Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _____________________________________________________ Əmanətlərin və yığımların mənbələri
- 7.3. Əmanətlərin və yığımların dəyişməsinin səbəbləri __________________________________________________ Ümumi yanaşmalar
133 göstəricilərinə müvafiqdir. Göstəricilər cari valyuta məzənnələri əsasında hesablandıqda, 2000-ci ildən başlayaraq, əmanətlərin və kapital qoyuluşlarının 70%-ə yaxını inkişaf etmiş ölkələrin, 30%-dən çoxu isə inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşmüş, özü də sonuncu onillikdə inkişaf etmiş ölkələrin payı aşağı düşmüşdür. AQP üzrə hesablamalar isə əmanətlərin təqribən 45%-nin inkişaf etmiş ölkələrdə, 55%-nin isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə formalaşdığını göstərir.
Makro və mikro səviyyələrdə əmanətlər və yığımlar müxtəlif institusional vahidlər (ev təsərrüfatları, müəssisələr və hökumətlər) tərəfindən həyata keçirilir:
burada:
Sh - ev təsərrüfatlarının əmanətləri;
Milli əmanətlərin 50%-dən çoxunu şirkətlər təmin edir. Onların kapital qoyuluşlarının və əmanətlərinin iki mənbəyi vardır: amortizasiya və şirkətlərin bölüşdürülməmiş mənfəəti. Şirkətlərin yığımlarının strukturunda istehlak olunmuş əsas kapitalın əvəz olunmasına yönəldilən xərclərin (amortizasiyanın) payı kifayət dərəcədə sabitdir. Böhran dövrlərində artaraq, yüksəliş dövründə isə ixtisar olunaraq, onun orta həcmi investisiyaların yarısından bir qədər çoxdur. Əsas kapitalın yenilənməsinin ən mühüm vasitələrindən biri kimi çıxış etməklə, amortizasiya istehsalın genişlənməsinə və real kapitalın artırılmasına imkanlar yaradır. Şərti hesablanmış amortizasiya çox vaxt xalis yığım fondu kimi istifadə olunur. Bölüşdürülməmiş mənfəət hesabına formalaşan xalis kapital qoyuluşları şirkətlərin bilavasitə istehsal fondlarını artırır. Ssuda kapitalları bazarına çıxışı zəif olan firmalar bölüşdürülməmiş mənfəətin səviyyəsini yüksəkdə saxlamağa və dividendləri az məbləğdə ödəməyə çalışır. İnkişaf etmiş ölkələrdə kapital qoyuluşlarının əsas kütləsini (50-80%) şirkətlər təmin etsələr də, xalis yığımlar kapital qoyuluşlarının ümumi həcminin 13-17%-i hüdudlarında enib-qalxır, yəni onların əsasını amortizasiya təşkil edir. Ev təsərrüfatlarının əmanətləri ümumi əmanətlərin 40%-dən az hissəsini təmin edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə bu pay azalır. Bu meyil bir sıra amillərin təsirinin nəticəsidir. Belə ki, istehlak kreditinin liberallaşdırılması iri həcmli satınalmalar üçün əmanət qoyuluşlarının azalmasına gətirib
134 çıxarmışdır. Əmanətlərdə ev təsərrüfatlarının rolu müxtəlif ölkələrdə kəskin fərqlənir. Dövlətlərin əmanətləri müəyyən dərəcədə rol oynayır. Dövlət istiqrazlarının buraxılmasına ehtiyacın azalması səbəbindən, 1980-ci illərin sonundan onların artımı müşahidə olunur. Kifayət qədər sərt monetar siyasət sayəsində inkişaf etmiş ölkələrin dövlət büdcələrindəki qeyri-mütənasibliklər xeyli azalmışdır. 2000-ci illərdə inkişaf etmiş ölkələrin büdcə kəsiri artaraq, 2005-2010-cu illərdə onların ÜDM-nin 4,3%-dən artıq olmuş (1993-2004-cü illərdə 3,2%), bu isə əmanətlərin səviyyəsini aşağı salmışdır. İstiqrazlara tələbin aşağı düşməsinin səbəblərindən biri investisiyaların azalması olduğuna görə, büdcə kəsirlərinin ixtisarı dövlət kapital qoyuluşları- nın artımı ilə nəticələnmədi. Bir çox ölkələrdə məhz bu cür vəziyyət yaran- mışdı. Onların daxili və xarici qeyri-mütənasibliklərə azalmasına yönəlmiş səyləri daxili əmanətlərə müsbət təsir göstərsə də, ictimai bölmənin kapital qoyuluşları ixtisar olunmuşdu. Dövlət investisiyalarının azaldılması büdcə kəsirini yalnız vergilərdən daxilolmaların artırılması, yaxud hərbi xərclərin ixtisar olunması hallarında olduğu kimi, aşağı salmağa imkan verirdi.
__________________________________________________ Ümumi yanaşmalar Dünya təsərrüfatında və onun müxtəlif altsistemlərində əmanətlərin və yığımların dinamikası əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalmışdır. İqtisadi ədəbiyyatda əmanətlərin dəyişməsi səbəblərinin müəyyənləşdirilməsinə iki əsas yanaşma fərqləndirilir.
(İ.Fişer). Fişer modeli göstərir ki, istehlak təkcə cari gəlirlərdən asılı olmayaraq, istehlakçının bütün ömrü ərzində gəlirlərinin həcmi barədə ümidləri ilə müəyyən olunur. Fiziki şəxslər maksimum dərəcədə faydalanmaq məqsədi ilə vaxt amilini nəzərə almaqla seçdikləri nemətlərin dəyərlilik səviyyəsini uçot dərəcəsi ilə müqayisə edir və istehlakı vaxtla uyğunlaşdırırlar. Bu halda uçot dərəcəsi əmanətləri və investisiyaları tənzimləyən əsas alət qismində xidmət edir. Digər yanaşma cari gəlirlər və istehlak arasında sıx əlaqənin olduğunu, gəlirlərin qalıqlarının əmanətə çevrildiyini qeyd edir. Bu konsepsiyaya görə, əmanətlər və kapital qoyuluşları gəlirlərin hərəkətindən asılıdır, uçot dərəcələrinin təsiri isə çox zəifdir. Göstərilən səbəblər əmanətlərə birgə təsir göstərir. Bu prosesə başqa amillər, habelə iqtisadi və sosial mühitin şərtləri təsir edir. BVF-in tədqiqatları ənənəvi dəyişən kəmiyyətlərin əksəriyyətinin əmanətlərə əhəmiyyətli
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|