Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İƏİT ölkələrinin özəl bölməsində orta mənfəət norması, %
- Mövzu üzrə suallar
- QLOBAL PROBLEMLƏR
141 Cədvəl 7.2. İƏİT ölkələrinin özəl bölməsində orta mənfəət norması, % 1970-1979 1980-1989 1990-1998 14,1
13,7 17,5
Mənbə: OECD Economic Outlook. June 1997. BVF-in tədqiqatçılarının başqa qiymətləndirmələrinə görə, 1994- 2003-cü illərdə kapital üzrə mənfəət norması (əlavə olunmuş dəyərin kapitalın ümumi həcminə nisbəti) inkişaf etmiş yeddi ölkədə 7,8%, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə bir qədər yüksək - 13,3% olmuşdur. Ən yüksək mənfəət norması Şərqi və Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrində müşahidə edilmiş və bu amil xarici kapitalın buraya kütləvi miqyasda axınına səbəb olmuşdur.
1. Yığım və iqtisadi inkişaf templər arasında birbaşa əlaqə mövcuddurmu? İzah edin. 2.
Amortizasiya ayırmalarının məbləği əmək
məhsuldarlığının artımına necə təsir göstərir? 3. Bütövlükdə dünya iqtisadiyyatında və onun altsistemlərində kapital qoyuluşlarının dinamikasını təhlil edin. 4. Yığımın dinamikasına hansı amillər təsir göstərir? 5. Dünya təsərrüfatında və onun altsistemlərində əmanətlər və yığımların həcmində və dinamikasında fərqlər mövcuddurmu? 6. İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yığımın formalaşma mənbələri üzrə strukturu necədir? 7. Həyat dövrü konsepsiyasının şəxsi əmanətlərə münasibətdə mahiyyəti nədən ibarətdir? 8. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə kapital yığımında qeyri- rəsmi sektorun rolunu izah edin. 9. Əmanətlər və yığım proseslərində faiz dərəcələrinin və mənfəət normasının rolunu xarakterizə edin. 10. Son onilliklərdə mənfəət norması necə inkişaf edirdi?
142 II BÖLMƏ DÜNYA BAZARLARI. QLOBAL PROBLEMLƏR
143 Fəsil 8 __________________________________________________ Beynəlxalq maliyyələşdirmə
Qeyd etdiyimiz kimi, dünyada istehsalın inkişafı pul və əmtəə formasında kapitaldan daim əhəmiyyətli həcmdə istifadə olunmasını tələb edir. Bu kapital milli və xarici mənbələrdən daxil olur. Daxili vəsaitlərin çatışmamazlığı, kapitalın özü-özünə artmaq meyli onun müxtəlif növlərinin iri həcmdə ölkələr arasında hərəkətinə səbəb olur. Milli kapital kimi, xarici kapital da dünya miqyasında istehsal prosesinin ardıcıllığını və genişlənməsini, vəsaitlərin istehsalın az rentabelli sahələrindən daha mənfəətli sektorlarına axması nəticəsində dünya təsərrüfatı strukturunun yenidən qurulmasını təmin edir. Bundan başqa, o, istehsal təyinatlı yığımların həcmini artırır. Beynəlxalq maliyyələşdirmə kapitalın təmərküzləşməsinə və mərkəzləşməsinə (konsolidə olunmasına) yardım göstərir. Beynəlxalq kapitalın inkişafının güclü təkanverici amili bir çox inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə dövlət maliyyəsində baş verən qeyri-mütənasibliklərdir. Dövlət büdcələrinin maliyyələşdirilməsi mexanizmi beynəlxalq xarakter almışdır.
rəqabət mübarizəsində mühüm alətlərindən biridir. Amma o eyni zamanda dünya təsərrüfatında dərin uyğunsuzluqlar yarada bilər.
