L ü Ğ Ə t V ə e n s I k L o p e d I y a L a r

XAİN  -  SADİQ
X E Y İR L İ-Ş Ə R L İ
Xx
XAİN  -   SADİQ  Bu  xain  ycno  xoboro 
getdi  (A.Şaiq);  Sadiq  yoldaşdır,  ona  sirrini 
deyo bilorson (“Ulduz” ).
XAİNLİK -  SADİQLİK Məzlum qorxaq 
idi, qorxaqlıqla xainlik eyni şeydir (S. Vəli­
yev);  Sadiqlik  kəlməsi  onun  dilindən  düş­
mür ("Ulduz”).
XALİS -   QARIŞIQ  Hə, bacı,  mən əmi­
nəm  ki, bu xalis brilyantdır (C.Əmirov);  Bu 
rənglərin qarışıq naxışı; otağımı baharlayır; 
ətirlər,  könül dolusu qalaydı  (R.Rza).
XAM  -  TƏCRÜBƏLİ Çünki  mən görü­
rəm  ki,  sən  xanı  adamsan  (C.Əmirov);  O. 
professorun  qabağında  oturan  lap  təcrübəli 
casusdur (M.Hüseyn).
XAN -  KƏNDLİ  Yazıq kəndli xan yerini 
sürür kotanla  (S.Rüstəm).
XAN -  NÖKƏR Xana nökər olanın aya­
ğını daş aparar (Ata. sözü).
XANIM  -   QULLUQÇU  Mən  gözləyir­
dim,  əvvəl  yol xanımındır,  sonra  qulluqçu­
nun (S.S.Axundov).
XANIMLIQ 
-  
QULLUQÇULUQ
Xanımlığa gəlməmişəm (A.Şaiq); Sənin elə 
peşən qulluqçuluq olub (A.Məmməd rza).
XANLIQ  -   NÖKƏRLİK  Ağsaqqallar 
gəlib  xanlıq  dəyirmanının  yanında  xanı 
gözləsinlər (Ə.Haqvcrdiycv); O bir neçə ilə 
nökərlik etmişdir (A.Məmmədrza).
XARAB  -   SAF Ah!  Ey  cavanlığın  gülü; 
Nə tez soldun, xarab oldun? (Ə.Cavad); Kör­
pənin nəfəsidir; Səhərin ^/k ü lə y i (B. Vahab­
zadə).
XARAB  -   YAXŞI  -  Uşaq  xarabdır, 
Zəhra,  xarabdır  (M.İbrahimov);  İndi  uşaq 
yaxşıdır,  gəzir (Mir Cəlal).
XARABA  -   ABAD  Ölkə  abad  ikən, 
dəyirman xarab  idi (Ata.  sözü).
XARABALIQ  -   ABADLIQ  Xaraba­
lıqdan abadlıq axtararsınız (C.Cabbarlı).
XARABLAŞMAQ  -   YAXŞILAŞMAQ
Hozorat!  özünüzə  molumdur  ki,  dünya 
getdikcə  xarablaşır,  yəni  mon  onu  demək 
istəyirəm ki, bu dünya getdikcə xarab olur... 
(Ü.Hacıbəyov);  Bəhmən  bir az anqlamışdı, 
amma ağarmışdı ^yaxşılaşmışdı (İ.Məlikzado).
XARİC  -   DAXİL  Bahar  fəsli  təzəcə 
daxil  olmuşdu  (Ə.Haqvcrdiycv);  O  zaman 
Kipiani  ələ  keçdi.  Əhmədi  isə  məktəbdən 
xaric etdilər (İ.Şıxlı).
XARİCİ  -   DAXİLİ  Mon öz  daxili  var­
lığımla  xarici  lobiətdəki  gözəllik  arasında 
bir uyğunsuzluq  hiss etdim (M.İbrahimov).
XARİCİ  -   YERLİ  Xarici  adamlarla  bir 
az  ehtiyatlı  hərəkət  etmək  lazımdır.  Semi- 
xatkada  cəmisi  iyirmi-otuz  yerli  adam 
yaşayırdı  (S.Qədirzado).
XATAKAR  -   XEYİRXAH  Xatakar 
uşaqdır,  əlindən  bir  xata  çıxar  (“Ulduz”); 
Qəlbdən xeyirxah olsa  da,  aciz  idi (M.İbra­
himov).
XATAKARLIQ  -   XEYİRXAHLIQ
Onun  əlindən  xatakarlıqdan  başqa  bir  şey 
gəlm əz  (“Azərbaycan” );  Xeyirxahlığın 
üçüncü  növü  nə  fitridir,  nə  də  lovğalıq 
üzündəndir (M.Talıbov).
XATALI  -   XEYİRXAH  Bundan  əlavə 
padşahlıq dumasının vəkili olmaq çox xatalı 
işdir  (S.S.Axundov);  Bu,  həqiqi  xeyirxah­
ların təqsiri deyildir (M.Talıbov).
XATIRLAMAQ -   UNUTMAQ  Salman 
sözarası  ona  otuz  yeddinci  ili  də xatırlatdı 
(M.İbrahimov); Ərdə, arvad da gündüzün ağır 
və  üzücü zəhmətlərini  unutdu...  (Mir Cəlal).
XEYİR -  ŞƏR Axşamın xeyrindən saba­
hın şəri yaxşıdır (Ata.  sözü).
XEYİR  -   VAY  Xeyir  iş  yerdə  qalmaz 
(Ata. sözü); Qədirin  vay xəbəri çoxdan alçaq 
daxmanı  titrətmişdi  (Mir Cəlal).
XEYİRLİ  -   ŞƏRLİ  Xeyirli  yola  hər bir 
yerdə,  hər  hansı  anda  addım  atsan  yaxşıdır
64

