LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

YAŞIL  ...yaşıl  çəmənlərə  tamaşa  elə­

yəndə,  görürsən  ki,  naxır  üz  qoyub  kəndə 

gəlməyə (C.Məmmedquluzadə); GÖY Seyrə 

çıxır uşaqlar; Göy çəməndə oynaşar (A.Seh- 

hət).

yaşırmaq bax gizlətmək 1 

yaşlamaq bax islatmaq 1 

yaşlaşmaq bax qocalmaq 

yaşlı bax qoca 1 

yatacaq bax yorğan-döşək

1. yataq bax yorğan-döşək

2. yataq bax mədən

3. yataq bax məcra

YATALAQ (infeksion xəstəlik) İki uy ya­

talaqdan yatdım (Çəmənzəminli); TİF Hələ 

daha  böyük  əsərlər  bəklədiyimiz  Səhhət 

1918-ci  ildə  sənədə  18  mart  hadisəsində 

Şamaxıdan Gəncəyə qaçaraq orada tif (ya­

talaq) xəstəliyindən vəfat etdi (A.Şaiq).

1. YATMAQ Anası da yatmışdı, qardaşı da 

yatmışdı  (Elçin);  BAŞINI  YERƏ  ATMAQ 

(fr.v.) [Kerbəlayı:] ..sübh tezdən durub ge­

dirəm  kooperativə,  axşam  da  yornuq  gəlib 

başımı atıram yerə (Ə.Haqverdiyev); ÇİMİR 

ELƏMƏK/ETMƏK  Gecəyarı  olmuş,  lakin 

qız çimir de eləməmişdi (B.Bayramov); XAB 

ELƏMƏK/ETMƏK  (kl.əd.)  Ayıl,  oğlum, 

bu  qədər  eyləmə  xab;  Dur  götür  qoltuğuna 

indi kitab (Ä.Sehhət); KÖPMƏK (dan., zar.) 

Dağa gedirsən, evini yığışdır apar, getmir­

sən,  yum  ağzını,  köp  yerində  (Mir  Cəlal); 

YUXUYA  GETMƏK  O,  heç  özü  də  bil­

mədi ki, necə yuxuya getdi (Elçin).

2. yatmaq bax çökmək 2

3. yatmaq bax dayanmaq 2

1.  YAVA  Yava  itin  yava  küçüyü  olar 

(Ata. sözü); PİS, GƏZƏYƏN (məc.)

2. yava bax əxlaqsız 1; fahişə 

yavalıq  bax  əxlaqsızlıq,  fahişəlik 

YAVAŞ (müxtəlif mənalarda) [Hilal oğ­

luna:] Demişəm ki, küçədə diqqətli ol, yavaş 

yeri (B.Bayramov); AĞIR (dan.) İçəri girdim 

ağır addımlarla balkona çıxdım (M.S.Ordu­

badi); AHƏSTƏ [İlyasov] bir az cəsarətsiz­

lik hiss olunan ahəstə səslə əlavə etdi (Mir

Yaşıl

402

Cəlal);  ASTA  [Kərim]  ayaqqabısım  çıxa­

rıb, asta addımlarla ona yaxınlaşdı və əyilib 

saçlarından, yanağından öpdü (X.Hasilova); 

EHMAL  (dial.)  Tünük  zərfəm,  məni  saqi 

əlindən  gəlsə  hüşyar  et;  Əgər  ehmal  edər­

sən  bəs  xəbərdar  ol,  xəbərdar  et!  (Qövsi); 

LƏNG  (dan.,  dial.)  Çaxmaqdaşı  bir-birinə 

vurub  tiftikli  qaytanı  alışdırmaq  istəyəndə 

zabit onun ləng tərpənməsindən xoşlanmadı 

(H.Abbaszadə); ARAMLI.

