L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
Neoliberalistlərdən fərqli olaraq monetaristlər pulu təkcə təsərrüfatın əhəmiyyətinin faktoru kimi deyil, onu daha vacib bir şey kimi nəzərdən keçirirlər. Monetaristlərin fikrincə, pul bütün təsərrüfatı öz ətrafında fırladan maqnit oxudur. Pul problemi başlıca iqtisadi problem hesab olunur və bütün digər problemlər pul tələbində, pul tədavülündə baş verən dəyişikliklərin nəticəsi kimi qiymətləndirilir. Neoliberalistlər kimi monetaristlər də “sabit pul” ideyasını irəli sürürlər. Lakin monetaristlər buna çatmağı başqa yolla həyata keçirirlər. Monetaristlərin əsas məqsədi pul təklifini sabitləşdirməkdən ibarətdir. Monetaristlərin tsikl nəzəri>'yəsi neoliberalistlərdən fərqli olaraq, başqa cürdür. Düzdür, neoliberalistlər kimi monetaristlər də tsiklik inkişafı qanunauyğun nomıal hal kimi hesab edirlər. Ancaq tsiklik inkişafın səbəbinin müəyyənləşdirilməsində onların baxışları fərqlənir. Monetaristlər tsiklik inkişafı, iqtisadi tərəddüdləri pul kütləsində baş verən tərəddüdlərlə əlaqələndirirlər. Neoliberalistlər isə əsas səbəbi psixoloji motivlərdə; rəqabətdən kənarlaşmaya və inhisarçıhğa meyl, sərvət yığımı və s. əlaqələndirirlər. Onların fikrincə bu amillər son nəticədə bazar təsərrüfatının tənzimlənmə mexanizmini pozur ki, bu da əsas iqtisadi problemlərlə müşaiyət olunur. Neoliberalistlər dövlət tənziminin geniş dairə əhatə etdiyi bir şəraitdə tsiklik inkişafın aradan qaldırılmasını qeyri-mümkün hesab edir. Neoliberalistlərin nəzəriyyəsində riyazi modellər üstünlük təşkil edir. Fransa neoliberalisti J.L.Ryufın fikrincə bu metod kapitalist iqtisadiyyatının kəmiyyət qanunauyğunluqlarını aşkar etməyə imkan verir. Azad qiymətlər modeli neoliberalizmin əsas modellərindən sayılır. Monetaristlər iqtisadi artımı pul kütləsinin artımına bağlayır. Neoliberalistlər iqtisadi artımın qlobal tənzimlənməsini təklif ! 0 ? edirlər. Müasir neoliberalistlər üçün planiaşduma xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Alman iqtisadçısı Leylerin fikrincə, sosial bazar təsərrüfatı ondan çox uzaqdır. Belə bir təsərrüfat, yəni müasir bazar iqtisadiyyatı xüsusi planlaşdırma tələb edir. Onlar qlobal tənzimlənmənin əsas elementlərini aşağıdakılan hesab edirlər. - Məqsəd layihələri və yönəltmə göstəriciləri şəklində dövlət planlaşdırması; - Orta tezlikli maliyyə planlaşdımıası; - Dövlət pul-kredit siyasəti. Şübhəsiz ki, müasir neoliberalistlər həm monetarizmdən, həm də öz sələflərindən uzaqlaşmışlar. Buna görə də, onları “neoklassik sintez” adlandınrlar. 8.3. Monetarizmin həyata keçməsi mexanizmi və inkişafı Monetarizmin fəaliyyətinin ilk dövrü ümumi kəmiyyət nəzəriyyəsinin yeni variantımn işlənməsindən ibarətdir. Mone- tarist kəmiyyət nəzəriyy'əsi ənənəvi variantdan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənirdi. Problemə ümumi yanaşma, metodologiya, alınmış nəticələr xeyli fərqlənir. Yeni monetarist variantının banisi M.Fridmenin nəzəriyyənin təkmil ləşdirilməsinə dair fikirləri onun mikro əsasının möhkəmləndirilməsindən başlayır. O, əvvəlki variantlarda olduğu kimi makroiqtisadi nəticələr əldə etməyə tələsmir. Pula tələb modeli qurularkən 2 tip təsərriifat agenti: ev təsəiTüfatları və kapitalist fıtmalan tədqiq edilir. Ev təsəırüfatlan üçün pul sərvət yığımının bir forması, kapitalist firmalan üçün isə kapital aktividir. Hər iki halda pul hərəkətdə axın kimi deyil, ehtiyat kimi yığılan və qarşılıqlı dəyişilə bilən aktivlərin potfeli kimi nəzərdən keçirilir. 103 Monetarist pul dinamikasının şərhi 1958-ci ildə Fridmenin nəşr etdiyi əsərində əks olunmuşdur. O, 1870-1954-cü illərdə ABŞ-da pulun dövriyyə sürətinin uzunmüddətli və tsiklik dinamikasını şərh edir. Qəribə və çətin izah olunan bir fenomen irəli sürülür. Müəllifə görə, pul sürətinin və Ümumi Milli Məhsulun dəyişməsi konyunktura tsiklinin hüdudları ilə üst-üstə düşür. Pul aktivlər portfelinin ən ətalətli elementidir. Monetarizmdə bazar təsərrüfatı, onun strukturu haqda nəzəriyyələr xüsusi yer tutur. A.Xesenin sözləri ilə desək, mone- tarizmin əsas fikri ondan ibarətdir ki, xüsusi təsərrüfat öz əsasında möhkəmlənir və resursların Pareto ruhunda optimal bölgüsünə uyğun olaraq məhsul həcmi ilə qiymətlər dəsti yaratmağa meyllidir. Bazar qüvvələri daim tələb-təklif tarazlığına doğru çəkir. Monetaristlərin əsas tədqiqat obyektlərindən biri tsikl və böhranlar problemidir. Tsiklin monetar nəzəriyyəsi hələ əvvəllər Rişer, Şvarts, Brunner və s. iqtisadçılar tərəfindən əsaslandırılmışdır. Lakin onlar tsiklin inkişafını bank kreditləşməsi ilə əlaqələndirirlər. Monetaristlər isə pul kütləsinin və ümumi iqtisadi göstəricilərin dəyişməsi ilə, ümumi iqtisadi statistik kon-elyasiya əlaqəsinə diqqət yetirirlər. Bu əlaqə pul və iqtisadi aktivliyin əlaqəsi kimi qiymətləndirilir. Monetaristlərin tsikl nəzəriy>'əsi onların 1963-cü ildə nəşr etdirdikləri üç əsərdə öz əksini tapır. Birinci iş M.Fridmen və D. Meyzelman tərəfindən hazırlanır. Onlar avtonom xərclər və pul kütləsinin dəyişməsinin iqtisadiyyata təsirini əks etdirən test hazırlayırlar. İkinci iş M.Fridmen və A.Şvartsm nəşr etdirdikləri “Pul və işgüzar tsikl” kitabıdır. Əsər 1867-1960-cı illərdə ABŞ iqtisadiyyatında pul ehtiyatlarının dəyişməsinin tsiklik xarakterinin şərhi ilə başlanır. Əsərin əsas məqsədi monetarist tsikl nəzəriy- 104 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|