Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
125 (embarqonun tətbiqi, ifrat dərəcədə kəmiyyət və tarif məhdudiyyətlərinin qoyulması, müxtəlif malların qiymətlərinin süni surətdə bahalaşdırılması, yaxud ucuzlaşdırılması), kommersiya fəaliyyəti praktikasını pozmaqla, texnologiyaların beynəlxalq miqyasda hərəkəti qarşısında maneələrin yaradılması və s. Ölkənin valyutasına bilərəkdən zərər vurulması onun valyuta rejiminin pozulması, valyuta məzənnəsinin aşağı salınması üzrə manipulyasiyaların aparılması, ölkənin xarici bank hesablarının don- durulması, kredit məhdudiyyətlərinin qoyulması yolu ilə həyata keçirilə bilər. Kapitalın hərəkəti də onun müəyyən ölkədən təşkil olunmuş qaydada təcili çıxarılması, xarici investorların mülkiyyətinin kompen- sasiya ödənilmədən müsadirə olunması və ya milliləşdirilməsi yolu ilə də məqsədyönlü şəkildə pozula bilər. Elmi və fiziki əmək sahələrinin ən yüksək ixtisaslı işçilərinin məqsədyönlü şəkildə axınının təşkili, bağlanmış müqavilələrə zidd olaraq nəqliyyat sahəsində mövcud olan sistemin pozulması da beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizliyin pozulmasına aiddir. Ətraf mühitlə və transmilli hərəkətlərlə (narkotiklərlə ticarət və s.) bağlı olan, müxtəlif ölkələrin iqtisadiyyatına zərər vuran və ciddi maddi itkilərlə nəticələnən problemlərin sayı da artmaqdadır. Müasir dünya praktikasında iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunmasının aşağıdakı əsas üsulları məlumdur: (1) arzuolunmaz hərəkətlərin müxtəlif təzyiq vasitələri ilə qarşısının alınması, təhlükəsizliyi pozana qarşı dövlət səviyyəsində əməli təsir göstərilməsi. Bunların sırasına güc təsirini tamamlayan, yaxud əlavə olaraq tətbiq edilən, onu rəsmiləşdirən və qanuniləşdirən siyasi proses daxildir. Bütün bu tədbirlər onları tətbiq edən ölkənin müəyyən səviyyədə iqtisadi qüdrətə malik olmasını tələb edir; (2) regional və beynəlxalq səviyyədə müxtəlif növ birliklərin və blokların təşkili yolu ilə qüvvələr arasında tarazlığın yaradılması. Amma güc tətbiqi məcburiyyətin zəif vasitəsidir. Əvvəllər müxtəlif milli iqtisadiyyatlar arasındakı əlaqələrin səviyyəsi aşağı olduğundan, güc tətbiqinin dəyəri nisbətən aşağı, ondan istifadə isə yolverilən hesab edilirdi. Hazırda ölkələr arasında güc tətbiqi baha başa gəlir. Qarşılıqlı iqtisadi asılılıq, adətən hər iki tərəf üçün üstünlüklərlə bağlıdır və münasibətlərin qırılması müxtəlif dərəcədə olsa da, ikitərəfli zərərlə nəticələnir. Milli iqtisadi təhlükəsizlik ölkə iqtisadiyyatında daxili təkrar istehsal prosesinin normal fəaliyyətini pozmaqla, əhalinin əldə olunmuş rifah səviyyəsini sarsıtmaqla cəmiyyətdə sosial gərginlik yaradan, habelə dövlətin özünün varlığına təhlükə törədən arzuolunmaz daxili və xarici təsirlərdən qorunma dərəcəsini ifadə edir.
126 Ümumilikdə isə, təhlükəsizliyin əsas məsələsi iqtisadi potensial, müxtəlif təsərrüfatların qüvvələri arasındakı nisbətlərdir. Cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin, milli sərvətin həcminin məcmusundan ibarət olan iqtisadi potensial dövlətin dünya iqtisadi sistemində fəaliyyət göstərmək, ona müəyyən təsir göstərmək qabiliyyətini əks etdirir. İqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunması qapalı, avtargiya xarakterli milli təsər- rüfatın yaradılmasını deyil, milli iqtisadi maraqlara qarşılıqlı surətdə hörmət göstərilməsini, dünya iqtisadiyyatının fəaliyyətinin müəyyən olunmuş normalarına əməl edilməsini nəzərdə tutur. Bu mənada milli iqtisadiyyatın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi problemi (iqtisadiyyatın idarə olunmaması, suverenlik uğrunda müharibələr, iqtisadi əlaqələrin etibarsızlığı) Şərqi və Cənubi-Şərqi Avropa ölkələri, inkişaf etməkdə olan bir sıra ölkələr üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Milli iqtisadi təhlükəsizliyin daxili və xarici təzahürləri vardır. İqtisadi inkişaf səviyyəsi yüksək, əsas resurslar və bir çox məhsullarla özünütəminatı isə zəif olan ölkələrdə milli iqtisadi təhlükəsizlik xarici iqtisadi əlaqələrin kifayət dərəcədə etibarlı diversifikasiyası vasitəsilə təmin edilir. İqtisadi inkişaf səviyyəsi nisbətən aşağı olan ölkələr üçün əsas növ resurslar və məhsullar ilə özünütəminat məsələləri mühüm əhəmiyyətə malikdir. Milli iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi milli təsərrüfatların və ümumilikdə dünya iqtisadiyyatının sabit fəaliyyəti üçün əlverişli ilkin şərait yaradır. Təsərrüfatçılığın planetar miqyasda qloballaşması prosesləri yalnız beynəlxalq və milli iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunması və qorunması şəraitində inkişaf edə bilər.
1. İqtisadi fəaliyyətin beynəlmiləlləşməsi və qloballaş- ması anlayışlarını xarakterizə edin. Onların fərqini izah edin. 2. XX əsrin əvvəllərində sahibkarlıq fəaliyyətinin dünya miqyasında yayılması sahəsində baş verən proseslərlə müasir dövrdə gedən proseslərin səviyyələrini müqayisə edin. 3. Qloballaşma proseslərinin iqtisadi inkişafa və milli təsərrüfatların vəziyyətinə necə təsir göstərdiyini təhlil edin. 4. Qarşılıqlı asılılığın mexanizmini izah edin (xarici ticarət multiplikatoru). 5. Dövlətlərin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə əsas tədbirlər hansılardır? Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|