YAVAŞ-YAVAŞ  Onlar  kəndə  yaxın­

laşır,  yorğun  atlan  yavaş-yavaş  sürürdülər 

(M.Hüseyn);  ADDIM-ADDIM  Atı  addım- 

addım sürərək nəzərim itlərdə idi (S.S.Axun- 

dov);  AĞIR-AĞIR  Atdı  beli  bir  neçəsi; 

Çıxıb getdi ağır-ağır (M.Rahim); AHƏSTƏ- 

AHƏSTƏ Paşa çavuşu kənara çəkib alıəstə- 

ahəstə  danışırdı  (S.Rəhimov);  ARAM­

ARAM Yoldaş Cəlilov, - Fikrət aram-aram 

sözləri  uzada-uzada  dedi:  -  İcazənizlə  qo­

yun sizə bir də xatırladım... (H.Abbaszade); 

ARAMLA  Qaraca  qız 

aramla  geyinməyə 

başladı (S.S.Axundov); ASTA-ASTA [Ço­

pur Abdulla] asta-asta dikəldi, gözlərindən 

qan  damırdı  (H.Abbaszadə);  EHMAL-EH- 

MAL  Maro  ehmal-ehmal  onlara  yaxınlaşdı 

(S.Rəhimov);  SAKİT-SAKİT  Sakit-sakit 

bir qədər də büzüşüb elə yaxın yeriyirdilər... 

(Ə.  Kərim);  TƏLƏSMƏDƏN  Tələsmədən 

yaxşı xətlə yazdığım ərizənin sətirlərini sanki 

höccələyə-höccələyə oxuyurdu (M.Hüseyn); 

BALA-BALA (daıı.).

yavər bax 1. köməkçi 1; 2. adyutant;

3.  mayor

yavru bax 1. övlad 1; 2. bala 1

I YAY (ilin fəsillərindən biri) Keçən yay, 

universitetin  birinci  kursundan  ikinci  kursa 

keçəndə tətil vaxtı, evdə onu qoymadılar bir 

yerə tək getməyə.. (Elçin); SEYF (kl.əd.).

II  yay bax kaman 1

1. YAYILMAQ Mirzənin ölməyinin xə­

bəri şəhərə yayıldı (Ə.Haqverdiyev); AĞIZ­

DAN-AĞIZA  DOLAŞMAQ  (fr.v.)  Qəmə­

rin gözəlliyi ağızdan-ağıza dolaşdı.. (Çəmən­

zəminli).

Yayılmaq

---

Yayılmaq

2. yayılmaq bax genişlənmək 

yayındırmaq bax 1. sındırmaq; 2. gizlət­

mək

YAYINMAQ  {xəlvəti  getmək,  qaçmaq) 

[Tarverdi:]  Vaxt  ikən  bir  tərəfə  yayınım 

(M.F.Axundzadə);  ARADAN  ÇIXMAQ 

O ..Sultan tərəfindən tutulmaq istənildiyi za­

man qaçaraq aradan çıxmışdı (S.Rəhimov); 

ƏKİLMƏK (məc.) [Vahid] kağızları verib 

əkilmək istərkən bəstəkar dilləndi.. (B.Bay- 

ramov); QAÇMAQ (bax), SOVUŞMAQ, 

yaylıq bax dəsmal 1

YAZ (dördfəsildən biri) Dünya deyir: mən 

ikiyəm; Sağımda yaz, solumda qış (S.Vur­

ğun); BAHAR (şair.) Yurdumuza bahar kimi 

gəldi aprel günləri; Doğma kəndlər, gur şə­

hərlər al qumaşa büründü (S.Rüstəm). 

yazar bax yazıçı

yazı bax 1. səhra; 2. xətt; 3. savad; 4. əlifba 

YAZIÇI [Şofer:] Mən gedim yazıçını bura 

çağırım  (S.Vəliyev);  ƏDİB  Şairlər,  ədiblər 

Füzulini ötməyə deyil, bəlkə ona yetişməyə 

və  var  qüvvələri  ilə  öz  əsərlərini  Füzulinin 

əsərlərinə bənzətməyə və beləliklə ədəbiy­

yatı  qırıldığı  nöqtəyə  bənzətməyə  və  orada 

bərkitməyə çalışırdılar (C.Cabbarlı); MÜNŞİ 

(köhn.)  Rusiyanın.,  sevgili  münşisi  hesab 

olunan A.P.Çexovun bu iyul ayında vəfat et­

məsi..  qəzetlərdə  dərc  olunan  fəqərələrdən 

görünür  (F.Köçərli);  NASİR  Əziz  dostum, 

dinlə  məni,  sen  nasirsən,  mənsə  şair;  İzin 

ver,  qoy  gördüyümü  tesvir  edim  sənə  bir- 

bir (S.Rüstəm); YAZAR.

