Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ________________________________________ Borcalanlar və kreditorlar
151 misaldır (MDM-in 0,2%-i). İxrac kreditlərinin və birbaşa kapital qoyuluşlarının dövlət tərəfindən sığortalanmasının da mühüm əhəmiyyəti vardır. Dünya kapitallar bazarının institusional strukturunda dövlətlərarası banklar və valyuta fondları xüsusi yer tutur. Onların arasında 1930-cu ildə yaradılmış və 55 ölkənin hökumətlərarası təşkilatı olan Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankı (BHB, Bazel, İsveçrə) onların sırasındadır. Bu bank üzv ölkələrin mərkəzi banklarının bankıdır. Bank qarşılıqlı hesablaşmaları həyata keçirir, avrobazarın vəziyyətinə nəzarət edir, bütün dünyada valyuta və kredit münasibətlərinin tənzimlənməsinə yardım göstərir. Sadaladığımız sonuncu funksiya BHB-ni ümumdünya xarakterli ən iri beynəlxalq valyuta- kredit təşkilatları olan BVF-in və DB-nin mühüm köməkçi orqanı kimi səciyyələndirir. BHB beynəlxalq bank əməliyyatlarına nəzarət etmək və məsləhət verməklə yanaşı, bir çox hallarda mərkəzi bankların qısa müddətə maliyyələşdirilməsini (bank uzunmüddətli maliyyələşdirilmə barədə müqavilə bağladıqdan dərhal sonra qaytarılan "aralıq" borclar) təmin edir. Demək olar ki, bütün ölkələrin iştirak etdiyi dünya maliyyə təşkilatları (BVF, DB) ilə yanaşı bir sıra regionların və qitələrin höku- mətlərarası bankları da mövcuddur: Aİ üzvlərinə və assosiasiya olunmuş inkişaf etməkdə olan ölkələrə xidmət göstərən Avropa İnvestisiya Bankı (AİB, 1958); Amerikaarası İnkişaf Bankı (AAİB, 1959); Afrika İnkişaf Bankı (AFİB, 1964); Asiya İnkişaf Bankı (ASİB,1963); Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB, 1990). Dünya maliyyə bazarı subyektlərinin beynəlxalq əməliyyatlarının genişlənməsi dünyada sırf maliyyə əməliyyatlarının məcmu dövriyyəsinin əsas yerə çıxması ilə nəticələndi. Onun dövriyyəsi malların və xidmətlərin dünya dövriyyəsindən dəfələrlə tez sürətlə artmağa başladı. Artıq 1990-cı illərin əvvəllərində ödənişlər üzrə dövriyyənin ümumi həcmində maliyyə xarakterli əməliyyatların payı 1960-1970-ci illərdəki 40-50%-dən 90%-dək yüksəldi. Maliyyə əqdləri dünya maliyyə bazarında və onun ayrı-ayrı mərkəzlərində konyunkturun dəyişməsindən asılı olaraq, kapitalın yerdəyişməsindən əlavə mənfəət əldə etmək imkanı yaradır. Bununla da onlar bazarın möhtəkirliyə yönəlməsinə, maliyyə əqdləri ilə real iqtisadi əməliyyatlar arasında təhlükəli uzaqlaşmaya gətirib çıxarır. Dünya maliyyə sistemində mövcud olan qaydalar maliyyə qurumları aparıcı mövqelər tutan ölkələrin maraqlarına daha çox cavab verir və onlara zəif ölkələrə zərər vurmaqla, faydalanmaq imkanı yaradır. Son onilliklər ərzində dünya maliyyə sistemində alətlərin sayının kəskin genişlənmiş (sekyuritizasiya), kapitalın təmərküzləşməsi və mərkəzləşməsi baş vermiş, müxtəlif seqmentlər və qurumlar arasında
152 əlaqələr güclənmişdir. Aparıcı maliyyə qurumlarının miqyasının iriləşməsi və fəaliyyət dairəsinin genişlənməsi ehtimal olunan riskləri artırmışdır. Ən iri təşkilatların fəaliyyətinin əsas seqmentlərindən birində baş verən uğursuzluq bütün maliyyə sistemində həlli çətin olan problemlər yarada, ayrı-ayrı milli iqtisadiyyatların və dünya təsərrüfatının işinə mənfi təsir göstərə bilər. Böhran sarsıntılarının baş verməsinin əsas səbəbləri dünyada baş verən iqtisadi proseslər üzərində nəzarətin get-gedə TMK-nın və TMB- in əlində cəmləşməsi, çox vaxt onların və ayrı-ayrı dövlətlərin maraqları arasında təzadların yaranmasıdır. Daha bir problem "pulların yuyulmasıdır". XX əsrin sonlarında cinayətkarlıq yolu ilə əldə olunmuş kapitalın pul formasında dövriyyəsi və qeyri-qanuni köçürülmələri ümumdünya miqyası almışdır. Hər il dünya maliyyə sistemində dövr edən "çirkli" pulların məbləği BVF tədqiqatçıları tərəfindən 2,1 trilyon dollar civarında (2005) qiymətləndirilir, bu isə, MDM- in 2-5%-ə bərabərdir. Pulların "yuyulmasının" miqyası milli təsərrüfatların açılması, kapitalın hərəkətinin dünya miqyasında genişlənməsi, kredit əməliyyatları üzərində nəzarətin zəiflədilməsi prosesləri ilə paralel artırdı. Bu, qeyri- qanuni yolla əldə olunmuş pul vəsaitlərini bütün dünya üzrə səpələnmiş kredit idarələri vasitəsilə köçürməklə gizlətmək imkanı yaradır. Bu əməliyyatlar həm nüfuzlu, həm də ofşor banklar tərəfindən geniş miqyasda aparılır. Məlumatlara görə, 60 müxtəlif yurisdiksiyaya tabe olan təqribən 60 min ofşor bank mövcuddur. Onların təqribən 44%-i Karib dənizi hövzəsində və Latın Amerikasında, 28%-i Avropada yerləşir. 8.4. Kredit vəsaitlərinin dünya maliyyə sistemində yerləşdirilməsi Beynəlxalq kapital bazarlarında vəziyyətin inkişafı orada bütün seqmentləri əhatə edən struktur dəyişiklikləri proseslərinin daim getdiyini göstərir. Ağırlıq mərkəzini bir borclanma növündən başqasının üzərinə keçirməklə, ssuda-borc əməliyyatlarının mexanizminin şəkli dəyişdirilir. Dünya maliyyə sisteminin dəyişməsi kreditorlar, vasitəçilər və borcalanlar tərəfindən güclü stimullaşdırıcı təsirin göstərilməsi ilə izah olunur.
Beynəlxalq kapital bazarlarındakı vəsaitlərin əsas hissəsi (60-90%) İƏİT ölkələrinin borcalanları tərəfindən götürülür. Onların arasında ən böyükləri ABŞ-ın (2000-ci illərdə kapitalın 43-70%-i), Britaniyanın (3- 4,5%), İspaniyanın, İtaliyanın, Fransanın korporasiyalarıdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin beynəlxalq kapital bazarlarındakı payı Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|