taxtdan salınmazsa, Müzəfferəddin Mirzə
taxta çıxa bilməz (C.Cabbarlı); MƏSNƏD
(köhn.) Bu gündən Əkbər hər bir ixtiyarı əlinə
alıb Hacı Xəlil mərhumun məsnədində əy-
}
ləşdi (Ə.Haqverdiyev).
2. taxt bax çarpayı
taxt-rəvan bax kəcavə
taqət bax güc
taqətsiz bax gücsüz, halsız
taqətsizlik bax halsızlıq
1. TAQIM (hərbi) [Hacıyev:] ..neçə aydı
ki, taqımı ile məşğul olur, onu öyrədir, dö- j
yüşə hazırlayır (Ə.Əbülhesən); DƏSTƏ Sər
hədlərdən köhnə qoşunları götürüb yerlərinə
təzə., dəstələrdən təyin etməliyik (M.S.Or
dubadi); VZVOD Fərhadın vzvodu xeyli iş
görmüşdü (Ə.Vəliyev).
2. TAQIM ..Xəstələrin bir taqımı bağça
da., söhbət edirdilər (S.S.Axundov); DƏSTƏ :
Molla Nəbiqulu məktəb uşaqlarından bir
dəstə düzəltdi (Ə.Haqverdiyev).
taqqıldatmaq bax döymək 2
TALAMAQ (müxtəlif mənalarda) O əfsər
ki, yurdunu; Görənlər bilir bunu; Viran qo
yur, talayır (M.Rahim); ÇAPIB-TALA-
MAQ [Knyazlar:] Əhalini çapıb-taladılar
(M.İbrahimov); ÇAPMAQ (məc.) Xando-
mirov çaldı, çapdı mahalı; O ki tutub özün
keçəl qurumsaq (Q.Zakir); DAĞITMAQ
[Hacı:] Xarici bu fabriki dağıtmaq istəyir
(M.S.Ordubadi); QARƏT ETMƏK/ELƏ-
MƏK [Sitarə:] Son də bizimlə gedək, qoy
gəlib bu evləri qarət etsinlər, sən de müqa
bilə etmə! (C.Cabbarlı); SOYMAQ (məc.)
[Tarverdi:] Vay aman, qələt elərəm, quldur-
luğa dəxi çıxmanam, heç kimi soymaram
(M.F.Axundzadə); TALAN ETMƏK Xanın
qardaşı oğlu o gün keçdi xanlığa; Əl atdı ya- ,
manlığa; Talan etdi sarayın dövlətini, varını i
(B.Vahabzadə); YAĞMALAMAQ.
talançı bax soyğunçu
talançılıq bax soyğunçuluq
TALANLAMAQ, DAĞIDILMAQ, QA
RƏT EDİLMƏK, TALAN EDİLMƏK,
YAĞMALANMAQ
Taxt
talant bax istedad
talanth bax istedadlı
talantsız bax istedadsız
j talantsızlıq bax istedadsızlıq
1. TALE [Tərxan:]
Gəl görək,
taleyim no
göstərəcək! (A.Şaiq); FƏLƏK (məc.) Fələk
ayırdı məni cövr ilə cananımdan (Füzuli);
QƏZAVÜ QƏDƏR [Kirman:] Pərdə altında
hər qəzavü qədər; Mənə parlaq günəş kimi
görünər (A.Şaiq); QİSMƏT Bizim qisməti
miz göz yaşı deyil; Bizimdir yaşamaq, gül
mək həvəsi (S.Vurğun); MÜQƏDDƏRAT
Bu gecə bizim müqəddəratımız həll edilir
(C.Cabbarlı); ALIN YAZISI, BƏXT (bax).
2. TALE [Ana] ..balalarının
taleyinin necə
olacağını fikir edib ağlayırdı (C.Cabbarlı);
GƏLƏCƏK [Mirzə:] Ancaq uşaqlarımın
gələcəyinin fikrini də mənim özümə vagüzar
ı ediniz (Ə.Haqverdiyev); MÜQƏDDƏRAT
..azadlığın müqəddəratı ancaq sabahkı mü
dafiəmizdən asılıdır (A.Makulu).
taleli bax xoşbəxt
talesiz bax bədbəxt
talesizlik bax bədbəxtlik
1
talibə bax tələbə
tallah bax vallah
TALVAR Könül açır üzüm bağı; Gəlin
görün bizim bağı; Talvarlarda aşıb-daşır;
Meyvələrin
qol-budağı
(M.Seyidzadə);
ÇARDAQ Onları [alman soldatlarını] ma
raqlandıran heç nə tapmadılar. Çardağa da
baxdılar. Ordan da bir şey çıxmadı (H. Abbas
zadə); KÖŞK Beyrək sağma baxdı, soluna
baxdı, dedi; Sarı donlu Selcan xatun köşk
dən baxar, kimə baxsa eşqilə oda yaxar, san
donlu qız eşqinə “hu” (Anar),
tam bax dad
I
TAMADA (toylarda və ziyafətlərdə məc-
\ lisi idarə edən şəxs) Tamadanın təklifi ilə
hamı ayağa qalxdı (Ş.Qurbanov); MASA-
BƏYİ [Xosrov bəy:] Bəylərin həftə qonaq-
lıqlannda masabəyi olubsunuzmu? (Ə.Vəli
yev); TULUMBAŞI (köhn.) Tulumbaşının
təklifinə riayət edərək çaxır buynuz qədəh
lərə töküldü, çariça Yekaterinamn şərəfinə
Tamada
355
Tamah
nitq söylənib, ayaq üstə içildi... (Çəmən
zəminli); SÜFRƏBƏYİ.
