39
bo‗ladi. Katta yoshdagi insonlar ko‗krak qafasi konussimon shaklga kelib, old
qismi orqa qismiga nisbatan kichik bo‗ladi. SHuningdek ayollar ko‗krak qafasi
erkaklar ko‗krak qafasidan kichikroq bo‗ladi. Kasalliklar tufayli ham ko‗krak
qafasi tuzilishida o‗zgarishlar sodir bo‗lishi mumkin.
Ko‗krak qafasi tana tuzilishi muvofiq bo‗lib, uch hil shaklda uchraydi:
astenik, giperstenik, normostenik. Asosan aralash tipdagi ko‗krak qafasi ko‗p
uchraydi.
1.
Astenik – ko‗krak qafasi uzun, tor va yassi.
2.
Giperstenik – ko‗krak qafasi keng va kalta.
3.
Normostenik – yuqorida qayd etilgan ko‗krak qafaslari o‗rtacha tuzilishi.
Katta
yoshdagi, kamharakat hayot tarzi olib boruvchi insonlarda ko‗krak
qafasi qalanlashib, nafas olish funksiyasi susaygan bo‗ladi. Jismoniy mashqlar
bilan shug‗ullanish ko‗krak qafasini to‗g‗ri shakllanishiga, uning hajmini ortishiga,
qolavesa butun organizmni yaxshi rivojlanishiga yordam beradi.
Nafas olish turlari.
Nafas olish turlari ko‗krakda, qorinda nafas olish va
aralash nafas olish turlariga bo‗linadi. Ko‗krakda nafas olishda o‗mrov suyagi
ko‗tiriladi, qovurg‗alarning kengayish va torayish harakatlari kuzatiladi. Bu nafas
olish turida ko‗krak qafasining va o‗pkalarning
kengayishi, qovurg‗alar harakati
hisobiga amalga oshadi. Qorinda nafas olishda ko‗krak qafasining va o‗pkalarning
kengayishi diafragmaning harakati hisobiga bajariladi. Nafas olishda diafragma
qorin bo‗shlig‗i organlarini surib, sal shishadi. Ba‘zi holatlar, qorinni ovqatga
to‗yib
ketganligi, tor belbog‗ bog‗lash diafragma harakatini cheklab ko‗krakdan
nafas olishga to‗g‗ri keladi. Sportchilarda har ikkala turdagi nafas olish kuzatiladi.
Umurtqa pag‘onasi
tayanch harakat ustuni bo‗lib hisoblanadi. YAngi
tug‗ilgan chaqaloq umurtqasi deyarli to‗g‗ri shaklda bo‗ladi. Bolaning yoshi
o‗sishi bilan umurtqaning egilgan qismlari shakllana boradi. Umurtqa egiklari
oldga bo‗lsa lordoz, orqaga bo‗lsa kifoz deb ataladi. Katta yoshdagi insonlarda
ikkita lordoz – bo‗yin va bel sohasida va ikkita kifoz – ko‗krak va dumg‗aza
qismida bo‗ladi. Umurtqaning bunday egilishlari me‘yoriy ko‗rsatkich bo‗lib,
insonni tik yurishi va harakatlanishida o‗z ahamiyatiga ega: bosh va tananining
40
harakatlanish, sakrash, yugurish va yurishda chayqalishini oldini oladi.
Umurtqa
egiklarining 4 sm.dan ortishi kasalliklar natijasi hisoblanadi. SHu bilan birga
umurtqaning me‘riy holatidan yon tomonlarga og‗ishi ham kasallik hisoblanib ular
– skolioz deb ataladi.
Umurtqa pag‗onasining qiyshayishlarining asosiy sabablari:
-
Bolalarni oilada va maktabda jismoniy tarbiya bilan shug‗ullanmaganligi;
-
Etarli darajada jismoniy harakatlar bajarmaslik;
-
Organizmning umumiy funksional zaifligi.
Qomat – insonning tik holda erkin turish holati. Qomat umurtqa pag‗onasi,
qo‗krak qafasi shakliga, tayanch harakat apparati va muskul tizimi rivojlanishi
hamda tonusiga bog‗liq bo‗ladi. To‗g‗ri qomatda bosh va gavda bir vetrikal
chiziqda joylashadi. Ko‗krak qafasi ko‗tarilgan, elkalar orqaga tortilgan,
qorin
muskullari tarang, oyoqlar tizza va tos son bo‗g‗imida to‗g‗ri holatda bo‗ladi. Bel
erkin holda bo‗lib o‗zining tabiiy egilgan holatida bo‗ladi.
Kelishgan qomat estetik jihatdan chiroyli bo‗lish bilan birga ichki organlar
foliyatini yaxshi tashkil etish, organizm umumiy ishchanligini ortirishga yordam
beradi. To‗g‗ri qomat tarbiyalanadigan malaka bo‗lib hisoblanadi. Qomatni to‗g‗ri
tutishga ilk bolalikdan o‗rgatiladi va hosil bo‗lgan malaka umrbod saqlanib qoladi.
Qomatni to‗g‗ri tutishga faqat tik turishda emas balki yurishda va o‗tirishda ham
rioya qilish kerak. Qomatni kelishgan bo‗lib shakllanishida jismoniy tarbiya,
to‗g‗ri ovqatlanish va hayot tarzi katta ahamiyatga ega. Bir qator kasalliklarda
qomat tuzilishida o‗zgarishlar ro‗y beradi.
Qomat buzilishini oldini olishda: umurtqa pag‗onasiga
kun davomida
jismoniy yuklamalarni ta‘sirini kamaytirib turish, mexnat va o‗quv jarayonida
qomatni to‗g‗ri tutish, ish joyini yaxsh yoritilganligi, jismoniy yuklamalarni tana
qismlariga to‗g‗ri taqsimlanishini e‘tiborga olish kerak. YUmshoq o‗rindiqlarda
o‗tirishda umurtqa pag‗onasi oralig‗idagi disklarga og‗ir kuch keladi. SHuning
uchun o‗tirib mexnat qiladigan hodimlarga qomatni tik tutib turuvchi
o‗rindiqlardan foydalanish tavsiya etiladi. SHunga qaramay vaqti vaqti bilan
o‗rindiqdan turgan holda umurtqa pag‗onasini yozadigan
jismoniy mashqlarni
41
bajarish zarur bo‗ladi.
Qomatni to‗g‗ri shakllantirish va umurtqa pag‗onasiga jismoniy yuklamalarni
bartaraf etishda suzish mashg‗ulotlari muhim ahamiyatga ega. SHuni esda
qoldirish kerakki, qomatni to‗g‗ri shakllantirish, umurtqaning yaxshi rivojlanishiga
yordam beradi. YOsh kattalashishi bilan qomatning buzilishlarini to‗g‗rilash qiyin
masala bo‗lib, jarrohlik bilan yoki uzoq davom etadigan davolash jismoniy
mashqlari bilan shug‗ullanish kerak bo‗ladi.
Dostları ilə paylaş: