Kulliyyat-14. esas doc
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 3. 20-30 il əvvəllər qələmə alınmış 18 səhifəlik bir qarışıq əl- yazmanın sonunda Əleyi xan Qasimi qeydi var. Bundan başqa 20 səhifəlik «Koroğlunun... qurtarmaq dastanı», 24 səhifəlik «Dastanı Eyvaz ki, istir gedə ...kuhuna», 43 səhifəlik «Eyvazın durna gətirməgə getməsi», 35 səhifəlik «Koroğlunun Ey- vazı gətirmək dastanı», 30 səhifəlik «Koroğlu Aşıq Cünundan Ey- vaz xanın...», 17 səhifəlik «Koroğlunun Şilad şəhərindəki....», 17 səhifəlik «Koroğludan şeirlər», 2 səhifə «Koroğlunun İstambul sə- fəri», 12 səhifə başlıqsız əlyazmalarda tarixə və yazıya alanın adı- na, soyadına rast gəlmədik. 4. A-4 formatlı kağıza qara mürəkkəblə, səliqəli xətlə köçürülmüş, hər biri 25 səhifə «Koroğlunun Türkmən səfəri» və «Aşıq Cünunun Çəmlibeldən qaçması» qolları yazılmış və sonda «Söyləyən: Əfşar» qeydi verilmişdi. Bu qeyddən belə anlaşılırdı ki, Əfşar söyləyib, kim- sə yazıya alıb. Mətnin dili bugünkü yazılı ədəbi dilimizə çox yaxındır. Bu da mətnin Əfşardan yazıya alındığına şübhə doğurur. Hüseyn Məmmədxani Güneylinin Ə.Kamali ilə birgə işlədiyin- dən xəbərdardım. Ona görə də 2003-cü il yanvarın 9-11-də Bakıda keçirilən «Ortaq türk keçmişindən ortaq türk gələcəyinə» folklor konfransına gəlmiş H.M.Güneyliyə məndə olan əlyazmaları gös- tərdim. Səliqəli xətlə köçürülmüş əlyazmaların onun olduğunu, 1990-1995-ci illərdə Ə.Kamalinin tapşırığıyla çap üçün hazırladı- ğını söylədi. Redaktə zamanı ədəbi dil normalarını əsas götürdüyü- nü, mətnlərin dil-üslubunu qorumadığını bildirdi. Əli Kamalinin arxivində gördüyümüz əlyazmaların bizdə surəti ol- mayanları da var. Onların da söyləyicidən qələmə alındığını, yoxsa hər hansı bir əlyazmadan köçürüldüyünü müəyyənləşdirə bilmədik. 5. Hər biri bir saatlıq 7 kasetə «Koroğlu» dastanının qolları köçü- rülüb. 4 qolun hər biri bir kasetə yerləşdirilib. Kasetlər köçürülərkən başlanğıcında və sonunda səs qırıqlığı yaranıb. Bu hala kasetin bəzi yerlərində də rast gəlinir. Söyləyənin kimliyi kasetlərdən bilinmir. Dolaşıqlıqlara aydınlıq gətirmək üçün söyləyici ilə görüşmək la- zım idi. Onu tapmaq isə o qədər də asan olmadı. Uzun illər soraq- ladıqdan sonra H.M.Güneyli söyləyicinin Aşıq Əliəkbər olduğunu yazdı. Tehranda 2004-ci ilin dekabrında keçirilən simpoziuma ge- PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 18 dərkən Aşıq Əliəkbərlə də görüşməyi planlaşdırdım. Dekabrın 31- də ədəbiyyatımızın və dilimizin vurğunlarından H.M.Güneyli, Dər- viş Bəhrəvan İnallı, Əskər Yaşıllı və Aşıq Əhədlə birlikdə hazırda Kərəc yaxınlığındakı Səidabad kəndində yaşayan aşıqla görüşdük. Aşıq Əliəkbər Qurbaninin çalıb-oxumasını, danışığını lentə almaq üçün özümüzlə kamera və diktofon da götürmüşdük. Yaxşı ki, «Koroğlu» dastanının lentdən kağıza köçürdüyümüz mətni və aşığın Əli Kamali üçün söylədiyi lentlər də yanımızda idi. Lentdən kağıza köçürdüyümüz mətndəki pərakəndəliyi və anla- şılmazlığı aradan qaldırmaq üçün Aşıq Əliəkbərə müraciət etdik. Bizi mehriban və qonaqpərvər qarşılayan aşıq yazıya aldığımız mətnləri eşidəndə yad-yad üzümüzə baxırdı. Sanki bu mətnlərdən onun heç xəbəri yoxmuş. Aşıq Əliəkbər dastanı yazıya aldığımız kimi söylənmədiyini bildirdi. Lentləri səsləndirmək zorunda qal- dıq. Aşıq heyrətləndi. Səmimi etiraf etdi ki, 1986-1988-ci illərdə söylədiklərini unudub. Biz ondan lentə qulaq asarkən anlaya