Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İqtisadi inkişafın səviyyəsi
- _____________________________________________________ İqtisadi inkişafın tipi
22 İqtisadi inkişafın səviyyəsi
Ümumi Milli Gəlirin (ÜMG) əhalinin hər nəfərinə düşən məbləği ilə xarakterizə olunan iqtisadi inkişaf səviyyəsi altsistemin müəyyən edilməsinin geniş yayılmış meyarıdır. İnkişaf səviyyəsi anlayışı milli gəlirin artırılmasının mühüm şərtləri olan təsərrüfatın sənayeləşmə dərəcəsini (istehsalın maşın əsasına keçirilməsi) və istehsalın strukturunu da özündə birləşdirir. Sənayeləşmənin müasir mərhələsi maddiləşmiş əməyə qənaət etməyə imkan verən texniki irəliləyişlər kimi, informasiya texnikası və texnologiyasından geniş istifadə olunması ilə səciyyələnir. Sənaye istehsalının strukturu istehsal vasitələrindən və istehlak əşyalarından ibarətdir. Sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə uzun müddət istifadə olunan istehlak mallarının istehsalı mühüm yer tutur, istehlak əşyalarının buraxılışının səviyyəsi isə istehsal vasitələrinin istehsalının səviyyəsini üstələyir. İqtisadi inkişaf səviyyəsi yüksəldikcə, xammal və enerji məsrəfləri azalır, təbii xammalın əvəzinə isə get-gedə sənaye, əsasən də kimya sənayesi mənşəli materiallardan istifadə olunur. Milli gəlirin əhalinin hər nəfərinə düşən məbləğinə görə ölkələr bir neçə qrupa bölünür: (1) milli gəlirin əhalinin hər nəfərinə düşən məbləği yüksək - 11,9 min dollardan (2008-ci ilin qiymətləri ilə) çox - olan ölkələr. Bunlar sənayecə inkişaf etmiş və neft hasil edən 35 ölkədir; (2) milli gəlirin əhalinin hər nəfərinə düşən məbləği orta səviyyədən yuxarı - 3,9 min dollardan 10,9 min dollaradək - olan ölkələr. Bu qrupa 30 ölkə - Mərkəzi Avropa ölkələri, Rusiya Federasiyası, Latın Amerikasının bir sıra dövlətləri, o cümlədən Argentina, Venesuela, Meksika, Uruqvay daxildir; (3) milli gəlirin əhalinin hər nəfərinə düşən məbləği orta səviyyədən aşağı (976-3855 dollar) olan ölkələr. Bu sıraya 54 ölkə və ərazi daxildir. Bunlar Latın Amerikası, Cənubi-Şərqi və Şərqi Avropa ölkələrinin əksəriyyətidir; (4) gəlirləri aşağı, ÜDM-in adambaşına düşən həcmi 875 dollardan çox olmayan ölkələr. Bunlara əsasən Böyük Səhradan cənubunda yerləşən Afrika ölkələri, Hindistan istisna edilməklə, Cənubi Asiya ölkələridir. _____________________________________________________ İqtisadi inkişafın tipi İqtisadi inkişafın tipi (intensiv və ekstensiv) malların və xidmətlərin istehsalında həm kəmiyyət, həm də müəyyən keyfiyyət dəyişikliklərini ifadə etməklə, dünya təsərrüfatının altsistemlərinin müəyyən olunmasının mühüm meyarı kimi çıxış edir: (1) iqtisadi inkişafın ekstensiv tipində iqtisadi artım istehsal
23 amillərinin kəmiyyətinin artırılması hesabına əldə olunur, bu isə istehsalın səmərəliliyini əslində dəyişmir; (2) iqtisadi inkişafın intensiv tipi məhsul buraxılışı həcminin istehsal amillərinin keyfiyyətcə təkmilləşdirilməsi yolu ilə artırılmasına əsaslanır. Bu isə, əmək vasitələrinin və predmetlərinin təkmilləşdirilməsini, işçi qüvvəsinin ixtisasının artırılmasını, istehsalın təşkilati parametrlərinin yaxşılaşdırılmasını nəzərdə tutur və bunların sayəsində istehsalın həcmi əsasən ictimai əməyin məhsuldarlığının yüksəlməsi hesabına genişlənir. Reallıqda iqtisadi inkişafın "xalis" tipləri olmasa da, son 50 il ərzində milli təsərrüfatların ayrı-ayrı qrupları barədə istehsalının bir-birini əvəz edən ekstensiv, yaxud intensiv formada olmasını söyləmək mümkündür. Belə ki, sənaye ölkələrinin inkişaf etmiş iqtisadiyyatı bir sıra əlamətlərinə görə 1960- cı illərin ortalarına qədər inkişafın əsasən ekstensiv, son 25-30 ildə isə əsasən intensiv tiplərinə aid edilir. İnkişaf səviyyəsi ilə bərabər, məhsuldar qüvvələrin həcmindən, əhalinin sayından, ərazinin ölçülərindən, təbii sərvətlərin mövcudluğundan asılı olaraq müəyyən edilən iqtisadi potensial həcmi altsistemlərin fərqləndirilməsinin mühüm meyarıdır. Buna görə də, tədqiqatçıların bir çoxu düzgün olaraq Çin, Hindistan kimi ölkələri ayrıca altsistemlərə aid edirlər. Birinci göstərilən meyara (sosial-iqtisadi) əsasında, dünya təsərrüfatında milli iqtisadiyyatların iki mühüm qrupu fərqləndirilir: inkişaf
MDB-nin və Cənubi-Şərqi Avropanın bir sıra ölkələri aiddir). İnkişaf etmiş ölkələrdə kapitalist münasibətlərinin və sənayeləşmənin səviyyəsi, əhalinin hər nəfərinə düşən gəlirin məbləği yüksəkdir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə, kapitalist münasibətləri nisbətən zəifdir və onların bir çoxuna təsərrüfatçılığın kapitalizmdən əvvəlki və keçid formaları, iqtisadi inkişafın aşağı səviyyəsi xasdır. Əslində, bu iki qrupdan yalnız inkişaf etmiş ölkələr vahid yarımqrup şəklindədir. Beynəlxalq təşkilatlar dünya təsərrüfatının altsistemlərə bölünməsi məsələsinə eyni mövqedən yanaşmır. BMT ölkələrin üç qrupunu (sənaye ölkələri, inkişaf etmiş ölkələr və keçid iqtisadiyyat olan ölkələr) fərqləndirir. Bu zaman BMT statistikasında yüksək inkişaf səviyyəsinə nail olmuş və Qərb ölkələrindəkinə bənzər sosial-iqtisadi struktura malik olan Cənubi Koreya, Sinqapur, Tayvan inkişaf etməkdə olan, MDB və Cənubi-Şərqi Avropa ölkələri isə keçid iqtisadiyyatı olan ölkələrə aid edilir.
əhalinin hər nəfərinə düşən məbləğini ölkələrin qruplara ayrılmasının əsas meyarları kimi qəbul edirlər. Dərslikdə altsistemlərin tərkibi əsasən BVF-in və DB-nin təsnifatına uyğundur. Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|