Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu üzrə suallar
28 BMT-nin Beynəlxalq müqayisələr layihəsi çərçivəsində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, nisbətən zəif inkişaf etmiş ölkələrdə cari valyuta məzənnələrindən istifadə olunması, ÜDM-nin həcmini 3 dəfəyədək və daha çox azalda bilər. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin ümumdünya məhsulundakı payının azaldılması meyli də məhz bununla bağlıdır. Bu səbəbdən, inkişaf etməkdə olan ölkələrin nisbətən az xüsusi çəki ilə götürülməsi, MDM-in inkişaf templərinin cari valyuta məzənnələri ilə hesablanmasına təsir göstərir. MDM-in hesablanmasının alternativ variantlarından biri müxtəlif ölkələrdə eyni mallardan ibarət toplu (səbət) əsasında müəyyən olunan valyutaların alıcılıq qabiliyyəti əmsallarının müqayisəsinə istinad edir. Müxtəlif ölkələrin ÜDM-nə şamil olunan orta nisbətlər, bu göstəricinin xərclər üzrə hesablanması üçün istifadə olunan malların və xidmətlərin müvafiq fərdi toplusunun ÜDM-də xüsusi çəkisi nəzərə alınmaqla, orta qiymətləri əsasında müəyyən olunur. Valyutaların alıcılıq
nəzərdən keçirilən ölkələrdə qiymətlər səviyyəsinin nisbətlərinə bərabərdir:
Burada: St-1 - cari valyuta məzənnəsi; Pd - nəzərdən keçirilən ölkədə daxili qiymətlərin indeksi; Pf - xarici ölkədə qiymətlərin indeksidir.
Bu cür yanaşma MDM-in mübadilə məzənnəsi üzrə adi dollardan daha çox "beynəlxalq dollarla" qiymətləndirilməsini təmin edir. ÜDM-in göstərdiyimiz metodlar əsasında hesablanan həcmləri bir- birindən xeyli (1,2-1,4 dəfə) fərqlənir. AQP üzrə hesablama inkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM göstəricisini nisbətən aşağı salır. AQP həm rəqabət qabiliyyəti olan, həm də olmayan malların və xidmətlər toplusu əsasında hesablanır. İnkişaf etmiş ölkələrin toplusunda rəqabətqabiliyyətli, zəif inkişaf etmiş ölkələrin toplusunda isə beynəlxalq bazarlarda tələbat az olan mallar və xidmətlər üstünlük təşkil edir. Bunun nəticəsində, zəif inkişaf etmiş ölkələrin ÜDM-in xarici valyutada ifadəsi əslində olduğundan yüksəkdir. AQP üzrə qiymətləndirmə ölkələrin əsas qruplarının dünya təsərrüfatında tutduğu
mövqeləri kökündən dəyişir. BVF-in
qiymətləndirməsinə görə, MDM-in 53,9%-i (cari valyuta məzənnələri üzrə - 71%-dən çoxu) inkişaf etmiş ölkələrin, 46,1%-i isə (cari valyuta məzənnələri üzrə - 28,7%-i) bütün qalan ölkələrin payına düşür. Hesablamanın bu metodu ayrı-ayrı ölkələrin ümumdünya
29 məhsulundakı payını əhəmiyyətli surətdə dəyişir. MDM-in istehsalında 1-ci yeri ABŞ - 20,5% (cari valyuta məzənnəsi üzrə - 23,4%), sonrakı yerləri isə ÇXR - 12,5% (7,1%), Yaponiya - 6,0% (8,1%), Hindistan - 5,1% (2,0%), AFR - 4,0% (4,4%), onların ardınca Britaniya, Fransa, RF, Braziliya, İtaliya, Meksika tutur (2009-cu ilin göstəriciləri). Hesablamaların müxtəlif metodlarından istifadə olunması MDM-in templərində nəzərəçarpacaq fərqlərə səbəb olur. Bu, inkişaf etməkdə olan ölkələrin ÜDM-nin əksər hissəsinin yaradıldığı Asiya dövlətlərinin artım tempinin dünyanın başqa ölkələrinə nisbətən daha sürətli və AQP üzrə hesablandıqda, onların xüsusi çəkisinin cari valyuta məzənnələri əsasında hesablamalarla müqayisədə yüksək olması ilə izah edilir. Bunun əsas səbəbi nisbətən zəif inkişaf etmiş ölkələrdə əmək haqqının aşağı olması ilə əlaqədar, malların və xidmətlərin qiymətlərinin azaldılması meylinin mövcudluğudur. Buna görə də, həmin mallar və xidmətlər ümumi qiymətlərlə yenidən hesablandıqda onların dəyəri (xüsusilə də, kiçik ölkələrdə) 9-13% artır (şəkil 1.1.). MDM-in qiymətləndirilməsindəki fərqlər ayrı-ayrı ölkələrdə iqtisadi fəaliyyətin müxtəlif növlərini eyni qaydada nəzərə ala bilən vahid göstəricinin mövcud olmadığını göstərir. Hesablamanın hansı metodundan istifadə olunması təhlilin məqsədlərindən asılıdır. MDM-in qiymətləndirilməsində cari valyuta məzənnələrindən istifadə malların və xidmətlərin beynəlxalq axınlarının müəyyən edilməsi, kapitalın ölkələr arasında hərəkəti, xarici borclar və ödənişlərin səviyyələri haqqında faydalı məlumatlar verir.
Şəkil 1.1. Valyuta məzənnələri və valyutaların alıcılıq qabiliyyəti
30 Mənbə: World Economic Outlook, May 1999, October 2009. IMF
ÜDM-in valyutaların alıcılıq qabiliyyəti əsasında hesablanması ölkənin iqtisadi potensialı barədə daha dolğun təsəvvür yaradır. ÜDM-in valyutaların alıcılıq qabiliyyəti əsasında hesablanmasından BVF və İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (İƏİT) istifadə edir. BMT-nin statistikasında ÜDM və MDM hesablanarkən qiymətlərin dəyişməsi nəzərə alınmayan valyuta məzənnələrindən (müvafiq ilin məzənnələri) istifadə olunur. Bu metod valyutaların məzənnələrinin və qiymətlərin nisbi enib-qalxmalarını nəzərə almayan göstəricilər əldə etməyə və hər bir ölkənin ümumdünya məhsulundakı payını daha dəqiq qiymətləndirməyə imkan verir. DB statistikası yuxarıda göstərilən iki üsulla hesablanan makroiqtisadi göstəricilər verir.
1. Dünya təsərrüfatı məfhumunun başa düşülməsində fərqlər mövcuddurmu? Onları izah edin. 2. Dünya təsərrüfatı sisteminin əsas əlamətlərini xarakterizə edin. 3. Dünya iqtisadiyyatının əsas sahibkarlıq subyektlərinin hər birini xarakterizə edin. 4. Dünya iqtisadiyyatının sahibkarlıq subyektlərinin mövqeləri arasında ziddiyyətlər mövcuddurmu, onlar nədə təzahür olunur? 5. Dünya iqtisadiyyatında altsistemlərin, ölkələr qruplarının fərqləndirilməsinin əsas meyarlarını müəyyən edin. 6. MDM-in valyuta məzənnələri və valyutaların alıcılıq qabiliyyətinin xarakterləri əsasında hesablanmasındakı fərqlər nədən ibarətdir? Onlar niyə meydana çıxır?
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|