44
qafasi ekskursiyasi – o‗lchovlar o‗rtasidagi farq o‗rtacha 6-9 sm.ga teng bo‗ladi.
Siklik sport turlari bilan shug‗ullanuvchi sportchilarda ko‗krak qafasi ekskursiyasi
- o‗lchovlarning farqi 10-12 sm bo‗lishi mumkin.
4.
YOg‘ qatlami
maxsus sirkul – kaliper bilan o‗lchanadi. Bir qo‗l bilan 5 sm
hajmdagi teri qatlami tortilib ikkinchi qo‗l bilan kaliper yordamida o‗lchanadi.
Teri yog‗ qatlamining qalinligi yosh, jins, tana tuzilishi ko‗rsatikchlariga,
ovqatlanish shakli va tartibi hamda jismoniy harakatlar bajarish faoliyatiga bog‗liq
bo‗ladi.
5.
Nafas olish tezligi – chastotasi
– nafas olish tizimi faoliyatini baholash
mezoni bo‗lib, o‗lchashda qo‗l kafti qorin usti – ko‗krak qafasi ostiga qo‗yilib,
nafas olish soni sanaladi. Nafas olish erkin va ixtiyoriy bo‗lishi kerak. Nafas olish
chastotasining o‗rtacha ko‗rsatkichi tinch holatda daqiqasiga 15-18 marta bo‗ladi.
Sportchilarda nafas olish tizimining takomillashib borishi natijasida ko‗rsatkich
daqiqasiga 8-10 marta bo‗ladi.
6.
O‘pkaning tiriklik sig‘imi (O‘TS)
– maksimal darajada nafas olib,
maksimal
darajada nafas chiqarishda maxsus asbob – spirometr yordamida o‗lchanadi.
Tekshiriluvchi dastlab 2-3 marta chuqur nafas olib chiqaradi, so‗ng chuqur nafas
olib spirometr mundshtukiga puflaydi. Bir qo‗l bilan burun kataklarini berkitib
turish kerak. O‗TS sport tayyorgarlik darajalari, yosh va jins ko‗rsatkichlariga
muvofiq bo‗ladi. O‗TS ayollarda o‗rtacha 2500-3000 ml, erkaklarda 3500-4000
ml. bo‗ladi. Suzuvchilar, o‗rta va uzoq masofaga yuguruvchilarda bu ko‗rsatkich
6000-7000 ml.ga etishi mumkin. O‗rtacha og‗irlikdagi jismoniy yuklamalarda
O‗TS o‗zgarmaydi. Og‗ir jismoniy yuklamalar ta‘sirida O‗TS
kamayishi
kuzatiladi, bu holat organizmda toliqish vujudga kelayotganini bildiradi.
7.
Muskul kuchi –
muskul guruhlarining maksimal kuch namoyon qilish darajasi
o‗lchov asboblari yordamida aniqlanadi. Kuch har hil turdagi danamometrlar
yordamida o‗lchanadi. Kuch qobiliyati uch urinishda o‗lchanib, eng yaxshi natija
qayd etiladi.
Bilak dinometriyasi orqali bilak va panja kuchlari o‗lchanadi. Dinamometrni
ushlab, qo‗l elka kengligida yon tomonga uzatiladi. Dinimometr bo kuchi bilan
45
siqiladi. O‗ng qo‗l kuchi erkaklarda o‗rtacha 35-50 kg, ayollarda 25-33 kg.ga teng
bo‗ladi, chap qo‗lning shrtacha kuchi o‗n qo‗l kuchidan 5-10 kg oz bo‗lishi
mumkin. Bel muskullarining tayanch kuchi tayanch dinamometriyasi orqali
o‗lchanadi. Moslama ustida turib, maxsus tutqichni tortiladi. Tortish harakatlarida
tizzalar bukilmaydi. Erkaklarda tortish kuchi o‗rtacha 130-150 kg.ga teng bo‗lsa,
ayollarda 80-90 kg.ga teng bo‗ladi. SHunindek tana muskullari guruhlarining
kuchini aniqlashda elka bo‗g‗imi, son va boldir muskullari hamda gavdani
harakatlantirish muskullalri kuchini o‗lchash mumkin.
