L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
elmək olmaz. Monetarizm müəyyən dövrün məhsulu, iqtisadiyyatda vacib dəyişikliklərə spesifik reaksiyadır. Monetarist doktrina bir neçə mərhələ keçmişdir. İlkin mərhələdə, ötən əsrin 50-ci illərin ikinci yarısı və 60-cı illərin əvvəllərində, əsas iş pulun kəmiyyət nəzəriyyəsinin yeni variantının işlənməsinə yönəldilmişdi. Bu variantda pul sabit tələb llmksiyası kimi ifadə olunmuşdur. Belə funksiya möhkəm və etibarlı proqnozlaşdınlmış pulun dövriyyə sürətinin analoqu, pul kütləsi və nominal (pul) gəlir modelinin əsas həlqəsi idi. 70-ci illərin ortalarında monetarist-keynsçilik qarşıdurması təsəiTüfat siyasəti praktikasında inkişaf etməyə başladı. Moneta- rizmin nümayəndələrindən biri Q.Conson bu haqda yazır: “Yeni ideyalar intellektual dairələri öz elmi dəyərlərinə görə fəth etmir. Hər şey onun mövcud ortodoksiyanın həll edə bilmədiyi problemi həll edə bilməsindən asılıdır”. 70-ci illərin sonu, 80-ci illərin əvvəllərində monetarizmin şöhrətlənməsinə onun təkliflərinin iqtisadi siyasətdə istifadə olunması səbəb oldu. Mərkəzi banklar praktiki fəaliyyətlərində moneralist pul qaydalarının müxtəlif variantlarını işlətməyə başladılar. Tələbin idarə olunması, fəallıq siyasəti öz əhəmiyyətini itirdi. Siyasətin yeridilməsində “tədriciliyə” və “gecikdiiTnələrə” doğru dönüş yarandı. Pul kütləsinin “sıxılması”, kreditin məhdudlaşdırılması ilə əlaqədar siyasət genişləndi. Sonralar, 70-ci illərin ortalarında kapitalizm ölkələrində genişlənən inflyasiya böyük dağıntılara səbəb oldu. Keynsçiliyin inflyasiyasının mənfi nəticəsini nəzərə almamaları onların mövqelərini zəiflətdi. Monetaristlərin inandırıcı görünən inflyasiya nəzəri^'yəsi ilə sabit valyuta kursu ilə çıxış edən mövqeyi bu zaman daha da güclənir. Lakin monetaristlərin geniş nüflıs qazanmasının əsas köklü səbəbi kapitalist təkrar istehsal 99 şərtlərinin dəyişməsi və kapitalist ölkələrinin idarəetmə dairələrinin strateji xətti dəyişməyə məcbur olması oldu. Monetarizm “yeni konservatizmin-neokonser\'atizm”in mühüm tərkib hissəsinə çevrilir. Hazırda monetarizm konservativ doktrinalar ittifaqmın mühüm tərkib hissəsi hesab edilir. Bu ittifaqa monetarizmlə yanaşı, ekonomiks, yeni klassik cərəyan və s. (o cümlədən, səmərəli gözləmə nəzəriyyəsi) daxil edilir. 8.2. Neoliberalizm və monetarizmin fərqli və ümumi cəhətləri XX əsrin 20-30-cu illəri dünya ölkələrinin iqtisadiyyatında böyük dəyişikliklərlə müşaiyət olunurdu. Artıq uzun illər ərzində siyasi iqtisadda aparıcı rollardan birini oynamış liberalizm cərəyanı öz qüvvəsini itirmişdi. Əsas iqtisadi problemlərin həllində yeni münasibətlərdə müxtəlif cərəyanlar formalaşırdı. Bunlara liberalizmin davamçısı kimi tanınan neoliberalizm və siyasi-iqtisadda yeni cərəyan olan keynsçiliyi göstərmək olar. Hər iki cərəyanın tədqiqat mərkəzində “təzimlənən iqtisadiyyat” problemi dururdu. Onların ən mühüm fərqləri də bu problemə necə yanaşmalanndan yaranmışdı. Keynsçilik dövlət tənzimini tam müdafiə edir və ona hər hansı bir məhdudiyyət qoymurdu. Neoliberalistlər isə əvvəlcə dövlət tənziminin tam əleyhinə çıxsalar da sonralar onu qəbul etməyə məcbur oldular. Neoliberalistlər kapitalizmin tərəddüdü, inkişafını, baş verən böhranları, dövlət tənzimi prinsiplərinin düzgün müəyyən olunmamasında, dövlət tənzimi sərhədlərini düzgün müəyyən- ləşdirilməməsində görürdülər. Neoliberalistlərin əsas şüarı, “azad sahibkarlıq”, “sosial bazar təsərrüfatı” idi. Onların fikrincə 100 bazar iqtisadiyyatı tam azad rəqabətə əsaslandıqda daimi yüksələn inkişafa malik olmalıdır.' Neoliberalizmin ilk nümayəndələrindən biri olan Amerika iqtisadçısı Uotler Limpman “Azad şəhər” kitabında liberalizmin ənənələrini müəyyən şəkildə davam etdirir və dövlət tənziminin yeni prinsiplərini əsaslandınr. U.Lirnpmanın fikirləri neolibe- ralizmdə mühüm rol oynamışdır. Neoliberalizm inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində sürətlə inkişaf etdi. Müxtəlif ölkələrdə onun öz xüsusiyyətləri ilə fərqlənən cərəyanları formalaşmağa başlandı. Neoliberalizm bu adla Almaniyada geniş yayılmışdır. Bu fərqlər 70-ci illərdən daha çox artmış və monetarizm öz təkamülü ilə elə bir səviyyəyə çatmışdır ki, hazırda onu yeni konservativ doktrinalar ittifaqına aid edirlər. Lakin başlıca iqtisadi nəzəriyyə məsələlərinə baxışda monetarizm neolibe- ralizrnlə həmfikirdir. Hələ neoliberalizm yarandığı dövrdə onun aparıcı nümayəndələri olan alman iqtisadçıları V.Repke, A.Ryustov, V.Oyken və b. fəal surətdə başqa cərəyanları, onların nəzəriyyələrini tənqid edir, öz nəzərijyələrinin əsaslandırılmasında bu metoddan istifadə edirdilər. Neoliberalizmin pul və pul tədavülünə dair fikirləri onlann dövlət tənzimlənməsinin metod və prinsipləri ilə sıx əlaqədardır. Pulla bağlı nəzəriyyələrdə neoliberalizm və monetarizmin əsas fərqləri meydana çıxır. Həm neoliberalistlər, həm də mometa- ristlər təsərrüfat həyatmda pulu yüksək qiymətləndirir. Neolibe- ralistlərin fikrincə, kapitalist iqtisadiyyatında disproporsiyalar qiymətlərin pula qarşı güclü hissiyyatı ilə əlaqədardır. İqtisadi problemlərin əsas səbəbini pulun sabitsizliyi ilə əlaqələndirir və pulun sabitsizliyinin də xeyli dərəcədə bankların fəaliyyəti ilə əlaqədar olmasını söyləyirlər. !01 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|