Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
139 sabitlik də əlavə olunur. Ümumiyyətlə, zəhmətlə əldə olunacaq gələcək gəlirlər barədə güclü qərarsızlıq əmanətlər üçün xəbərdaredici səbəbləri artırmalıdır. Amma qeyri-sabitlik şəraitində güclənən qərarsızlıq, adətən, ev təsərrüfatlarının əmanətlərinə əks istiqamətdə təsir göstərir. 3. İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ev təsərrüfatları gəlirlərinin axınları arasındakı fərqlər pensiya təcrübəsi ilə də müəyyən- ləşdirilir. Ömrün qısalığı, istehsalın və pensiya sistemlərinin təşkilinin xüsusiyyətləri səbəbindən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayan şəxslər pensiyanı az müddət ərzində alır və qocalıq dövrü üçün əmanət toplanmasında maraqlı deyillər. Sosial sistemləri olmayan, yaxud zəif olan ölkələrdə qocalığın təminatı əmanət toplanması üçün mühüm səbəb ola bilər. Lakin yuxarıda qeyd olunan cəhətlərə başqaları da əlavə olunur. Ənənəvi sosial münasibətlərin qalması, bəzi ölkələrdə isə üstünlüyü nəsillər arasında güclü əlaqələr yaradır. Buna görə də istehlakın planlaşdırılması daha uzun müddəti əhatə edir.
rəsmi sektorda kredit əməliyyatlarının çeşidinin məhdud olduğu şəraitdə formalaşır. Bir sıra kənd yerlərində kredit idarələri, ümumiyyətlə, yoxdur. Xırda sahibkarların təşkil olunmuş kapital bazarına, demək olar ki, çıxışı yoxdur və onların istehsalı genişləndirmək imkanları həddən artıq məhduddur. Əmanətlərin toplanmasında qeyri-rəsmi sistem mühüm rol oynayır. Bir çox regionlarda ssuda əməliyyatlarının yerinə yetirilməsində yerli sələmçilərin mövqeləri nəinki zəifləmiş, hətta möhkəmlənmişdi. Nəticədə külli məbləğdə vəsait istehsaldan kənarlaşdırılaraq, müstəqil xarakter alır və sələm əməliyyatlarında dondurulur. Sələm faizinin və rentanın toplanması təsərrüfatın inkişafı qarşısında iqtisadi hədd qoyur. Bu, əmanətləri möhtəkirlik, sələmçilik sahəsinə, zinət əşyalarının toplanmasına cəlb edir, başqa sözlə, izafi yığım yaradır.
xüsusiyyətləri də vardır. Bu fərqlər qeyri-maliyyə dövlət müəssisələrinin rolunda, maliyyə sisteminin inkişafının səviyyəsində, vergilərin yığılması sistemində, gəlir bazasının tərkibində, xaricdən daxilolmaların və xarici borcun əhəmiyyətində təzahür olunur. İnkişaf səviyyəsi aşağı olan ölkələrdə ictimai bölmədə xalis mənfəəti dövlət xərcləri hesabına yaranan, yəni büdcədən dotasiya alan istehsal müəssisələri üstünlük təşkil edir.
olması üzündən vergilərin və rüsumların toplanması ciddi inzibati problemdir. Bu da ictimai sektorun yığımlarını azaldır. Xarici şərait dövlət sektorunun yığımlarını artırmağa imkan vermədikdə, strukturun yenidən qurulmasının ağırlığı dövlət istehlakının üzərinə düşür. İctimai istehlakın azalması xərclərin son həddinin artmasına gətirib çıxardığı hallarda isə kəsirlə maliyyələşdirmə
140 üsuluna əl atılır. Göstərilən və digər səbəblərin məcmusu zəif inkişaf etmiş ölkələrdə əmanətlərin son dərəcə aşağı səviyyədə olmasını şərtləndirir (1985- ci ildə ÜDM-in 2,9%-i, 1995-ci ildə - 8%-i, 2000-ci ildə - 11,9%-i). Əsrimizin birinci onilliyində əmanətlərin səviyyəsi MDM-in 15%-dən artıq olmuşdur. 7.4. Mənfəət
Kapital qoyuluşları və mənfəət ayrılmazdır, onlar bir-birindən ayrı mövcud ola bilməz. Milli təsərrüfatlar və dünya miqyasında kapital qoyuluşları prosesi yalnız lazımi qədər mənfəət təmin edildikdə, müsbətə doğru inkişaf edir. Sahibkarlıq subyektlərinin fəaliyyəti uzunmüddətli planda yüksək və sabit mənfəətin əldə edilməsi məqsədinə tabe olunmuşdur. Mənfəət kapitalist istehsal üsulunun hərəkətverici qüvvəsidir. Mənfəət onun saxlanılmasının, təkmilləşdirilməsinin və genişləndirilməsinin mənbəyidir. Mənfəət dedikdə, əmək vasitəsilə yaradılan, kapitalın sahibi tərəfindən mənimsənilən izafi, yaxud yeni dəyər başa düşülür. Mənfəətin həcmi satılmış malların və xidmətlərin dəyəri ilə istehsal xərcləri arasındakı fərq kimi müəyyən olunur. Sahibkarlığın faydalılıq və gəlirlilik dərəcəsini adətən illik mənfəətin bütün kapitala (k) nisbəti kimi hesablanan mənfəət norması göstərir və faizlə ifadə olunur:
Kapital qoyuluşları kimi, mənfəət norması da milli təsərrüfatlarda və bütövlüklə dünyada işgüzar fəallığın vəziyyətini əks etdirir. Mənfəətin dəyişməsi templəri iqtisadi inkişafın dalğavari xarakteri ilə sıx əlaqədardır. Ortamüddətli və uzunmüddətli yüksəliş dalğası dövrlərində mənfəət norması ən yüksək həddədək artır, inkişafın ən aşağı fazasında isə kəskin azalır. Milli təsərrüfatların dalğa çərçivəsində enib-qalxma amplitudası 40%-ə çatır. Ümumilikdə isə, ayrı-ayrı ölkə qruplarında və dünya təsərrüfatında mənfəətin enib-qalxmalarının kəmiyyəti nisbətən aşağıdır. Ötən əsrin ikinci yarısı işgüzar fəallığın uzun sürən dövrünün həm yüksəliş, həm də enmə fazalarını əhatə etmişdir. Son 25 ildə mənfəət norması bundan əvvəlki müvafiq dövrə nisbətən aşağı olmuşdur. Belə ki, inkişaf etmiş ölkələrdə orta mənfəət norması 1970-1980-ci illərdə aşağı düşmüş, 1990-cı illərdə isə 17%-dən çox olmuşdur (cədvəl 7.2).
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|