---

XIRDALAŞMAQ -   İRİLƏŞMƏK
holo  kiçik yaşlarından  böyük arzularla yaşa­
yırdı (S.Qodirzado).
XIRDALAŞMAQ -  İRİLƏŞMƏK Daş­
lara  no var ki;  Yüz oyil, yüz dikol;  Sürtülüb 
xırdalaş,  ol  hamar  (R.Rza);  Gözlon  clo  bil 
iriləşmədi (S.Qodirzado).
X1RDALI  -   İRİLİ  Bir  dünya  var. 
kainatın  bir  hissəsi;  Irili,  xırdah  məınlo- 
kotloro doğnı (R.Rza)
XIRDALIQ  -   BÖYÜKLÜK  Söhbot 
meyvənin  xırdalığı  vo  ya  böyüklüyündən 
çox. şirinliyındon gedir ("Azərbaycan”).
XOF -  CƏSARƏT  Yoxsa  gopçu  Ədilin 
sözündən xofa düşmüşsünüz (S.S.Axundov); 
İş adamdan  cəsarət, qeyrət  tələb edir.
XOFLANMAQ  -   CƏ SARƏTLƏN­
MƏK  Soldat  Ostapenkonun  hərəkətindən 
xoflanmışdı  (Mir  Cəlal);  Vo  nəhayət,  bir 
gecə qız cəsarətlənib ona tanış yollarla cəb­
həni  keçərək  qaçdı  (S.Qodirzado).
XOFLU -  CÜRƏTLİ  Sən də dönmüsən 
lap  o xoflu  xəlifəyə,  hər  şeydən  qorxursan 
(M.İbrahimov); Əvvəlinci dəfədən sübut elə 
ki, ərindən qat-qat cürətlisən (M.Hüseyn).
XOŞBƏXTLİK  -   ZÜLM  Sizin  kimi 
adamları  qurtarmaq  mənim  üçün  xoşbəxt­
likdir  (S.Vəliyev);  Zülm  həmçinin  şər 
əməlidir (Ə.Haqverdiyev).
XOŞQ ILIQ   -   AMANSIZ  Düşmənə 
amansız ol; dosta xoşqılıq (R.Rza).
XOŞLAMAQ  -   PİSLƏMƏK  İndi  Fat- 
maniso  xala  elə  bilir  ki,  sən  xoşlayıbsan 
(Ə.Haq verdiyev);  İşı-gücü  elə  onu-bunu 
pisləməkdir.
XÜSUSİYYƏTÇİLİK -  KOLLEKTİVLİK
XOŞLUQ -  PİSLİK Mən mağaraya girib; 
Cüməyə  yalvarıram;  Əgər xoşluq  ilo  gəlsə 
heç  (A.Şaiq);  Pislik onun  əlində bir qurtum 
su  içmək  kimi bir şeydir.
XOŞLUQLA  -   ZORLA  Xoşluqla  gəl­
məsə.  o  vaxt zorla  vo güc  ilo  durub  ayaq­
larımı da tərpədərəm (A.Şaiq).
XOŞSİFƏT  -   M ISM IRIQ   Xoşsifət, 
zarafatcıl, baməzə kişidir (Ə. Vəliyev);  İnci­
dən,  mısmırığına  dəyən  odur...  (M.İbrahi­
mov).
XUDBİN  -  TƏVAZÖKAR  Bu bir az da
deyəsən xudbindir (M.İbrahimov);  Təvazö­
kar, ağıllı  bir qızdır (“Ulduz”).
XÜBAR  -   CÜNUN  Sən  bir  varlı,  mən 
bir  fəqir,  sən  bir  xübar,  mən  bir  cünun 
(C.Cabbarlı).
XÜLYA  -   REAL  Birinin  görürsən  ki, 
başında xülyası  var (S.Rüstəm);  Yazıçı  real 
hadisələri  qələmə almışdır.
XÜSUSİ  -   RƏSM İ  Hərgah  XÜSUSİ 
kağıza  qulaq  asmasa,  onda  rəsmi  təliqəni 
verərsən  (Ə.Vəliyev).
XÜSUSİ  -   ÜMUMİ  Səttar  xanla  Bağır 
xan  qalxıb  xüsusi  otağa  keçdi  (M.S.Ordu- 
badi);  Bağır  xanın  əyləşdiyi  ümumi  otağa 
girdik (M.S.Ordubadi).
XÜSUSİYYƏTÇİLİK -  KOLLEKTİV­
LİK  Yoxsa  "mən  aldım,  işini  düzəltdim, 
ortadan  çıxdım,  qalanlarının  canı  çıxsın,  nə 
vecimə” demək xüsusiyyətçilik və əclaflıq- 
dır (M.İbrahimov); Kollektivlik hər şeyi həll 
edir.
66

---