıcarət müəsisələrində həayat keçirilən reklam- informasıya fəaliyəti; 

 - Məhsulların pərakəndə səmərəli satış  metodlarının seçilməyi; 

 - Alıcılara  yüksək ticarət xidmətlərinin göstərilməsinin təmini. 

   Perakəndə  ticarətdə  məhsul  satışının  aşağıdakı  göstərilən    metodlarıda  geniş  tətbiq 

olunur: 

-    Özunə  xidmət  :  mütərəqqi  metodlar  ila  məhsul  satışının  başlıca  metodlarındandır. 

Məhsul  satışının  özünə  xidmət  metodunda  alıcılar  ticarət  salonunda  satışa  qoyulan 

bütün  məhsullara  azad  yanaşırlar.  Magazanın  isçi  heyetinin  koməyinə  müraciət 

etmədəndə sərbəst  məhsul seçirvə,magazanın cıxışında  olan kassada  seçdiyi məhsulun 

qiymətini ödəyir. 

-  Ənənəvi olan  metod vasitəsi ilə mallar satıcıla r tərəfindən alıcılara təqdim olunur və  

satıcinın  iş  yeri    alıcılardan  pıştaxta  vasitəsilə    fərqləndirilir  və  hesablasma    məhz 

satıcılar tərəfındən həyat keçirilir.   

-    Perakəndə  məhsul    satısının  xususi  növləri  vardir  ki,bunlara    kreditlə  məhsulların 

satışı, komission qaydasında məhsul  satışı, ucuzlaşdırılmış məhsul  satışı aid olunur. 

---

 

29 

-    Məhsulların  açıq  olaraq  nümayişi və  alıcıların  məhsulları  müstəqil seçilməsi  yoluilə 

satış  zamanı    alıcılar  nümayiş  zalındadakı  məhsullara  baxaraq  və  satıcılarının 

məsləhətilə sərbəst seçimlərini edir.  

-    Öncədən    verilən  sifarişlər  üzrə  satış  vaxtı  müəyyən  olan  müqavilələr  və  yaxud 

müqaviləsiz olaraq müəyyən həcmdə və müəyyən olunmuş   qiymətlərilə baş verən alqı 

satqı prosesi həyat keçirilir. 

 Topdan  tıcarət  deıikdə-  Xalq  istehlakı  məhsullarının    topdan  satışı  mal  tədavulü 

prosesinin  mühüm  tərkib  hissəsi  başa  düşülür.  Topdan  satış,  istehsal    və  pərakəndə 

ticarət  arasındakı  aralıq  mövqedə    olaraq,  ölkədə  səmərəlö  olan  məhsul  yeridilişini 

təmin 

edir. 

Istehsalla 

 

istehlak 

arasındakı  əlaqənin  yaradılmasına  və 

möhkəmləndirilməsi zamanı  topdan ticarət  mühüm  rola malikdir.

 

Məhsulların  topdan    satışı  pərakendə  satışindan  fərqlənərək  məhsulların    topdan  

formada alıcılara reallaşdırılmasını formalaşdırır . bu cür  satışın nəticəsi topdan məhsul 

dövriyyəsinin  müəyyən    bir  məbləgində  özünün  əksini  tapmış  olur.  Topdansatış  mal 

dovriyyəsi topdan müəssisənin fəalıyətinin əsas gostəricilərındəndir. 

     Məhsulların  topdan  satışı  2  formada  həyata  keçırilir:  tranzit  formada,  bu  zaman 

topdan müəssisə məhsulları özünün anbarına daxili  etmədən bunların satışını apara bilir 

və ya məhsulların satışını öz anbarlarındanda həyata keçirə bilər.  

     ümumilikdə  isə    məhsullarıin    topdan  satışı  ilə  bağlı      kommersiya  fəaliyyətinin 

mahiyyəti aşağıdakı göstərilən  əməliyyatların yerinə yetirlməsini mühüm edir: 

     - satış bazarının muəyyən olunmağı  

     -  məhsul alıcıları ilə təsərrufat əlaqələrınin yaradılmağı; 

     -  məhsulların topdan satışnövlərinin  həmçinin  üsullarının seçilməsi; 

     -    topdan  müəsisələrin  tərəfındən  muştərilərə  yüksək  xidmətlərin  göstərilməsinin 

təmini; 

---