Kulliyyat-14. esas doc
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
20 – Kim gidə bilür Ərzurumdan Cəfər paşanun bağundan qaz və ördək gətürə?» Burada da şeirlər Cəfər paşaya müraciətlə söylənilir. Sonda yenə də Hasan paşadan söhbət gedir. «Dastanı Koroğlu və Nigar» da Nigar xanım Çənlibelə çatanda onu qarşılayan dəlilər arasında Eyvazı nişan verməsini Koroğludan xahiş edir. Buradan belə aydın olur ki, Nigar xanım Eyvazın şan- şöhrətindən xəbərdardır. Əksər variantlarda isə övladı olmadığına görə Koroğlu gedib Eyvazı gətirir və Nigar da onu oğulluğa götü- rür. Belə fərqliliklərə ayrı-ayrı aşıqların söylədiklərində deyil, bir aşığın söylədiyi ayrı-ayrı qollarda da rast gəlinir. Aşıq Əliəkbər Həmzənin Qıratı aparmasından sonra Koroğlu- nun narahatlığını təsvir edəndə Nigar xanımın dilindən deyir: «Bo- lu Sərdar, Koroğlu çox narahatdı. Bu sözdərinnən əslən giriftarlığ tüğyan eliir, beləsi. Yığılın bunun ürəgin alın. Qırat əlinnən gedif, divana olacaxdı». Aşıq «dəlilərin başı», sərdar kimi tanıtdığı Bolu Sərdar haqqında «Bu da Eyvazın durna səfərinin dastanıydı ki, pa- yama çatır» qolunu danışarkan ikibaşlı danışır. Durna ovuna Ey- vazla birlikdə Dəmirçioğlunun, İsaballının, Bolu Sərdarın getdiyini söyləyən aşıq Bolu Sərdarın iki tərəfə işlədiyini sözarası qeyd etməklə qalmır, sonda Eyvazın dilindən deyir: Bolu Sərdar burdan qaçup, Başımıza bəla açup. «Bu dastan da Koroğlunun Bolu Sərdarı axtarmağıdı» qolunda isə Koroğlunun dəlilərə Bolu Sərdarı axtarıb tapmalarını əmr edən- də Dəmirçioğlu və dəlilərin bir çoxu onu tanımadıqlarını deyirlər. Koroğlu Bolu Sərdarı axtarmağa gedəndə İstanbulda qarşılaşırlar. Koroğlu onu tanısa da Bolu Sərdar Koroğlunu oxşadır. Amma tam yəqinliklə Koroğlu olduğunu deyə bilmir. Bolu Sərdar Çənlibelə hücum etməyə qoşun toplayanda Eyvazla Dəmirçioğlu onun dəs- təsinə qoşulur. Bolu Sərdar isə onların Koroğlu dəlilərindən oldu- ğunu tanımır. Uzun illərlə apardığımız müşahidələrdən və Aşıq Əliəkbərin söhbətlərindən bu qənaətə gəlmişik ki, aşıqlar dastanın əsas süjeti- ni yadda saxlayır, ikinci dərəcəli detallardan isə məclisin və özü- PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 21 nün əhval-ruhiyyəsinə uyğun olaraq istifadə edirlər. İkinci dərəcəli surətlərin adlarını hansı qola münasib bilirlərsə, orada da işlədirlər. Çapa hazırladığımız variantda: Səfər oldu Dağıstana, Mənimnən gedən gəlsin, Namərd meydana girməsin, Mərd badəsin içən gəlsin. - kimi şeir parçalarına, eləcə də Türkmənistan ifadəsinə dəfələrlə rast gəlinir. «Koroğlu» dastanının Paris və Təbriz nüsxələrilə mü- qayisəli təhlili onu göstərir ki, istər Dağıstan, istərsə Türkmənistan bugünkü inzibati ərazi vahidləri anlamında deyil, dağlıq yer, türk- mənlər yaşayan yer anlamında işlədilir. Bunu bilməyən Aşıq Əliəkbər dastanı danışarkən türkmənlərdən söhbət açanda onu Türkmənistanla uyğunlaşdırmağa çalışaraq «Türkmənsəhra» ifadə- lərini işlədir. Nəşrə hazırladığımız variantlarda Eyvazın Qaşqay türkmənlərindən olduğu özünü qabarıq büruzə verir: 1.Aşıq Əliəkbərin lentə söylədiyi qollar bunlardır: «Bu, Koroğ- lunun Çəmlibelə gəlməgidi və Ərəp Reyhanı görməgidir», «Bu da Koroğlunun dəgirmanda Qıratı Həmzəyə verməgi və onu geri al- magıdır», «Bu, Koroğlunun Nigar səfəriydi ki, dastanı