Lp final Web az

Azərbaycanda Landşaft  Planlaşdirilmasi ( (ilk təcrübə və tətbiq)
 
57 
Şə
kil 4.3. Ərazinin mövcud istifadəsi. 
Meşə  əraziləri:  qanunla  xüsusi  mühafizə  olunanlar:  1  –  Baykalətrafı  dövlət  milli  parkı;  2  –  Vilayət  əhəmiyyətli 
Koçerqat  samur  dövlət  yasaqlığı;  3  –  qozsənayesi  zonası;  4  –  Qoloustan  çayının  sahili  boyunca  kürütökmə  və 
sumühafizəsi zonası; digərləri, Đ kateqoriyaya daxil olanlar (Baykal sumühafizəsi zonası): 5 - əlavə meşədən istifadə; 6 
– maral təsərrüfatı. Kəndtəsərrüfatı əraziləri: 7 – meşətəsərrüfatının köməkçi təsərrüfatı; ictimai otlaq-bişənək yerləri: 
8  –  otlaqlar;  9  –  biçənəklər.  Yollar:  ĐV  kateqoriyalı  yerli  əhəmiyyətli  dövlət  yolları;  11  –  maqistrallar.  Təbiət  və 
mədəniyyətə aid xüsusi obyektlər: 12 – təbiət abidələri və maraqlı yerlər; 13 – tarix və mədəniyyət abidləri. Yaşayış 
məntəqələri və əhalinin müvəqqəti gəldiyi yerlər: 14 – şəhər və kənd tipli qəsəbələr; 15 – Đrkutsk dövlət kəndtəsərrüfatı 
akademiyasının tədris ovçuluq təsərrüfatının bazası; mövsüm xarakterli turist bazaları və sığıncaqlar: 16 – fəaliyyətdə 
olanlar; 17 – layihələşdirilənlər; nəzarət olunmayan kempinq meydançaları. 

---

Azərbaycanda Landşaft  Planlaşdirilmasi ( (ilk təcrübə və tətbiq)
 
58 
Şə
kil 4.4. Ərazinin antropogen pozulması 
1 – müxtəlif vaxtlarda kəsilmiş ağac zolaqları; 2 – qarilər; 3 – hədsiz otarma nəticəsində torpağın və bitgi örtüyünün 
deqradasiyası; 4 – nizamlanmayan rekreasiya nəticəsində torpağın və bitgi örtüyünün deqradasiyası; 5 – köhnə və yeni 
ağac emalı sənayesi yerləri; 6 – məişət tullantıları zibilliyi; 7 -  turist düşərgələri yerlərində əsaslı surətdə zədələnmiş 
torpaqlar; 8 – karyerlər.   
4.3.2. Qiymətləndirmə mərhələsi  
Qiymətləndirmə  nərhələsi  planlaşdırma  ərazisnin  mövcud  təbii  şəraitini  qiymətləndirmək 
məqsədi  ilə  aparılır.  Bu  qiymətləndirmə  üçün  qoyulan  kriteriyalar  aşağıdakı  tələblərə  cavab 
verməlidir:   

---

Azərbaycanda Landşaft  Planlaşdirilmasi ( (ilk təcrübə və tətbiq)
 
59 
-  ekoloji  tarazlığın  və  davamlı  sosial-iqtisadi  inkişafın  bərabər  prioritetləri  şərtində  ərazinin 
istifadəsinin əsas məqsədlərinə yönəlməlidir; 
-  həm təbii, və həm də, təsərrüfat fəaliyyətindən dəyişmiş ekosistemlərdə təbii mühitin müasir 
vəziyyətini tam şəkildə əks etdirməlidir; 
-  ərazidən istifadənin əsas istiqamətlərini reallaşdırdıqda təbiətin ayrı-ayrı komponentlərində 
baş verə biləcək dəyişmələr haqqında təsəvvür verməlidir. 
Bu  tələblər  özlərini  ətraf  mühitin  ayrı-ayrı  təbii  komponentlərinin    “əhəmiyyətlilik”  və 
“həssaliq” kateqoriyalarında göstərirlər və 4.5 şəkilində təqdim olunmuşdur.  
 
Şə
kil 4.5. Ayrı-ayrı təbii komponentlərin əhəmiyyətini (həssaslığını) qiymətləndirmək sxemi. 
 
 “Əhəmiyyətlilik”  kateqoriyası  altında  ətraf  mühitin  baxılan  komponentinin  zəruri  vəziyyəti 
haqqında  təsəvvürlərin  etalona  uyğun  gəlmə  dərəcəsi  nəzərdə  tutulur  və  ekspert  tərəfindən 
qiymətləndirilir. Bu uyğunluq ancaq prioritet məqsədli istifadə funksiyası müvəffəqiyətlə və yaxud 
optimal  reallaşdıqda  baxılır  və  hər  təbii  komponent  üçün  fərdidir.  Uyğunluq  dərəcəsi 
qiymətləndirmə  obyektinin  xüsusiyyətlərini  və  istifadənin  məqsədli  funksiyasını  nəzərə  alan 
kriteriyalar məfhumu əsasında müəyyənləşdirilir.  
Hər  bir  təbii  komponent  üçün  kriteriyalar  məfhumunun  və  onların  “əhəmiyyətlilik”  və 
“həssaliq” kateqoriyalarına inteqrasiyasının öz xüsusiyyətləri var.   
Növ  və  bitiopları  “əhəmiyyətlilik”  kateqoriyasında  qiymətləndirən  zaman  aşağıdakılara 
ayrıca baxmaq məsləhətdir: 
-  nadir fauna və floranın ən çox toplandığı yerlərə; 

---

Azərbaycanda Landşaft  Planlaşdirilmasi ( (ilk təcrübə və tətbiq)
 
60 
-  nadir fauna və floranın yayıldığı zonadan kənardakı biotoplara; 
-  ətraf  fauna  üçün  asan  əldə  olunan  kənd  təsərrüfatına  və  məskunlaşma  yerlərinə, 
yaylaqlara və suvermə mənbələrinə.  
Məskunlaşma  yerinə  görə  bitopların  əhəmiyyətliliyinin  qiymətləndirilməsini  nadir,  relikt 
endemik  növ  bitgilərin  və  heyvanların  yerlərinin  analizi  əsasında  aparmaq  məsləhət  görülür.  Bu 
zaman  planlaşdırma  ərazisində  bitgi  örtüyünün  tərkibi,  rast  gəlinməsi  və  yayılması,  və  həmdə, 
məskunlaşmış heyvanların tərkibinin xüsusiyyətləri və dinamikası nəzərə alınmalıdır.  
Biotoplar əhəmiyyətliliyinə görə üç qrupa bölünə bilər: 
-  yüksək əhəmiyyətlilər, bura  o bitoplar daxildir ki, onların ilkin (potensial) və mövcud 
mühitinin  şəraiti,  demək  olar  ki,  eynidir  (bu  nadir,  endemik,  relikt  flora  və  floranın; 
nadir  bitopların;  müəyyən  şəraitdə  nisbətən  geniş  yayılmış  biotopların  mövcud  olduğu
 
yerlərdir); 
-  ortaəhəmiyyətlilər,  onlara  təbii  mühitinin  mövcud  şəraiti  (və  yaxud  bərpa  oluna  bilən) 
ilkin vəziyyətə yaxın olanlar daxildir; 
-  azəhəmiyyətlilər, burada mühitin müasir vəziyyəti ilkin vəziyyətə uyğun gəlmir.  
4.6  şəkilində  Baykal  gölü  hövzəsinin  Qoloustan  çayı  üçün  biotopların  əhəmiyyətliliyini 
təyin  etmək  alqoritmi,  4.7  şəkilində  isə  təsvir  edilmiş  metodikaya  görə  tərtib  olunmuş  xəritədən 
fraqment verilmişdir.  
 
 
Şə
kil 4.6.  Bitopların əhəmiyyətini qiymətləndirmə ardıcıllığı 
 
 
 

---