1. YAZIQ, FAĞIR [Hacı:] Qul oldunuz 

bir vaxt xana; Yazıqsınız, fağırsınız; Aldan­

mayın  Natəvana  (M.Rahim);  BAŞIDAŞLI 

(dan.) Bir kənddə camaat ağlaşa-ağlaşa yüz- 

başının yanma yıxılıb: “Bəs toxumluğu apa­

rırsınız,  biz  başıdaşlı  ne  əkək?”  -  deyirdi 

(Çəmənzəminli);  BİÇARƏ  (kölııı.)  [Molla 

Səfi:] Biçarə kişinin ovqatı təlx oldu (N.Və- 

zirov); BİNƏVA (köhn.) Binəva övrət xiffə­

tindən  naxoşluğa  düşüb..  (Ə.Haqverdiyev); 

DİLSİZ  (məc.)  Dilsizlər  hərə  bir  küncdə 

palçığa bulanmış, aclıqlarından nalə edirlər

Yedirmək

(N.Nərimanov);  DİLSİZ-AĞIZSIZ  (məc.) 

Hər  kəs  dilsiz-ağızsız,  bacarıqsız  bir  talibə 

zənn edirdi (S.Hüseyn); MƏZLUM [Xəlil:] 

Kaş  bu  yaradan  öləydim,  səni  bu  halətdə 

görməyəydim, yazıq ağa, məzlum ağa (N.Və- 

zirov);  ZAVALLI  Özünü  unudubdur;  Bu 

zavallı xəstənin; Nəbziylo yaşayır o (B.Va- 

habzadə); ZƏLİL Bu polad çiynimdən ası­

lacaqdır;  Zalimlər  önündə  olacaq  zəlil 

(S.Rüstəm); BƏDBƏXT (bax), QƏRİB.

2. yazıq bax aciz

YAZIQ-YAZIQ  [Maral]  qalxmaq  istəsə 

də bacarmır, çapalayıb buynuzunu yerə dö­

yür, taqətdən düşəndə isə ayaqlarını uzadıb 

yazıq-yazıq  ətrafına  boylanırdı  (İ.Şıxlı); 

FAĞIR-FAĞIR [Əlican:] Niyə darvb fağır- 

fağır baxırsan? (V.Babanlı); QƏRİB-QƏRİB 

Qərib-qərib  durub  biganələr  tək;  Soyuq- 

soyuq  baxdıq  divanələr  tək  (M.P.Vaqif); 

MƏZLUM-MƏZLUM  [Səlimə:]  Yemdən 

yaramayan heyvanlar adamın üzünə elə ac, 

məzlum-məzlum baxırdılar ki, yazığım gəlirdi 

(İ.Əfəndiyev).

YAZILI Yeriyib bir nəfər əfsər; Verdi qu­

bernatora yazdı xəbər (H.Sanılı); TƏHRİRİ 

Katib Cəmilin yazdığı təhriri məlumata bir 

də nəzər salıb başını qaldırdı (Q.İlkin). 

yazpişiyi bax çölpişiyi 

yazışmaq bax məktublaşmaq 

YAZMAQ Şairəm, çünki vəzifəm budur 

əşar  yazım;  Gördüyüm  nikü  bədi  eyləyim 

izhar, yazım (M.Ə.Sabir); QƏLƏM ÇAL­

MAQ İyirmi ildir ki, qələm çalırsan; Yerdən 

de,  göydən  də  ilham  alırsan  (S.Vurğun); 

QEYD ELƏMƏK/ETMƏK [Səslər:] Ağa, 

cəddinə qurban olum, məni də o kağıza qeyd 

elə  (M.S.Ordubadi);  RƏQƏM  QILMAQ 

Sən  əgər  söz  verəsən:  “Qorxma,  qıl  əhvali 

rəqəm";  Vəzi-halm  yazılarsa  zili-zilü  bəmi 

bəm  (M.Ə.Sabir);  TUTMAQ  (məc.)  Əfruz 

nə  məruzə  üçün  tezis  tutmağa,  nə  do  çıxış 

üçün qeyd eləməyə qabil deyil (M.Cəfər). 

yeddiqardaş bax ülkər 

YEDİRMƏK  [Pirverdi]  uşağı  doyunca 

yedirmir.. (A.Şaiq); BƏSLƏMƏK Cəm edə-

403

---