Landshaftli yer tuzish

Agrotexnik: 
Tuproqqa 
chuqur 
ishlov 
berish 
(haydash, 
yumshatish) 
Tuproqning so‘rish 
imkoniyatini 
yaxshilash (Yorish, 
chuqurchalar qilish) 
0,26 
0,32 
0,30 
3,74 
2,38 
1,12 
1,3 
0,9 
0,25 
0,2 
0,3 
1,2 
27,54 
15,08 
25,98 

---

87 
Tuproqlarga suvni 
ushlaydigan yuzaki 
ishlov berish (egat 
olish, 
marzalar 
olish) 
Mikrolimanlar qurib 
shudgorlash 
Shudgorni 
o‘yib 
chiqish 
Qorni tshplash va 
qor erishini tartibga 
solish 
Ekinlarni 
qiyalik 
yo‘nalishiga 
ko‘ndalang ekish 
Organik 
va 
ma’danli o‘g‘itlarni 
solish 
O‘tloqlashtirish 
O‘rmon 
meliorativ:
suvlarni 
tartibga 
soluvchi 
o‘rmon 
polosalari 
tuproqlarni 
himoyalovchi 
polosalar, 
jarliklar 
va 
chuqurliklar 
yonidagi 
o‘rmon 
polosalari yuvilgan 
yerlardagi 
daraxtzorlar 
Gidrotexnik: 
Suvni 
to‘xtatadigan yovlar 
(uzunasiga, m) 
0,28 
0,27 
0,07 
0,24 
0,20 
1,5 
2,3 
2,3 
2,5 
1 
1 
0,005 
3,75 
0,73 
0,05 
0,95 
1,0 
36,2 
90,0 
89,2 
97,0 
26,0 
0,25 
1,30 
0,25 
0,10 
0,22 
0,80 
2,0 
0,25 
0,25 
0,25 
0,25 
0,05 
0,58 
0,25 
0,1 
0,27 
0,1 
0,27 
2,0 
1,6 
1,7 
1,7 
0,012 
35,84 
26,40 
39,94 
18,36 
44,52 
37,80 
128 
1yo08 
183 
44,8 
0,95 
Eroziyaga qarshi tadbirlar kompleksini loyihalash ko‘p yechimlilik xususiyatiga 
ega bo‘lgani uchun uning optimal tarkibini va hajmini hisoblashda iqtisodiy-matematik 
usullardan foydalanish maqsadga muvofiq. 
Odatda daraxtlar chizimini joylashtirish loyihasini asoslash chizimlarning 
himoyalaydigan ta’sirining miqdori (koeffitsienti)ni aniqlashdan boshlanadi. 

---

88 
Qo‘yilgan masalani yechish usulini qishloq xo‘jalik korxonasi yeri misolida 
ko‘rish mumkin. Xo‘jalik yer maydoni 1170 ga., shakli to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak 
(3900 x 300) yoki 1,3 : 1, yer tekis, umumiy nishabligi uzunasi bo‘ylab shimoliy g‘arb 
tomon yo‘nalgan. 
«Mirzacho‘l» meteorologik punktining ma’lumotiga ko‘ra shamolning esishi 
bo‘yicha 1 – guruh – kuchli shamol esadigan mintaqa tarkibiga kiradi. Kuchli shamol 
(˃15 m/sek.) mart-noyabr oylari o‘rtasida 50 kunni tashkil etadi, asosan janubiy – 
g‘arb rumblaridan esadi.
14-jadval 
«Mirzacho‘l» meteorologik punktining ma’lumotiga ko‘ra xo‘jalik hududida 
fasllar ichida yo‘nalishlar bo‘ylab shamolning takrorlanishi, % 
Yo‘nalishlar 
Fasllar 
O‘rtacha yillik 
bahor 
yoz 
kuz 
qish 
Shimoldan 
Shimoliy sharqdan 
Sharqdan 
Janubiy sharqdan 
Janubdan 
Janubiy g‘arbdan 
G‘arbdan 
Shimoliy g‘arbdan 
2 
13 
11 
2 
1 
46 
22 
3 
2 
10 
9 
3 
3 
45 
24 
4 
3 
10 
8 
2 
3 
47 
25 
2 
2 
21 
23 
3 
1 
26 
21 
3 
2 
13 
13 
3 
2 
41 
23 
3 
Jami 
10
0 
100 
100 
100 
100 
Yo‘nalishlar bo‘yicha shamolning esishini hisobga olib, asosiy o‘rmon daraxtlari 
chizimi har 400 metrdan keyin hukmron (janubiy g‘arb) shamol yo‘nalishiga 
ko‘ndalang qilib joylashtirish belgilangan, yordamchisi esa asosiysiga nisbatan 
ko‘ndalang. Asosiy daraxtlar chizimi 4 qatorli, yordamchisi 2 qatorli, kengliklari 10 va 
5 metr. 
Ishlangan loyiha yechimlarini asoslash quyidagicha: 
1.
hisobni soddalashtirish uchun shamolning qarama – qarshi yo‘nalishdagi 
takrorlanish miqdori (% hisobida) aniqlanadi; 
2.
asosiy yordamchi daraxtlar chizimining yo‘nalishi bilan shamolning juft 
yo‘nalishlari orasidagi hosil bo‘lgan burchaklar aniqlanadi. Burchaklarni aniqlashda 
xo‘jalik yerining plani va transpartirdan foydalaniladi. 

---

89 
3.
aniqlanagan burchaklar qarshisida ularga muvofiq bo‘lgan daraxtlar 
chizimining himoyalash ta’siri qiymati (koeffitsienti) yoziladi. 
Daraxtlar chizimining himoyalash ta’siri koeffitsienti sifatida aniqlanagan 
burchakning sin funksiyasi qiymatida ham foydalanish mumkin. 
4.
Juft yo‘nalishlar bo‘yicha shamolning takrorlanish qiymati daraxtlar 
chizimining himoyalash ta’siri koeffitsientiga ko‘paytiriladi. Ko‘paytmalar yig‘indisi 
yo‘nalishlar bo‘yicha shamolning takrorlanish qiymati yig‘indisi (100%) ga bo‘linadi. 
Natijada asosiy va yordamchi daraxtlar chizimining o‘rtacha vazndagi 
himoyalash ta’siri koeffitsienti kelib chiqadi. Aytilgan tartibda bajarilgan hisoblar 
natijasi quyidagi jadvalda berilgan.
15-jadval