Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 7 ____________________________________________________ Dünya təsərrüfatında əmanətlər və kapital qoyuluşları
- __________________________________________________ Kapital qoyuluşları və iqtisadi artım
- _____________________________________________________ İqtisadi artım və yığımlar, kapital qoyuluşları
127 Fəsil 7 ____________________________________________________ Dünya təsərrüfatında əmanətlər və kapital qoyuluşları Məhsuldar qüvvələrin kəmiyyətcə artması və keyfiyyətcə təkmilləşməsi dünya ictimaiyyətinin iqtisadi və sosial tərəqqisinin zəruri şərtləridir. Cəmiyyət istehlakı dayandıra bilmədiyinə görə, istehsalı da saxlaya bilməz. Dünyada istehsal fəaliyyətinin nəhəng miqyası iqtisadi inkişafın mühüm amili olan kapitalın böyük məbləğdə xərclənməsini tələb edir. Onun fiziki həcminin artırılması, toplanması milli təsərrüfat kompleksləri daxilində və bunlardan kənarda şirkətlərin, ev təsərrüfatlarının və dövlətin yığımları hesabına baş verir. Daxili yığımların çatışmamazlığı şirkətlərin, dövlətin xarici kapitallar bazarına çıxması hesabına doldurulur.
mədaxillərlə cari ödənişlər hesabının tarazlaşdırıcı maddəsidir. Kapital qoyuluşları dedikdə, istehsal və qeyri-istehsal fondlarının (əsas kapitalın) saxlanması və artırılması, habelə maddi vəsaitlər ehtiyatlarının çoxaldılması nəzərdə tutulur.
Kapital yığımının gedişində maddi-texniki baza və elmi potensial formalaşır. Kapital qoyuluşlarının miqyası və daxili strukturu iqtisadi inkişafın səviyyəsini və templərini, o cümlədən iqtisadi artımı, əmək məhsuldarlığını və bu kateqoriyanın digər tərkib hissələrini müəyyən edir.
Keçmişdə iqtisadi nəzəriyyə və təsərrüfat inkişafının praktikasında, ilk növbədə kapital qoyuluşlarına əhəmiyyət verilirdi. Bu cəhət Harrod-Domarın biramilli iqtisadi inkişaf modelində daha aydın ifadə olunmuşdur:
yaxud
Burada:
G - ÜDM-in artım tempi; C - kapital qoyuluşlarının səmərəlilik əmsalı (kapital qoyuluşlarının həcmi / ÜDM-in artımı); S - ÜDM-də yığımın payıdır.
128 Düsturdan görünür ki, istehsalın artım tempi yığımın həcmi ilə düz mütənasib, istehsalın kapital tutumu ilə tərs mütənasibdir.
Təcrübə yığım norması yüksək olan ölkələrdə iqtisadi artım templərinin adətən daha sürətli olmasını sübut edir. Məsələn, 1990-2001-ci illərdə Şərqi Asiya ölkələrində ÜDM-in artım tempi 7,5%, yığım norması isə təqribən 30% olmuşdur. Ancaq yığım ilə iqtisadi artım arasındakı əlaqə xətti deyil. Bəzi ölkələrdə yığım norması çox yüksək olsa da, iqtisadi artım tempi nisbətən aşağı olmuşdur. Bunun əksi olan meyillərin müşahidə olunduğu hallar da vardır (ABŞ). Bütövlükdə isə, yığım səviyyəsinin yüksək olması kapital yığımının çoxalması sayəsində iqtisadi artım tempini sürətləndirir. Ənənəvi olaraq hesab edilir ki, iqtisadi artıma nail olmaq üçün ölkə ilk növbədə yığımın çoxalmasına qayğı göstərməlidir. Hesablamalara görə, yığımın səviyyəsi əhalinin hər nəfərinə düşən gəlirlərin məbləği aşağı olan ölkələrlə müqayisədə, bu göstəricisi yüksək və orta olan ölkələrin iqtisadi artımına daha güclü təsir göstərir. Nəzərə almaq lazımdır ki, intensiv inkişaf şəraitində kapital qoyuluşları normasının aşağı düşməsi mütləq olaraq inkişaf templərinin zəifləməsi ilə nəticələnmir. Bu məqam kapital qoyuluşlarının səmərəliliyinin yüksək olduğu hallarda müəyyən iqtisadi artımın əldə edilməsi üçün onların daha az həcmdə tələb olunduğunu əks etdirir. Yığım və əsas kapitala investisiyalar iqtisadi inkişafa əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərsələr də, onlardan istifadənin şərtləri, kapital qoyuluşlarının strukturu, habelə insanın inkişafı üçün vəsaitlərin səfərbər olunması, istifadə edilən amillərin keyfiyyətinin yüksəlməsi, onların tətbiqinin səmərəliliyinin artırılması və s. çox mühümdür. Məhsuldarlığın ümumi amillərinin və insanın inkişafı üçün vəsaitlərin formalaşması həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün eyni dərəcədə vacibdir. _____________________________________________________ İqtisadi artım və yığımlar, kapital qoyuluşları
Təcrübə iqtisadi artımın da öz növbəsində yığıma müsbət təsir etdiyini göstər. Məsələn, Şərqi Asiyanın sürətlə inkişaf edən ölkələri əvvəlcə təsərrüfatın sürətlə inkişafına nail olmuş, sonra isə yığımın və kapital qoyuluşlarının həcmini artırmağa başlamışdır. 1950-1960-cı illərdə Yaponiya və Cənubi Koreyada yığımların çoxalması tempi ÜDM-in artım tempindən bir neçə il geri qalırdı. 1960-cı illərin sonunda ÜDM-in artım templərinin zəifləməsi yığım göstəricilərinin də müvafiq olaraq aşağı düşməsi ilə müşayiət olunmuşdur. Tədqiqatlar göstərir ki, iqtisadi artımdan yığıma doğru əlaqə daha güclü ifadə olunur. İnkişaf etmiş ölkələrdə istehsal həcminin adambaşına düşən göstəricisinin sabit olaraq 2 bənd artması ÜDM-də milli yığımın payının 1% artmasına gətirib çıxarır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə bu Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|