lazım olan kapitalın verilməsi və alınması ilə bağlı yaranan iqtisadi münasibətlərdir. Bu münasibətlər xarici aktivlər və onlar üzrə hesablaşmalar ilə əlaqədar bir neçə ölkənin rezidentlərinin iştirak etdiyi əqdlər sistemini təşkil edir. BVF beynəlxalq maliyyələşdirməni cari tədiyyə balansları üzrə hesablaşmaların, birbaşa kapital qoyuluşlarının ölkədən axmasının, valyuta ehtiyatları ilə xalis əməliyyatların aparılmasının, valyuta ehtiyatlarında baş verən dəyişikliklər və "səhvlər və buraxılmalar" maddəsinə daxil olan əməliyyatları nəzərə almadan, xalis xarici aktivlərin ödənilməsi üçün lazım olan vəsaitlərin ümumi məbləği kimi müəyyən edir. Tədqiqatın məqsədlərindən asılı olaraq, beynəlxalq maliyyələş- dirmənin strukturu müxtəlif mövqelərdən: (1) subyektlər (qurumlar, yaxud
144 idarələr) və ya (2) bazarın alətləri üzrə nəzərdən keçirilə bilər. Beynəlxalq kapital bazarlarının alətləri, yaxud əmtəəsi dedikdə, xarici valyutada ifadə olunmuş istənilən maliyyə tələbnaməsi (valyuta, istiqraz, səhm, köçürmə vekselləri və s.) nəzərdə tutulur. Onların sayının sürətlə artması hətta ən qısa müddət ərzində sərbəstləşən kapitaldan mənfəət əldə etməyə imkan yaradır. Alətlərin bir hissəsi borc münasibətlərini təsdiq edən qiymətli kağızlardır (istiqrazlar). Digər hissə isə mülkiyyət titulu (səhmlər) olmaqla, sahibinin müəssisənin mülkiyyətində pay iştirakını təsdiqləyir. Alətlərin üçüncü hissəsi əvvəl göstərilən iki hissədən törəmə olmaqla, onlar üzrə əqdləri sığortalayır. Bunlar iqtisadi əsasını real kapital deyil, derivativlər təşkil edən səhmlər, istiqrazlardır. Alətlər kapitalın hərəkətinin müəyyən formalarını təmsil edir. Kapitalın hərəkətinin əsas formalarına bunlar aiddir: (1) ssuda kapitalı (beynəlxalq istiqrazlar, bank kreditləri), (2) sahibkarlıq kapitalı (portfel və birbaşa kapital qoyuluşları - səhmlər), (3) iqtisadi yardım. Əsrimizin birinci onilliyində kapital kütləsinin əsas hissəsi ssuda kapitalı formasında təqdim olunurdu. Ssuda kapitalı müddətlilik, qaytarılma və faizlərin ödənilməsi şərti ilə pul və əmtəə formasında verilən vəsaitlərdir. Bununla əlaqədar olaraq, beynəlxalq maliyyə bazarlarına qısamüddətli və uzunmüddətli əməliyyatlar, yaxud ssudalar bazarları aid edilir (ssuda kapitalları bazarı). Ssuda kapitalının strukturunda istiqrazlar üzrə borclar əsas yer tutur (cədvəl 8.1). 2000-ci illərin məlumatlarına görə, dünyada cəlb olunan kapitalın cəmi 12%-i borcların payına düşmüşdü. Cədvəl 8.1. Dünya üzrə şəxsi kapitalın hərəkətinin strukturu, ildə orta hesabla, % Kapitalın formaları 1990-1993 2000-2003 2006-2008 İstiqraz vərəqələri və başqa borc öhdəlikləri 43,5 27,9
26,8 Borclar
15,9 10,5
12,2 Birbaşa kapital qoyuluşları 22,8 29,2
28,0 Səhmlər
3,0 13,5
7,9 Cəmi milyard dollar 777,7 3156,2
6823,0
Mənbə: Balance of Payments Statistics. Part II. Yearbook 2005, 2009, İMF
Kapitalın bölgüsü mülkiyyət formalarına: özəl və payı az olan dövlət kapitalına görə də aparılır. Dövlət kapitalının hərəkətində iqtisadi yardım aparıcı yer tutur.
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|