Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _____________________________________________________ Kapital qoyuluşları və əmək məhsuldarlığı
- _____________________________________________________ Əmanətlərin və yığımların səviyyələrində baş verən dəyişikliklər
129 nisbət BVF tədqiqatçıları tərəfindən 0,5% hüdudunda qiymətləndirilir. Bütün bunlar iqtisadi artımın güclənməsinin yığımda ilkin sıçrayış olmadan belə mümkün olması barədə fikir söyləməyə əsas verir. Öz növbəsində, bu müddəa sürətlə inkişaf edən ölkədə yığımın əsas hissəsinin daxili mənbələr hesabına formalaşacağını nəzərdə tutur.
Əmək məhsuldarlığı mövcud olan fondların həcmindən və istehsal fondlarından istifadənin səmərəliliyindən birbaşa asılıdır. Kapital qoyuluşları ilə əmək məhsuldarlığı arasında qarşılıqlı əlaqənin xarakteri birmənalı deyil. Əsas kapital hər biri xüsusi natural formaya malik olan və spesifik istehsal funksiyalarını yerinə yetirən müxtəlif, çoxsaylı növlərin məcmusundan yaranır. Eyni dəyərə malik olan, lakin strukturu kəskin fərqlənən əsas fondlar istehsalda müxtəlif səmərə verir. Onların hər birinə ETT, idarəçiliyin çevikliyi, işçi qüvvəsindən istifadə olunması, işçinin təhsil və ixtisas səviyyəsi, işsizlik dərəcəsi təsir göstərir. Buna baxmayaraq, istehsal fondlarının bir məşğul işçiyə düşən həcminin artması əmək məhsuldarlığının yüksəlməsinin fundamental mənbəyi kimi tanınır. Belə ki, R.Solounun modeli göstərir ki, gəlirlərinin mühüm hissəsini kapital qoyuluşlarına yönəldən ölkə əməyin kapitalla silahlanmasında yüksək dayanıqlığa nail olacaq və bunun sayəsində əhalinin hər nəfərinə düşən gəlirini yüksəldə biləcəkdir. 1950-1960-cı illərdə kapital qoyuluşları ilə əmək məhsuldarlığı arasında qarşılıqlı əlaqənin güclənməsi müşahidə olunurdu. Dalğa və konyunktura amillərinin dövrün müxtəlif mərhələlərində və vaxt kəsiklərində kapitalla silahlanma və əmək məhsuldarlığı göstəricilərinin dəyişməsində fərqlər yaratmaqla onların nisbi dinamikalarında nəzərəçarpacaq düzəlişlər etməsinə baxmayaraq, orta hesabla götürüldükdə, bu və ya digər istiqamətdə kənarlaşmalar cüzi olmuş və onlar təqribən eyni templərlə artmışdır. Dünya iqtisadiyyatında əmək məhsuldarlığı 1960-cı illərdə, MDM-də kapital qoyuluşlarının payı artdığı dövrdə sürətlə yüksəlirdi. Bu cür inkişaf iqtisadiyyatın uzun sürən yüksəlişi dövründə yeni texnikaya vəsait qoyuluşlarından yüksək fayda əldə edilməsi, mallar və xidmətlərin çeşidinin genişlənməsi, istehsal strukturunun sürətli inkişafı ilə müşayiət olunan canlanma və artım fazaları ilə üst-üstə düşmüşdü. Növbəti onilliklərdə investisiyalar və əmək məhsuldarlığının dinamikaları arasında əlaqə nisbətən zəif olmuşdur. 1980-ci illərdə MDM-in bir işləyən üzrə hesablanmış həcmi ildə 1,3%, 1990-cı illərdə - 0,85% artmışdı. Əmək məhsuldarlığının dünya miqyasında yüksəlməsində inkişaf etmiş ölkələr əsas rol oynamışdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə əmək məhsuldarlığının dinamikası ziddiyyətli tərzdə dəyişmişdir. 1970-ci illərdə artım müşahidə olunmuş, sonra isə nisbətən enmə
130 baş vermişdir. Kapital qoyuluşları ilə əmək məhsuldarlığı arasında mənfi korrelyasiya çox vaxt amortizasiya səviyyəsinin aşağı olması ilə əlaqədar, investisiyaların əsas kütləsinin yenidənqurmaya deyil, yeni obyektlərin inşa- sına yönəlməsi nəticəsində yaranır. Belə vəziyyətdə kapital qoyuluşlarının faydalılıq əmsalı, onların səmərəliliyi aşağı düşür. Bütövlükdə isə, istehsal vasitələrinin daim yenilənməsi və artması iş şəraitini yaxşılaşdırmaqla yanaşı işçi qüvvəsi məsrəflərinin səmərəliliyini yüksəldir. İstehsal vasitələrinin təkmilləşdirilməsi onların qiymətinin işçi qüvvəsinin dəyəri ilə müqayisədə nisbətən ucuzlaşması ilə nəticələnir. Beləliklə, canlı əməyin maddiləşmiş əməklə əvəz olunması üçün iqtisadi şərait yaradılır. Yığımın mühüm xüsusiyyətlərindən biri də bu prosesin elm və texnikanın inkişafı ilə üzvi surətdə bağlılığıdır. Toplanmış əsas kapital bütövlükdə "insan biliklərinin maddiləşmiş qüvvəsini" təcəssüm edir. Onun ümumi fonda əlavə edilməsi ETT-nin ən yeni nailiyyətlərinin tətbiq edilməsi deməkdir. Yetkin iqtisadiyyat bu baxımdan üstünlüklərə malikdir. İri həcmdə əsas kapitala malik olan, inkişafın intensiv formalarından istifadə edən bu iqtisadiyyat köhnəlmiş istehsal vasitələrindən vaxtında azad olmaqla, tez bir zamanda yenilikləri mənimsəmək imkanına malikdir.
Əmanətlər və yığımlar bir-biri ilə qırılmaz əlaqədədir. Adətən, əmanətlər yığımlardan əvvəl baş verir və özündə pul kapitalının formalaşması prosesini təcəssüm etdirir. Bu prosesdə kredit idarələri mühüm rol oynayır. _____________________________________________________ Əmanətlərin və yığımların səviyyələrində baş verən dəyişikliklər
Son onilliklərdə əmanətlərin və kapital qoyuluşlarının dinamikası qeyri-bərabər olmuş, səviyyələri dəyişmişdir. Dünyada əmanətlərin səviyyəsi 1950-1960-cı illərdə rəvan yüksəlmiş, 1970-ci illərdə enerji böhranı ilə əlaqədar olaraq kəskin artmış, 1980-1990-cı illərdə isə əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşmüşdür. Valyutaların alıcılıq qabiliyyəti əsasında hesablandıqda, dünyada əmanətlər norması 1960-1972-ci illərdə 23%, 1973-1980-ci illərdə 25%, 1981-1990-cı illərdə isə 23,3% olmuş, 2000-2010-cu illərdə 22%-dək aşağı düşmüşdür. Dünyada əmanətlər normasının aşağı düşməsi onun inkişaf etmiş ölkələrdə, xüsusilə də ABŞ-da enməsi nəticəsində baş vermişdir. Bu ölkələr qrupunda əmanətlərin payının aşağı düşməsi, ilk növbədə, onun ev təsərrüfatları sektorunda azalması nəticəsində baş vermişdir.
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|