bilmədiyimiz və fikir do- laşıqlığı olan parçaları yenidən söyləməsini xahiş etdik. Aşıq lent- dəkindən nisbətən fərqli bir variant danışmağa başladı. Onun söy- lədiklərini yenidən lentə köçürsəydik yazıya köçürüb çapa hazırla- dığımızdan fərqli bir variant yaranacaqdı. Buna isə aşığın həvəsi və vaxtı yox idi. Aşığın yardımı ilə kağıza köçürdüyümüz mətndəki pərakəndəli- yi və anlaşılmazlığı aradan qaldıra bilməyəcəyimizi gördük. Odur ki, dastanı kimdən öyrəndiyini, məhəlli sözlərin mənasını xəbər al- dıq və bəzi parçaları təkrar söyləməyi xahiş etdik. Aşıq Əliəkbər Qurbani ustadının Savənin Səngək Mərəğeyi kəndindən (Telimxan da bu kənddə doğulub) Aşıq Əbülqasım olduğunu və ondan 20-ci yüzilin 50-ci illərində 18 dastan öyrəndiyini söylədi. Aşıq Əliəkbərdən «Koroğlu qarı ilə harada görüşüb?»- deyə so- ruşduq. “Əlyazmalardakı mətnlərdə- “Dastani Koroğlu və Nigar xanım”da və «Koroğlunun Türkmən səfəri»ndə Koroğlunun qarı ilə görüşdüyü yazılıb. Siz isə «Bu Koroğlunun Dəmirçioğlu səfə- riydi ki ərz elədim» qolunu danışarkən Koroğlunun qarı ilə görüş- düyünü söyləyirsiniz» - deyə xəbər aldıqda gülümsəyərək dedi ki, PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 19 orada elə bir yanlışlıq yoxdur. Koroğlunun qarı ilə, çərçi ilə görüş- ləri və ona bənzər ikinci dərəcəli süjetlərin hansı qolda söylənməsi məclisdəkilərdən, vaxtdan və aşığın ovqatından asılıdır. Məclis iki gün davam edəcəksə aşıq da «Koroğlunun durna səfərinin dastanı payama çatır»ı başlayıbsa ona Koroğlunun qarı ilə, çərçiylə görüş- məsini və ya əlavə bəzəklər verməyə imkanı olmur. Dastanın kiçik qollarını danışdıqda isə vaxtı doldurmaq üçün belə əlavə edirik. Məclisdə əyləşənlər yaşlı, oturuşmuş adamlar olanda da, kənddə tək yaşayan el ağbirçəyi olanda da “onun xətrinə dəyər – deyə qarı ilə görüşməsini danışmırıq. Aşığın özünün ovqatı ciddi olanda da Allahdan, peyğəmbərdən, igidlikdən, düzlükdən, doğruluqdan oxu- maqla vaxtı doldurur, şən əhvalda olduqda isə o cür gülüş doğuran parçalara üstünlük verir. Məclisdə kimlərin əyləşdiyinə də aşıqlar çox önəm verirlər. Koroğlu və onun dəlilərinin adını dəyişməsək də, düşmənlərinin adı məclisdəki nüfuzlu bir şəxsin adıyla eyni olduqda ona hörmət əlaməti olaraq də- yişir, əsasən də həmqafiyə başqa bir adı çəkirik. Bəzən çalıb-oxudu- ğum vaxt məclisə Cəfər adlı bir nüfuzlu şəxs daxil olduğunu pıçıltıyla mənə çatdırıblarsa, ondan sonra Cəfəri Səfərlə əvəzləmişəm. Ayrı-ayrı məclislərdə dastan danışarkən adlarda bu cür dəyişik- liyə rast gəlsən, bil ki, məclisdə əyləşən nüfuz sahiblərinin adıyla bağlıdır.” Aşıq Əliəkbərin dediklərini bütün variantlara tətbiq etmək olmur. Belə ki, istər onun danışdığı «Bu da Eyvazın durna səfərinin dastanıdı ki, payama çatır» qolunda, istərsə əlyazmadakı «Eyvazın durna gə- tirməyə getməsi» qolunda söhbət Hasan paşadan getdiyi halda, birdən mövzu dəyişir. Dəliləri meydanda asmağa gətirəndə Koroğlu: Sənə deyim Cəfər paşa, Və ya: Sənə deyim Cəfər paşa, Mustafaxan yoldadı. Bu meydan yaxçı meydandı. – deyə oxuyur. Əlyazmadakı «Bu dastan Aşıq Cünunun qaçmağı dastanıdı»nda da Yumuğ Əhməd deyir: «Qaz və ördək bu mahalda tapulmaz. Ərzu- rumda Cəfər paşanun göllü bağunda ola. Ora da gidmaq müşküldür. Çox çətin dağlar qabaqda var. Xətərli yolları vardur və bir də Cəfər paşa bir qudrətli paşadur. Koroğlı gəlüb dəliləri çağurub dedi: PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|