Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________________________ Dövlət sektoru
- _____________________________________________________ Gəlir səviyyəsi aşağı olan ölkələrdə əmanətlərin səbəbləri
137 hallarda investisiyaların növbəti prosesini ləngidir. Yeni texnoloji bazaya keçid, texniki təkmilləşdirmələrin tətbiqi, bazarların genişlənməsi, istehsal xərclərinin aşağı düşməsi kapital qoyuluşlarının gəlirliyinin artmasına müsbət təsir göstərir. Təklifin başqa amillərinin əmanətlərə və yığıma təsiri o qədər də aydın nəzərə çarpmır. Əsas ləngidici amil öz təzahürünü uçot dərəcələrinin səviyyəsində və qiymətli kağızların yerləşdirilməsinin dəyərində tapan cəlb olunmuş kapitalın dəyəridir. 1980-ci illərin sonundan etibarən uçot dərəcələri və qiymətli kağızların kotirovkaları aşağı düşmüşdür. Amma kapitalın dəyərinin aşağı düşməsi kapital qoyuluşlarının həcminin artması ilə nəticələnmədi. Müxtəlif ölkələrdə vergiqoymanın səviyyəsi kapitalın dəyərləri arasındakı fərqləri aradan qaldırdı. Buna görə də vergilər çıxılanadək mənfəət norması investisiyalar haqqında hansı qərarın qəbul ediləcəyinə həlledici təsir göstərir. Əsas və dövriyyə fondlarının artırılması üzrə xərclər məhz əldə olunan mənfəət hesabına ödənilir. Uzun müddət üçün nəzərdə tutulmuş investisiya layihələri ilə müqayisədə qısa müddət fəaliyyət göstərəcək investisiya layihələrində fondların dəyəri o qədər də mühüm əhəmiyyət kəsb etmir.
Fərdi əmanətlərin dinamikasının təhlili zamanı çox vaxt müəssisələrin və ev təsərrüfatlarının yığımlarının müstəqil, yaxud birlikdə hərəkət etməsi barədə sual yaranır. Məlumatlar göstərir ki, bəzi ölkələrdə bu əmanətlər bir- birini əvəz edir. Müəssisələrin yığımının artması, adətən, kapitalın dəyərini artırır, bu isə, zənginlik effekti vasitəsilə istehlaka təsir göstərməklə, ev təsərrüfatlarının əmanətlərinin azalmasına gətirib çıxarır. Konkret nümunələr müəssisələrin yığımları ilə ev təsərrüfatlarının əmanətləri arasında tərs asılılığın olduğunu təsdiq etsə də, əvəzolunma əmsalı cüzidir. _______________________________________________ Dövlət sektoru Əmanətlərin səbəbləri hökumətlərin məqsədyönlü fəaliyyəti ilə müəyyən olunur. Hökumətin və yerli hakimiyyət orqanlarının yığımları Sg dövlətin istehlakı Cg, ev təsərrüfatlarına köçürmələr Jg və faizlərin ödənilməsi Zg çıxılmaqla, ümumi vergi daxilolmaları T hesabına formalaşır:
burada:
daxilolmalarıdır.
Ölkələrin çoxunda dövlət sektoru debitordur, dövlət büdcəsi kəsirlə icra olunur, yaxud əmanətlərin kəmiyyəti mənfidir. 1980-ci illərin sonunadək
138 dövlət büdcələrinin kəsirli olması ümummilli miqyasda və dünya təsərrüfatında dövlət kapital qoyuluşlarının kifayət qədər yüksək olmasını təmin edirdi. Amma bu proses dövlət borcunun get-gedə artmasına səbəb olur və yığım üçün potensial imkanları məhdudlaşdırırdı. Buna görə də dövlət yığımlarının həcmi milli gəlirin yenidən bölgüsündən və dövlət borcunun məbləğindən asılıdır. Əvvəllər belə hesab olunurdu ki, dövlət xərcləri özəl xərcləri bütövlüklə əvəz edir (Rikardonun tam ekvivalenti). Ötən əsrin sonlarında başqa konsepsiya yayılmağa başladı. BVF-in ekspertlərinin apardığı qiymətləndirmələrə görə, hökumətlərin maliyyə vəziyyətindəki dəyişikliklər şəxsi əmanətlərin yalnız bir qismini: inkişaf etməkdə olan ölkələrdə orta hesabla 3/5 hissəsini - əvəz edə bilir, bu isə Rikardonun tam ekvivalentindən xeyli aşağıdır. Buna görə də büdcə kəsirinin azalması əmanətlərin səviyyəsini yüksəldir. Hesab olunur ki, dövlət yığımlarının həcmi iki çox mühüm dəyişən kəmiyyətdən: (1) iqtisadi artım tempindən və (2) dövlət sektorunda kəsirin miqyasından asılıdır. _____________________________________________________ Gəlir səviyyəsi aşağı olan ölkələrdə əmanətlərin səbəbləri
Əmanətlərin yuxarıda nəzərdən keçirdiyimiz səbəbləri (əhalinin yaş strukturu, gəlirlərin artması, var-dövlətin yenidən qiymətləndirilməsi, pensiya təminatı və sığorta, nisbi qiymətlər və s.) inkişaf səviyyəsi aşağı olan ölkələrdə də mühüm amillər kimi çıxış edir. Lakin zəif inkişaf etmiş ölkələrdə əmanətlərin formalaşması və istifadəsi inkişaf etmiş ölkələrdə gedən analoji proseslərdən fərqlənir. Bu ölkələrdə əmanətlərin formalaşması prosesi sənayecə inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə xeyli fərqli mühitdə baş verir. Bu fərqlər vəsaitlərdən istifadə olunmasına, kapitalın hərəkətinin müddətlərinə, ev təsərrüfatlarının önəm verdiklərinin xarakterinə, istehlakın müvəqqəti olaraq yenidən bölüşdürülməsi imkanlarına təsir göstərir.
təsərrüfatlarının əksəriyyətinin gəlirləri nadir hallarda zəruri yaşayış minimumunu üstələyir. Məcmu tələbatın böyük bir hissəsinin bu tip ev təsərrüfatlarının payına düşdüyü ölkələrdə onların istehlaka olan tələbatını məhdudlaşdırmaq çətin olduğuna görə, özəl əmanətlərin gəlir səviyyəsinin müvəqqəti dəyişməsinə reaksiyası da zəifdir. Buna görə də yüksək gəlirli inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əmanətlərin norması gəlirləri aşağı olan ölkələrlə müqayisədə çoxdur. 2. Gəlirlərinin əksər hissəsi kənd təsərrüfatında yarandığına görə, yoxsul ölkələrdə ev təsərrüfatlarının gəlirləri daimi deyil. Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləri dünya bazarlarındakı tələbatdan və hava şəraitindən asılı olaraq kəskin enib-qalxır. Bu qeyri-müəyyənliyə makroiqtisadi qeyri- Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|