118
Nell’epilogo della Novella si dice che essa è rivolta in forma di editto
imperiale ai cittadini di Costantinopoli affinché possano godere per primi
dei benefici derivanti dalle nuove norme. In calce al testo si aggiunge che
una copia è stata inviata al magister officiorum con la raccomandazione di
renderla nota a tutti i sudditi, perché le disposizioni in essa contenute
siano rispettate non solo
nella capitale, in cui il fenomeno della
prostituzione era estremamente diffuso, ma in tutto l’impero.
Nov. 14, epil. “Opwj ¨n oân Øme‹j prîtoi oƒ ¹mšteroi pol‹tai
tÁj sèfronoj ¹mîn ¢polaÚsaite diatupèsewj, di¦ toàto tùde tù
qe…ῳ khrÚgmati crèmeqa: Ópwj ¨n e„de…hte t¾n ¹metšran perˆ Øm©j
spoud¾n kaˆ tÕn perˆ t¾n swfrosÚnhn te kaˆ eÙsšbeian pÒnon
¹mîn, di'ïn ™n ¤pasin ¢gaqo‹j fulacq»sesqai t¾n ¹metšran
polite…an ™lp…zomen.
quam contigit cautionem occasione sceleris huius exponi; et neque permisimus scelestos lenones, si
quid dederunt eis, hoc ab eis auferre: sed etiam ipsos lenones iussimus extra hanc fieri felicissimam
civitatem tamquam pestiferos et communes vastatores castitatis factos, et liberas ancillasque
requirentes et deducentes ad huiusmodi necessitatem et decipientes et habentes educatas ad
universam confusionem. Praeconamus itaque quia, si quis de cetero praesumpserit invitam
puellam sumere et habere ad necessitatem nutritam et fornicationis sibi deferentem quaestum,
hunc necesse est ab spectabilibus praetoribus populi huius felicissimae civitatis comprehensum
omnium novissima sustinere supplicia. Si enim pecuniarum eos furtorum et latrociniorum
emendatores elegimus, quomodo non multo magis castitatis furtum et latrocinium eos cohercere
permittimus? Si quis autem patiatur in sua domo quendam lenonem et huiusmodi praepositum
operationis habere et haec denuntiata cognoscens non de domo sua expulerit, sciat etiam decem
librarum auri sustinere poenam et circa ipsam periclitaturum habitationem. Si quis autem
conscriptionem de cetero in talibus praesumpserit aut fideiussorem accipere, sciat nullam quidem
se utilitatem huiusmodi fideiussionis aut conscriptionis habere. Etenim fideiussor quidem
obligatus non erit, conscriptio vero omnino invalida manebit; et ipse, sicut praediximus, in corpore
supplicium sustinebit et magna hac longissime civitate expelletur. Mulieres itaque caste quidem
vivere volumus et oramus, non autem invitas ad luxuriosam vitam deduci nec impie agere cogi.
Omnino enim lenocinium et fieri prohibemus et factum punimus, praecipue quidem in hac
felicissima civitate et in eius circuitu, nihilominus autem et in locis foris positis omnibus, et quae
ab initio nostrae sunt reipublicae et quae nunc a domino deo donata sunt nobis, et maxime in illis,
eo quod dei dona, quae circa nostram fecit rempublicam, volumus conservari pura ab omni tali
necessitate, et domini dei circa nos munere esse et permanere digna. Credimus enim in domino deo
etiam ex hoc nostro circa castitatem studio magnum fieri nostrae reipublicae incrementum, deo
nobis omnia prospera per talia opera conferente.
119
'Egr£fh tÕ „sÒtupon tù ™ndoxot£tῳ mag…strῳ met¦ tÁj
parallagÁj taÚthj: “Opwj ¨n ¤pasi taàta gšnoito faner¦ to‹j
t¾n ¹metšran œcousi polite…an, ¹ to…nun s¾ Øperoc¾ tÒnde ¹mîn
dexamšnh tÕn nÒmon ™n ¡p£sV tÍ ØphkÒῳ di¦ projtagm£twn
o„ke…wn toàton ¤pasi fanerÕn katasths£tw: æj ¨n m¾ mÒnon ™pˆ
taÚthj tÁj eÙda…monoj pÒlewj, ¢ll¦ kaˆ ™n to‹j œxw ful£ttoito
tÒpoij, tù despÒtV tîn Ólwn qeù ¢nt'¥llhj tinÕj eÙwd…aj
projagÒmenoj. Dat. k. Dec. CP. Belisario v.c. cons. [a. 535] (
12
).
Parte della dottrina ritiene che questo provvedimento sia stato
suggerito all’imperatore dalla moglie Teodora: è possibile infatti che la
frase contenuta in praef.-pr. di Nov. 14 “… qualcuno mi denunciò in
segreto tali cose …” alluda proprio a lei. In effetti l’imperatrice, prima di
sposare Giustiniano, aveva a sua volta calcato le scene: lo racconta
con
dovizia di particolari – dando anche un pesante giudizio morale – lo
storico Procopio nella sua opera Anekdota. Nei confronti della sua consorte
l’imperatore invece nutre una profonda stima: non è raro che nelle Novelle
venga evocata la figura di Teodora, donna esemplare sotto il profilo della
pietas e della modestia (
13
).
(
12
) Authenticum: (Epilogus.) Quatenus ergo vos primi nostri cives casta [a] nostra fruamini
dispositione, propterea hac praedicatione sacra utimur, ut sciatis nostrum circa vos studium (et)
circa castitatem atque pietatem labores nostros, per quos in omnibus bonis custodiri nostram
rempublicam speramus. Scriptum esemplar gloriosissimo magistro, in quo adiectum est: Ut ergo
omnibus haec fiant manifesta in nostra habitantibus republica, tua sublimitas hanc nostram
suscipiens sacram legem, in omni dicione praeceptis propriis eam universis insinuet; (ut) non
solum in hac felicissima civitate, sed etiam in provinciarum custodiatur locis, domino omnium deo pro alio
quodam odore suavitatis oblata. Si confronti Epitome Athanasii 12, 1 ed Epitome Iuliani, const. 31.
(
13
) J.
E.
S
PRUIT
,
L’influence de Téodora sur la législation de Justinien, in RIDA, XXIV, 1977, pp.
389-421 esamina il ruolo rivestito dall’imperatrice nella fase ideativa delle riforme varate
da Giustiniano, e in particolare per aver contribuito a migliorare la situazione della
donna, soprattutto se scaenica o prostituta, ispirando quelle disposizioni legislative
finalizzate a debellare la tratta delle prostitute e a punire il prossenetismo. L’Autore
invita a giudicare con prudenza e a non sopravvalutare l’autorità esercitata da Teodora
sulle questioni legislative: le idee portate avanti dall’imperatrice infatti, pur dando prova
della forte personalità di costei, si collocano in un contesto più ampio, caratterizzato dalla
diffusione dei principi cristiani e da una volontà generalizzata di innovazione e di
Dostları ilə paylaş: |