Kulliyyat-14. esas doc
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
14 dırdığı Şahsevən elləri ayrı-ayrı tayfalardan ibarətdir. Belə ki, Azərbaycanda Şahsevən eli dursunxocalılar, məstalibəylilər, zər- cərdlilər, quzatlılar, inanlılar, rzabəylilər, poladbəylilər, talışmika- yıllılar, novruzbəylilər, qocabəylilər və b. tayfa, tirə və qoldan ibarətdirsə, 6 Savə bölgəsində yaşayan Şahsevən eli əfşar, xələc, ba- yat, qaraqoyunlu, dögər, mosul, bozçalu, əlqutlu, lək, aruxlu, inan- lı, satlı, çələbi, sulduz, qarluq və b. tayfa və tirələrdən formalaşıb 7 . 400 ilə yaxın bölgənin əsas gücü olan, elat həyatı yaşayaraq yayda yaylağa, qışda qışlağa köçən şahsevənlərin tayfa qanunları XX yüzillikdən zəifləməyə başlayır və onlar İkinci Dünya Sava- şından sonra tədricən oturaq həyata keçirlər. Qafqaz Rusiya tərəfindən işğal ediləndən sonra Azərbaycanın qu- zeyi ilə güneyi arasında əlaqələr zəifləsə də tam kəsilməmişdi. Amma Xorasan, Şiraz, Savə ətrafında yaşayan türklərlə əlaqələr, demək olar ki, tamamilə kəsilmişdi. Həmin bölgələrdə yaşayan qacarların, qaş- qayların, şahsevənlərin, əfşarların, xələclərin və b. tayfaların dialekt- ləri, folkloru, adət-ənənələri layiqincə öyrənilib təhlil edilməmişdi. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra da əlaqələrimizi la- zımi səviyyədə qura bilmədik. Hələ də araşdırıcılarımız həmin böl- gələrə ekspedisiyaya gedib materiallar toplaya bilmirlər. Buna görə də Əli Kamalinin topladığı materiallardan yararlanmaq olduq- ca önəmlidir. Əli Kamalinin arxivində gördüyüm «Koroğlu» dastanının ma- teriallarını aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 1. Qara mürəkkəblə, səliqəli xətlə A-4 formatlı kağıza yazılmış, üzərində işlənmiş bir mətn. Mətnin ilk iki səhifəsi əlyazmanın pas- portu rolunu oynayır. Birinci səhifənin başında «tarix 12.4.1353» (miladi 3 iyul 1974-Ə.Ş.) yazılıb. Ardınca nəzmlə 14 misrada dastanın yazıya alınma səbəbi və şəraiti təsvir edilir. Yazacağam mən bu hekayəti bu gün qardaşuma, İki ildür ki, salub dörd dəfə minnət başuma. 6 ASE. X cild, «ASE» nəşriyyatı,Bakı,1987, s.478 7 Kamali Əli. Qara bulutdan çıxan ay-Tilimxan. «Varlıq» jurnalı (Tehran), 1981, sayı 25, s.53 PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 15 Əhd edüb üç gecədə vəxtimi dutdum özüm, Yazmuşam, var bu kitab içrə nə həngamə sözüm – misraları ilə başlayan nəzm bitdikdən sonra nəsrlə yazır: «Ay das- tanum oxuyan və talib olan din qardaşlarum! «Koroğlı» dastanı 12 məclisdür. Hər məclisi bir dastan, eşidməli hekayətlər var. 11 das- tanunı yazmuşam. On ikiminci cildi ta kənun yazılmamuşdı. Bu tarixdən onı yazaram». Buradan aydın olur ki, «duste-əzizəm, ağaye Qulamhəsən, fər- zənde Məhəmmədhəsən, sakene Musaxanı Bulağı» deyə tanıdılan şəxsin sifarişi ilə yazılmış “Koroğlu” dastanının bu qolu üç gecəyə yazdığı və «bu hekayət ta kənun heç aşıq bilməyüb». Mətn üzərindəki üç tarix isə .... yazıya almanın 2 ilə yaxın çək- diyini göstərir. Bu qeydlərlə yanaşı katib özünü nəzm parçasında «taniyullar mə- ni, aləmdə cəhan əncüməni», nəsrlə isə İslam Əfşar Xələci kimi təq- dim edib. Sonda «tarix 29.8.1354» (miladi 20 noyabr 1975-cı il-Ə.