Nigarı getdi gətirə», «Bu da Koroğlunun Eyvaz dastanıydı ki, getdi Eyvazı gətirdi», «Bu, Koroğlunun Dəmirçioğlu səfəriydi ki, ərz elədim», «Bu da Eyvazın durna səfərinin dastanııydı ki, payama çatı», «Bu da Eyvazın Türkmənə getməgidi və ata, anasını toyuna dəvət et- məgidi», «Bu dastan da Koroğlunun Bolu Sərdarı axtarmağıdı». Qolların adlandırılması «Kitabi-Dədə Qorqud»un boylarının adını, M.Füzulinin «Leyli və Məcnun» poemasının fəsillərinin baş- lıqlarını və b. orta əsr qaynaqlarını yada salır. Məzmunca da bir oxşarlıq var. Belə ki, «Dədə Qorqud» boylarında olduğu kimi, Aşıq Əliəkbər də bir neçə qolun sonunda dastanın adını çəkir. Aşı- ğın söylədiyi qolların heç birində “Aşıq Cünun” adı çəkilmir. Bu- nu diqqətsizlik kimi qiymətləndirmək olmaz. Çünki söyləyici bir neçə dəfə kitabda Aşıq Cünunun adı olduğunu, lakin yaşadığı bölgədə yayılmış «Koroğlu» dastanlarında belə bir adın olmadığını söyləyir. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 22 İranda «Koroğlu» dastanının bir neçə nəşri olsa da, Aşıq Əliək- bərin Qulamhüseyn Sədri Əfşarın 1347-ci ildə (miladi 1968) Teh- randakı İbn Sina nəşriyyatında çap etdirdiyi kitabla tanış olduq- larını öyrəndik. Bu da Hümmət Əlizadənin Bakıda 1941-ci ildə Azərnəşrdə çap olunmuş kitabı əsasında çapa hazırlanıb. Lakin İslam Əfşar Xələcin yazıya aldığı qollarda Aşıq Cünun hadisələrdə fəal iştirak edir, şeirlər söyləyir, çalıb oxuyur. İ.Ə.Xələci öz şeirlərini də yazıya aldığı qolda verir və başqa bir qeydində bunu aşıqların da oxuduğunu söyləyir. Bu da onu göstərir ki, bölgədə hələ də «Koroğlu» dastanının qolları formalaşmaqdadır. Aşıqlar və el şairləri mövzu ilə bağlı şeirlərini dastana əlavə edə bilirlər. Aşıq Əliəkbər Koroğlunun İrana gəlmədiyini bir neçə dəfə vur- ğulayır. Onun Ərzurum ətrafında yaşadığını və Osmanlıya səfər et- diyini söyləyir. «Bu da Koroğlunun Eyvaz dastanıydı ki, getdi Ey- vazı gətirdi» qolunu danışanda Türkmənsəhradan söz açır. Ərzu- rum ətrafında yaşayan Koroğlu İrandan keçmədən Türkmənsəhra- ya gedə bilməzdi. Bu da onu bir daha göstərir ki, aşığın söylədiyi və əlyazmalardakı variantlarda Türkmənistan, Türkmənsəhra, Təkə Türkmən məlum bir coğrafi məkan deyil, ümumiyyətlə türkmən- lərin yaşadığı yer anlamındadır. 2. İstər Aşıq Əliəkbərin söylədiyi, istərsə də əlyazmalardakı va- riantlarda Yumuğ Əhməd, Qulu bəy kimi maraqlı obrazlar var. Koroğlu Nigar xanımı gətirərkən yolda Qulu bəyin ox atmağına hey- ran olur. Onu zorla atasından ala bilməyəcəyini gördükdə Nigar xanım işə qarışır. Atasını, anasını dilə tutaraq Qulu bəyi özünə qardaş kimi Çənlibelə gətirir. Yumuğ Əhməd və Qulu bəyin adıyla bağlı ayrıca qollar olmasa da, onlar əksər qollarda ən fəal iştirakçılardır. Koroğlu dəlilərindən bəzilərinin adının sonuna “balı” sözü əla- və edilir. İsabalı, Eyvazbalı, Əhmədbalı və b. Görünür, balı sözü- nün də xüsusi bir anlamı, mənası var. 3. Bir qolda Çənlibeldə olduğu, hadisələrdə fəal iştirak etdiyi gös- tərilən dəli başqa bir qolda hələ Çənlibelə gəlməmiş təsvir edilir. Məs: İsabalı Nigar xanımın xidmətçisi kimi onun məktubunu Çənlibeldə Koroğluya gətirir. Başqa variantda Nigar xanımı gətirməyə gedəndə Koroğlu Çənlibeldə nizam-intizamı qorumağı İsabalıya həvalə edir. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|