Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
149 Avrobazarın əsas alətlərindən biri - beynəlxalq bank konsorsiumları tərəfindən buraxılan avroistiqrazlardır (avrobondlar). Avrobazar nisbətən müstəqil və çevik faiz dərəcələri sisteminə malikdir. Bu isə, avromərkəzlərə müştərilərin milli kapitallar bazarlarında kreditləşdirmə və vəsaitlərin cəlb olunması şərtlərindən daha əlverişli olan şərtlərlə, depozitlər üzrə yüksək, kreditlər üzrə aşağı faizlər təklif etməyə imkan verir. Bir sıra böyük ölkələrdə uzunmüddətli kapitalın hərəkəti sahəsində valyuta nəzarətindən azadolma avromərkəzlərdə vəsaitlərin təklifinin artmasının ilkin şərtlərindən olmuşdur. İnkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyəti kommersiya banklarının agentlərinə, yaxud dilerlərinə avrokredit qurumlarında mövqelərə malik olmağa icazə verir. Avrovalyuta bazarı ilə ən sıx əlaqələr ABŞ-ın ssuda kapitalları bazarı arasındadır. Dünya maliyyə bazarının strukturunda ABŞ-ın daxili kapital bazarı ən böyükdür. Bu, həm orada il ərzində alınan borcların məbləğinə, həm də əvvəlki borclar üzrə ödənilməmiş qalıqların ümumi həcminə şamil edilir. Ölkədə mövcud olan liberal valyuta nəzarəti sistemi qeyri-rezidentlərin borcalma və investisiya fəaliyyətini stimullaşdırır. Kiçik istisnalarla, onlar kreditlərin və kapital qoyuluşlarının istənilən növündən istifadə edə bilər. Avrovalyuta bazarı mahiyyət etibarilə ofşor xarakterli olmaqla, istiqrazların və başqa alətlərin yerləşdirilməsində vasitəçilik edir, kapitalın dünyanın müxtəlif bölgələrinə ixrac olunmasında ölkələrə və şirkətlərə yardım göstərir. Milli çərçivədən kənara çıxan, həcmi nəhəng və yayılma coğrafiyası geniş olan bu bazar əksər daxili və xarici kapitallar bazarlarının darısqallığını dəf edir, maliyyə-kredit sahəsində baş verən mühüm dəyişikliklərin bir mərkəzdən digərinə ötürülməsinin xüsusi mexanizmi qismində çıxış edərək, onun qloballaşmasına şərait yaradır. Bu bazar daha əlverişli şərait axtarışında məkan və zaman sərhədlərini aşaraq, fasiləsiz fəaliyyət göstərir. Avrobazar - topdansatış bazarıdır. Burada əsas borcalanlar dövlət təşkilatlarıdır (hökumətlər, mərkəzi banklar). Avrovalyutaların 4/5 hissəsi banklararası əməliyyatların payına düşür. Avrovalyuta bazarı ən natamam bazarlardandır. Onun əməliy- yatlarının ofşor xarakter daşıması pul kütləsinin müxtəlif tərkib hissələrinin onunla əlaqələrini və ona təsirini əks etdirən pul multiplikatorlarının rolunu zəiflətmiş, mərkəzi bankların pul kütləsinə nəzarət etmək imkanlarını məhdudlaşdırmışdır. Avrovalyutaların ayrı-ayrılıqda mövcudluğu pul multiplikatorlarının dayanıqlığını zəiflətdiyinə görə, mərkəzi banklar və ya xüsusi tənzimləmə orqanları onun pul tərkibinə ciddi nəzarət edə bilmir. Ofşor fəaliyyətinin tənzimlənmə səviyyəsinin aşağı düşməsi beynəlxalq kapital bazarlarında sabitliyin pozulması riskini artırır.
150 Kapitalın ofşor bazarları dövlətin tənzimləmə funksiyasını da zəiflədərək, vergilərdən yayınma imkanlarını genişləndirmişdir. Vergi "limanlarından" geniş istifadə olunması ölkəni sosial və iqtisadi infrastrukturun qurulması üçün lazım olan vəsaitlərdən məhrum edir. Qiymətləndirmələrə görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə vergi borcları 50 milyard dollardan az deyil, bu məbləğ isə onlara inkişaf üçün ayrılan yardımın həcminə bərabərdir.
Dünya maliyyə bazarı institusional, təşkilati baxımdan kapitalların ölkədən çıxarılması, onların tələb və təklifə uyğun olaraq başqa ölkələr arasında yenidən bölgüsündə təşkilatçı və vasitəçi qismində çıxış edən özəl, dövlət və beynəlxalq kredit idarələrinin, TMK-nın məcmusudur. Dünya maliyyə sistemində üç əsas qrup iştirakçı fəaliyyət göstərir: (1) banklar və TMK, (2) beynəlxalq portfel investorları (pensiya və sığorta fondları, investisiya fondları), (3) rəsmi beynəlxalq borcalanlar (hökumət və bələdiyyə orqanları, beynəlxalq və regional təşkilatlar). Dünya maliyyə sistemi yüksək dərəcədə inhisarlaşdırılmışdır. Onun bir çox seqmentlərində səfərbər olunan vəsaitlərin yarısından çoxu cəmi 10 iri birliyin payına düşür. İqtisadi inkişafın ilkin mərhələlərində kommersiya bankları üstün mövqe tuturdu. Sonradan ixtisaslaşmış vasitəçilərin və qiymətli kağızlar bazarlarının əhəmiyyəti artmağa başladı. Dünyanın aparıcı banklarının gəlirlərinin əsas hissəsi maliyyə bazarının valyuta seqmentində aparılan birja əməliyyatlarının nəticəsində yaranır. Mənfəətin 80%-i birja oyunlarında - dolların, avronun, funtun fyuçers ticarətində kross-məzənnələrinin enib- qalxması sayəsində təmin olunur. İnstitusional (portfel) investorları dünya maliyyə sistemində xüsusi yer tutur. Pensiya fondları və sığorta şirkətləri maliyyə sistemində aparılan bütün əməliyyatlarda 1-ci yerə çıxmışlar. Vəsaitlərin səfərbər olunmasında və beynəlxalq kapitalın hərəkətində qiymətli kağızlarla ticarətin həyata keçirildiyi birjalar müəyyən rol oynayır. Beynəlxalq birja əməliyyatlarının nisbi həcmi az (MDM-in 0,2-4%-i) olsa da, mütləq ifadədə onlarla milyard dollarla ölçülür. Dövlət dünya maliyyə sistemində mərkəzi və yerli hakimiyyət orqanları, xəzinədarlıq, emissiya, ixrac-idxal bankları və başqa səlahiyyətli orqanlarla təmsil olunur və bilavasitə kreditor, borcalan, yaxud özəl hüquqi şəxslərin xarici borc öhdəlikləri üzrə zəmanətçi, habelə borcalan qismində çıxış edə bilər. İkitərəfli və çoxtərəfli əsasda subsidiyaların verilməsi və iqtisadi yardın göstərilməsi dövlət tərəfindən birbaşa beynəlxalq kreditləşdirməyə Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|