Ş) qeydini qoyub. Sonda isə “İslam Əfşar. Fi tarixe 9.8.1354” yazılıb. Əlyazmadakı şeirlərdən ikisində Əfşarın adı aşağıdakı kimi hal- lanır: Sözlərümi Əfşar çəkər əşarə, Oxuyanlar şerü-qəzəl diyəllər. * * * Əşarı yazulur Əfşar zəmanı, Oxu sən xəttü–inşanı, Koroğlı. Əfşar bu dastanı heç bir aşığın bilmədiyini yazsa da, ona inam- sız yanaşmamaq olmur. Belə ki, özünün yazdığı məclisdə aşa- ğıdakı bəndlər var. Koroğlı yetişüb bu saət cana, Vurun, çapun, dəlilərim, hər yana, Desün Abbas bu sözləri yazana, Ondan bircə xəbər alun gətürün. * * * Mənəm həqiqət aşığı, Məclislərün yaraşığı, PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 16 Abbasun qəlbi, işığı, Dua oxur səhər sənə. “Desün Abbas bu sözləri yazana” və “Abbasun qəlbi, işığı” misraları açıq-aydın dastanı Aşıq Abbasın söylədiyini və hətta misralar arasında özünü də tanıtdığını göstərir. «Koroğlınun Türkmən səfəri» qolunun katibi yazır: «Qərar bu- dur, dastan əvvəldən ta axıracək yazulsun. Çün Aşıq Cunun Çamlı- beldən qəhr edüb getmişdi Türkmən vilayətinə, onun dastanun yazmuşam. Aşıq Abbas nəvarə salub». Bunlar da əsas verir ki, Əf- şarın Aşıq Abbasın ya özündən, ya da lentə yazdırdıqlarından ya- rarlanaraq bu qolu qələmə aldığını söyləyək. Çox təəssüf ki, «aləmdə cəhan əncüməni» olan İ.Ə.Xələcini nə biz tapa bildik, nə də Əli Kamali ilə birgə işləyənlər. «Koroğlınun Türkmən səfəri» qolunun başlanğıcındakı katib qeydində mətninə nə vaxt, harada, kimdən topladığını və kim tərə- findən yazıya aldığı haqqında bir bilgi yoxdur. «Koroğlınun Türk- mən səfəri ki, on birminci dastandur, dübarə yazaram» qeydindən belə anlaşılır ki, 10 qol yazılıbmış. İndi isə 11-ci qol yazılır. “Dübarə yazaram» ifadəsində isə anlaya bilmədik dastanı yazıya alan 11 qolun hamısını dübarə-ikinci dəfə yazıb, yoxsa yalnız 11- ci qolu ikinci dəfə yazıb. Bu mətn Əfşarın yazıya aldığıyla dil- üslub baxımından yaxın olsa da, mövzuca bir-birindən fərqlənir. «Dastani Koroğlu və Nigar xanım» əlyazması «Eşidənləri və ağaye Kəmalinin saluğuna» qeydilə bitir. Buradan aydın olur ki, Əli Kamalinin sifarişilə yazılıb. Amma nə vaxt, harada, kimdən topladığı və kim tərəfindən yazıldığına dair heç bir bilgi yoxdur. 2. «Koroğlu» dastanının bir neçə qolu da düz xətli məktəbli dəf- tərinə qara mürəkkəblə, səliqəli şəkildə yazılıb. Savə ətrafında ya- şayan türklərin ləhcəsində yazıldığından və üzərində düzəlişlər edildiyindən çətin oxunur. Əlyazmadakı «Dastani-Koroğlu və Ni- gar xanım», «Eyvazın durna gətirməyə getməsi», «Koroğlunun Şi- lat səfəri» məclisləri - qolları tam, «Koroğlunun Sərdar paşa dasta- nı» isə yarımçıqdır. Nə vaxt, harada, kimdən toplandığına və kimin yazıya aldığına dair heç bir qeyd yoxdur. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|