Jismoniy tarbiya va sport mashg‗ulotlari jarayonlarida
muskul kuchi ortib
boradi. Jismoniy yuklamalar ta‘sirida charchashlarda, sauna va hammom qabul
qilganda hamda ba‘zi kasalliklarda kuch imkoniyatlari bir oz susayishi kuzatiladi.
8.
Egiluvchanlikni aniqlash
– umurtqa pag‗onasining harakatchanligini
baholashga imkon beradi. Umurtqa pag‗onasining harakatchanligini aniqlashda
gavda harakatlari,
uni oldga va orqaga, yon tomonlarga egilish amplitudasi va
burilish darajasi o‗lchanadi. Umurtqa pag‗onasi egiluvchanligini o‗lchashda
insonni oldga makimal ravishda egila olishini aniqlanadi. Bunda tekshiriluvchi
skameyka ustida turib oldga egiladi. Egilishda oyoqlar tizzi bo‗g‗inida
bukilmasligi kerak. Qullar juftlanib polga tekkiziladi. Qo‗llar uchi polga qolga
masofasi egiluvchanlik darajasini ko‗rsatadi. Umurtqa pag‗onasi egiluvchanligini
bunday o‗lchash usuli guruhda eguluvchanlik darajasi yuqori bo‗lgan
tekshiriluvchini aniqlashga yordam beradi. Barmoqlarning polga 20 sm oralikda
qolishi umurtqa pag‗onasi egiluvchanligini yaxshi ekanligidan dalolat beradi.
Jismoniy rivojlanishni baholashda o‗lchov indekslaridan ham foydalanish
mumkin. Bu indekslar tana vaznining bo‗y uzunligiga, o‗pkaning
tiriklik
sig‗imiga, kuch imkoniyatlariga muvofiqligini baholashga imkon beradi.
SHuningdek indekslardan jismoniy tarbiya va sport mashg‗ulotlarida mustaqil
shug‗ullanish jarayonlarida ham foydalanish mumkin.
Ketle indeksi bo‗yicha vazn – bo‗y nisbatini aniqlashda tana vazninign
grammlardagi ko‗rsatkichini bo‗y uzunligiga bo‗linadi. O‗rtacha ko‗rsatkich
erkaklarda 1 sm bo‗yga 370-400 gr. vazn og‗irligi to‗g‗ri keladi, ayollarda esa 1
46
sm bo‗yga 325-375 gr. vazn g‗irligi mos keladi.
Broka-Bruksha indeksi bo‗yicha bo‗y – vazn nisbatini aniqlashda bo‗y
uzunligidan tana vazni ayirib tashlanadi. Masalan 160 sm bo‗y – 100 ni ayirilsa,
teng bo‗ladi 65 kg me‘yoriy vazn. Bu ko‗rsatkich bo‗y uzunligi 165 sm. gacha
bo‗lganda 100 soni ayiriladi. Bo‗y 166-175sm bo‗lganda 105 soni, bo‗y 175
sm.dan yuqori bo‗lganda 110 soni ayiriladi.
O‗TS tana vazniga nisbatini aniqlash, tananing har bir kilogramiga qancha
kub havo to‗g‗ri kelishini ko‗rsatadi. Buning uchun O‗TS ko‗rsatkichini tana
vazniga bo‗linadi. Masalan O‗TS ko‗rsatkichi 3000 ml/60 kg = 50 ml/kg.
O‗pkaning tiriklik o‗rtacha ko‗rsatkichi erkaklarda - 65-70 ml/kg, ayollarda - 55-
60 ml/kg bo‗ladi. Bu ko‗rsatkichlar sportchi erkalarda - 75-80 ml/kg bo‗lsa,
sportchi ayollarda- 65-70 ml/kg bo‗lishi mumkin. O‗pkanining tiriklik
ko‗rsatkichini yuqori bo‗lishi nafas olish tizimining takomillashganligini
ko‗rsatadi. O‗pkanining tiriklik ko‗rsatkichini 55-45 ml/kg.dan past bo‗lishi nafas
olish tizimida kasalliklar shakllanishiga olib keladi.
Dostları ilə paylaş: