LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

ƏLBƏTTƏ Şah rəiyyotsiz ola, əlbəttə, şöv­

kətdən düşər (S.Ə.Şirvani); TƏBİİ, 

şücaət bax hünər, igidlik, cəsarət 

şükran bax minnətdarlıq 

şükufə bax çiçək 

şükufələnmək bax çiçəklənmək 1 

şükütnsüz bax üzrsüz 1 

şükür bax minnətdarlıq 

şümarə bax 1. əqrəb I; 2. nömrə 1

1. ŞÜŞƏ (içinə maye tökmək üçün boğazı 

dar  qab)  Ata-oğul  şüşədəki  arağı  boşaltdı 

(H.Abbaszadə);  BUTULKA  (dan.)  [San- 

köynək] sonra aralıq qapını açaraq o biri evin 

de işığını yandırdı, soyuducudan bir butulka 

şampanski, qara kürü, kolbasa, iki qədəh gə­

tirib stolun üstünə düzdü (İ.Əfəndiyev).

2.  ŞÜŞƏ  Sürəkli  alqış  səslərindən  pən­

cərələrin  şüşəsi  cingildədi  (Ə.Babayeva); 

AYNA Elə bil ki, soyuqdan; Titrəyir göydə 

ulduz; Aynalar bağlayıb buz (Ə.Cemil).

ŞÜŞƏBƏND Şüşəbənddə taxtanın üstün­

də yuyulmuş, hələ ütülənməmiş xeyli paltar 

yığılmışdır  (H.Abbaszadə);  AYNABƏND 

[Vahid:]  Nəhayət,  üz-gözünü  turşudub 

[Əkbər] ayağa qalxdı. Avnabənddə bir neçə 

dəfə gezindi (B.Bayramov).

ŞÜŞƏBƏNDLİ  O,  mənnər  pilləkənlə 

ikinci  mərtəbəyə  qalxdı,  şüşəbəndli  qapıya 

yapışıb  dayandı...  (M.Hüseyn);  AYNA­

BƏNDLİ  Yol  onu  balaca  bir  meydançaya

Şücaət

çıxartdı, burada beş-altı ev vardı, hamısı da 

ikimərtəbəli, aynabəndli (R.İbrahimbəyov).

ŞÜUR  Qare, sözümü dərk elə, gər varsa 

şüurun; Fənnin var isə örtüləcək cümlə qü­

surun (M.Ə.Sabir); DÜŞÜNCƏ Cəlil Məm­

mədquluzadə xalqın həyat və düşüncəsindəki 

bütün mənfi cəhətləri tənqid edirdi (M.İbra­

himov); DƏRRAKƏ [Vaqif:] Bu dərrakə­

nin  sahibinə  nə  deyəsən?  (Çəmənzəminli); 

ANLAQ, İDRAK (bax) 1 

ŞÜURLU [Süleyman;] Çox ağıllı, yara­

şıqlı  və  çox  da  şüurlu  oğlandır  (Ü.Hacı- 

bəyov);  DƏRRAKƏLİ  [Uşaq  Leonardo:] 

Axı, insanlar ağıllıdır, dərrakəlidir (R.Rza); 

DÜŞÜNCƏLİ [Vahid:] Gözəldir, təmizdir, 

düşüncəlidir... (M.İbrahimov); ANLAQLI.

L  ŞÜURSUZ  Şüursuz,  idraksız,  gücsüz 

heyvanlar belə ac qalmırlar (M.İbrahimov); 

BİŞÜUR Siz, siz ey bişüur olan cühalə! İndi 

siz rahat oldunuzmu daha! (A.Şaiq); KƏM- 

ŞÜUR  Olmalıyam  mən  qəyur  dərdə  nişan 

olmağa; Mən olmuşam kəmşüur, sahibi-şan 

olmağa  (C.Cabbarlı);  ANLAQS1Z,  DƏR- 

RAKƏSİZ.

2. şüursuz bax bayğın 

ŞÜURSUZLUQ, ANLAQSIZLIQ, Bİ- 

ŞÜURLUQ, DƏRRAKƏSİZLİK, KƏM- 

ŞÜURLUQ 

şüy bax çubuq 1

Şüy

353

---

tab bax 1. güc; 2. səbir I 

tabaq bax təknə 

taban bax işıqlı

TABE [Rəbi:] İnsan gücə tabedir (C.Cab- 

barlı);  ASILI  [Kamil  öz-özünə:]  O,  ancaq 

özünü  öyür;  yüksək  vəzifəli,  asdı  olduğu, 

bir  do  “yerli”  dediyi  adamları  bəyənir.. 

(Y.Şirvan);  MƏHKUM  (məc.)  Bakıda  da 

qadınlar dörd divar arasında məhkum, məz­

lum.. halda yaşayırlar (H.Sarabski); MÜTİ 

[Yağılar;] Çoban sən də gəl bəri, baş endirib 

bağır bas, bizə müti ol (Anar).