TAMAH [Əliqulu:] Ağa, bayaq ərz etdim
ki, mənim dünya malında tamahım yoxdur
(S.S.Axundov); NƏFS [İskendər:] Haqlısan,
bəladı bu insan nəfsi (A. Şaiq); TAMAH
KARLIQ {bax).
TAMAHKAR [Bayram:] Namaz bir
ta
mahkar, şeytanfıkir adamdır (M.F.Axund-
zadə); ACGÖZ, HƏRİS [Xosrov:] [Əzim
Əsgəri] acgözdür, hərisdir, başqalarından pay
umur (M.İbrahimov); NƏFSKAR ..Sənin
kimi nəfskar, dünyanı dörd əlli tutan bir
adamı briqadir saxlamaq olmaz (Ə. Vəliyev);
NƏFSPƏRƏST Nə vaxta qədər biz biça
rələr bu kimi nəfspərəst qərəz sahiblərinin
əlində oyuncaq olacağıq (M.F.Axundzadə);
ARTIQTAMAH (çox tamahkar), AC (məc.),
DÜNYAGİR (köhn.), MƏNFƏƏTPƏ
RƏST (bax).
TAMAHKARLIQ Yasəmən erinin ta
mahkarlığım bilirdi, ona görə Qaraca qızın
gələcəkdə onlara böyük mənfəət verəcəyini
söyləyirdi (S.S.Axundov); ACGÖZLÜK Bu
qütbdə Əzim əsgərləri ehtiyacın pəncəsinə
verib hərisliyə, acgözlüyə sövq edən cəmiy
yət, o biri qütbdə ya insan iztirablarına qarşı
kar və kor olan cansızlar yetirir.. (M.İbra-
himov); ARTIQTAMAHLIQ [Gülşənəm:]
[Hümmətəli] artıqtamahlıq eləyib, vəssalam!
(M.Hüseyn); HƏRİSLİK Doğrudan da vəhşi
hərislik, qorxunc şübhə mərəzi Sultanın ürə
yində kök salırdı (S.Rəhimov); TAMAH
[Gülnise:] Tamah və bəla məhəbbəti insanı
hər bir şeyə vadar edər.. (C.Cabbarlı); DÜN-
YAGİRLİK.
tamam bax 1. tamamilə;
2. bütün
1; 3. büs
bütün
tamamən bax tamamilə
TAMAMİLƏ Namuslu başına gələni
ta
mamilə nağıl etməyə başladı (S.S.Axundov);
BAŞDAN-BAŞA Yaxşılıq insana bir sənət
olsun; Dünya başdan-başa qoy cənnət olsun
(S.Vurğun); BİTTƏMAM İndi onlar da ayı
lıb bittəmam; Qalmadı heç yerdə sənə ehti-
356
Tapança
ram (M.Ə.Sabir); BÜSBÜTÜN İzdiham ço
xalır, qəhrəman şəhər; Büsbütün ayağa qalx
mışdır bu gün (S.Vurğun); ÇİM (məh.) Ba
zardan bir kilo ət aldım çim yağdı (ADDL);
TAMAMƏN Avropa və Amerika alim, keş-
şaf, ixtiraçı və başqa namaz qılmayıb və şey
tan əməllərinə rəvac verənləri tamamən yan
dırıb küllərini sovurdular (Çəmənzəminli),
tamamlamaq bax qurtarmaq
1
TAMAŞA (
teatr tamaşası) Tamaşada işti
rak edən “kütlə” həmişə bir nəfərdən ibarət
olur (Ə.Haqverdiyev); ŞƏBİH Şəbihlər na
məlum müəlliflər tərəfindən şeirlə yazılmış
birpərdəli pyeslərdən ibarətdir (Ə.Haqver
diyev); ŞOU (əyləncəli tamaşa).
tamlı bax ləzzətli
tampon bax piltə
3
tamsız bax ləzzətsiz
tana bax sırğa
tanınmaq bax məşhurlaşmaq
tanınmış bax adlı-sanlı
TANIŞLIQ (bir yeri tanıma; müxtəlif mə
nalarda) [Məsmə:]
Bizim bir-birimizlə rəsmi
tanışlığımız yoxdu (S.Hüseyn);
BƏLƏDİY-
YƏT Nəriman inqilab tarixinə, inqilabın nə
olduğuna Mirzə Hüseynin söhbətlərindən
lazımınca bələdiyyət yetirmişdi (Ə.Haqver
diyev); BƏLƏDLİK [Nəriman:] Döyüş işinə
nəzəri cəhətdən o qədər bələdliyim yoxdur
(Mir Cəlal),
tanqah bax var
I
tanrı bax Allah
1
TAPANÇA Şubay onları təəccüblə qar
şılayıb, tapançasını çıxardıb, sağ əlinə aldı,
atdan düşüb birinci dəvənin qabağını kəsdi
(M.Hüseyn); QOZDƏSTƏ (zar., dan.) [Zey
nal:] Bəlkə sən bu qozdəstəni çayqıraqlılara
göstərmək istəyirsən? (Ə.Əbülhesen); PİS-
TOLET Yaxından açılan güllə Həbibi yar
paq kimi silkələdi. Pistolet əlindən yerə
düşdü (İ.Əfəndiyev); PİŞTOV (dan., köhn.)
[Əbülhəsən bəy:] Bir piştovu boşaldıb qaç
dım, gördüm ki, dalımca gəlirlər, o biri piş
tovu da boşaldıb aradan çıxdım (M.S.Ordu-
badi); REVOLVER İmdi revolverdi, dönüm