TABELİK (tabe olma) [Mirzə Sadıq:] Şah 

sərdrəzəmsiz  qaldıqdan  sonra  türkmənlər, 

qarşılarına  göndərilən  Xorasan  hakimi  Hə- 

şəmətüddövleni məğlub edib, İran tabeliyin­

dən çıxdılar (C.Cabbarlı); ASILILIQ Get­

dikcə Mirzə valeh bir asılılıq, bir məhkumluq 

hiss edirdi (S.Rəhimov); MƏHKUMİYYƏT 

Əbdülqədir  bu  gecə  bükmüş  polad  dizini; 

Ərəb  bu  gün  eşitmiş  məhkunıiyyət  sözünü 

(M.Dilbazi);  MƏHKUMLUQ  [Aydın:] 

Nədir  bu  hakimlik?  Nədir  bu  məhkumluq? 

(C.Cabbarlı); MÜTİLİK Müqim bəyin belə 

müti  bir  vəziyyətdə  dayanmağı  Zərrintacm 

xoşuna  gəldi; çünki izafi danışığa yol ver­

mədən öz sərəncamlarının yerinə yetirilmə­

sindən  hədsiz  dərəcədə  xoşlanan  Zərrintac 

xanım  bir  hakimi-mütləq  kimi  belə  bir 

mütilikdən xüsusi zövq alırdı (S.Rəhimov). 

tablamaq bax dözmək 

tablaşmaq bax dözmək 

tablo bax şəki! 1 

TABOR (hərbi), BATALYON 

tabsız bax halsız 

tab-tavan bax güc 

taburet(ka) bax kətil 

TABUT Sement döşəmə də, daş divar da; 

Tabut  qapağı  kimi  örtülmüş  qapılar  da 

(R.Rza);  CƏNAZƏ  Müəllimin  cənazəsini 

qoymaq üçün Tərlan dərs otaqlarından birini 

boşaltdırdı (Ə.Mommədxanlı).

354

1. TAC (padşahların başlarına qoyduqları 

papaq)  [Piri  baba:]  Sən  də  təzədən  mənim 

başıma tac qoymaq istəyirsən (S.S.Axundov); 

ƏFSƏR  Oldum  vüsali-ruyinə  şaiq,  bu  ba­

şıma; Qoydum cünunluq əfsərini mən əbəs- 

əbəs (A.Şaiq).

2. tac bax çələng 1

tacdar bax padşah

TACİR Bu həmin o tacirlərin karvanı idi, 

onları neçə il bundan qabaq Beybura Ru elinə 

göndərmişdir... (Anar); BAZİRGAN (köhn.) 

Ağır yüklü dəvələr ləngər vura-vura addım­

layırdı, bazirganlar da yorğun, yuxusuz idi­

lər  (Anar);  BƏZZAZ  (köhn.)  Hacı  Kərim 

Bakıda  məşhur  bəzzazlardan  idi  (A.Şaiq); 

SÖVDƏGƏR (köhn.) [Maşo:] ..iki ovçu ov­

dan söhbət edirlər, sövdəgərlər alış-verişdən, 

iki arvad rast gəldilərsə, modadan, paltardan 

danışırlar  (N.Nərimanov);  BİZNESMEN 

(ev/), KOMMERSANT.

tağ bax günbəz

TAXÇA (şey qoymaq üçiiıı divarda xü­

susi oyuq, yer) Taxçaya əlvan üzlü yorğan- 

döşək  yığılmışdı  (H.Abbaszade);  CAMA- 

XATAN  [Səs:]  Gedə  qaçaraq  yüyür  evə, 

möhürüm qələmdandadır, qələmdan da ca- 

maxatandadır  (M.S.Ordubadi);  DƏRİÇƏ 

(kiçik  taxça)  [Odabaşı:]  Divarlarda  xırdaca 

dəriçələr var (Ə.Haqverdiyev).

TAXIL Yağmadı yağış, yandı taxıl, cümlə 

kül oldu (A.Şaiq); ARPA-BUĞDA QƏLLƏ 

(köhn.).

1. TAXMAQ [Əmiraslan ağa:] ..Cahangir 

sabah qırmızı bayrağını “Laçın yuvası ”na tax­

maq  arzusundadır  (S.S.Axundov);  SANC­

MAQ [Koroğlu] duamanm telindən bir dəstə 

kəsib Eyvazın papağına sancdı (“Koroğlu”).

2.  TAXMAQ  (sırğa,  qolbaq,  iizük)', 

KEÇİRMƏK  [Əli  Nazlıya:]  Al  hələlik  bu 

tekqaşı, tax barmağına (üzüyü onun barma­

ğına keçirir) (Anar).

3.  TAXMAQ,  BƏND  ETMƏK,  İLİŞ­

DİRMƏK

1. TAXT (köhn.) (Şahların oturduğu bö­

yük kürsü) [Mirzə Mülküm:] Nəsrəddin şah

Taxt

---