M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
144 sərrüfatı sektoruna daha çox qaynaq transfer edən banklarda Mərkəzi bank tərəfindən reeskont kvotaları yüksək tutulur. 1.4. Disponibilitə tətbiqi. Mərkəzi Bank, kommersiya bankla- рın aktivlərindəki mənbələrin müəyyən bir nisbətini dövlət istiqraz kağızlarını satın almağa və ya bankların активляринин müəyyən faizini kassalarında nağd olaraq tutmağa məcbur edə bilər. 1.5. Portfeldə finans aktivlərinin yenidən nizamlanması. Mərkəzi Bank, kommersiya banklarının portfellərində tutacaq- ları maliyyə aktivlərinin nisbətini təsbit edə bilər. Məsələn, satın alınan səhm və iqtiqrazların hansı fəaliyyət sahəsinə aid olmasını, bunların nisbətinin vəyamiqdarının nə qədər olacağını müəyyən- ləşdirə bilir. Beləliklə, finans qurumlarının əllərində olan fond- ların iqtisadi sektorlara transfer edilməsini təmin etmək müm- kündür. 1.6. Reklam və ya rəsmi olmayan göstərişlər. Mərkəzi Ban- kın ölkədə həyata keçiriləcək pul siyasətinin məqsədləri haqqında media qurumları vasitəsilə ictimaiyyətə açıqlamaları və ya iqtisadi islahatlar haqqında tövsiyə və təklifləri, şirkət vəşəxslərin gələcək investisiya qərarlarında dəyişikliyə təsir edə bilər. 2. DOLAYI PUL S YASƏT . Dolayı pul siyasətinin həya- ta keçirilməsi istiqamətində Mərkəzi Bank pul bazarında bütün iştirakçılar kimi eyni statusda iştirak edir və bazarda gedən dəyi- şikliklərin təşəbb üskarı birbaşa Mərkəzi Bank deyil, bazardır. Pul siyasətinin dolayı alətlərinin üç növü mövcuddur: Rees- kont siyasəti; Məcburi ehtiyat normaları; açıq базар ямялиййаты. 2.1. Reeskont siyasəti. Mərkəzi Bank reeskont əməliyyatla- rını aparmaqla, likvid keyfiyyəti yüksək olan finans varlıqlarının diskont edilməsi formasında həyata keçirir. Bu yolla Mərkəzi Bank bankların kredit həcmlərinə təsir edə bilər. Reeskont krediti likvidə ehtiyacı olan bankların ən son likvid mənbəyi olan MB bu açığın bağlana bilməsi məqsədi ilə kredit təmin edilməsini qoruyan bir pul-kredit siyasəti alətidir. 2.2. Məcburi ehtiyat normaları. Mərkəzi Bank bu siyasəti həyata keçirməklə, kommersiya banklarına portfellərinin müəyyən bir hissəsini rezerv pul olaraq saxlamaqla (nağd və ya MB-da 145 əmanət formas ında) qarşılarına öhdəçilik qoymaqdadır. Başqa sözlə, məcburi ehtiyat normaları bankların passivlərində yer alan bəzi öhdəliklərinin müəyyən bir hissəsinin nağd və faizsiz olaraq MB tərəfindən bron edilməsidir. MEN tətbiqi, bankların əmanətlərinə ani və vaxtaş ırıçəkilişlərə qarşı bir yandan əmanət sahiblərinin sistemə olan inamını artırmaqla bərabər, digər tərəfdən pul miqdarına nəzarətdəönəmli bir alət olmuşdur. (Gizli vergi təsiri uyьulamaya görə faiz ödəmələrindən topladıqlarıəmanətin bir hissəsini faizsiz olaraq MB depo etdiyindən, banklar bu hissədən əldə edəcəyi gəlirdən məhrum olur). 2.3. Açıq bazar əməliyyatı (ABƏ). Açıq bazar əməliyyatı, finans aktivlərinin MB tərəfindən birinci və ikinci bazarda birbaşa və ya tərs depo əməliyyatlarında istifadə edilən maliyyə aktivləri içərisində başlıca yeri cari xəzinə borcları və dövlət istiqraz sənədləri tutur. Açıq bazar əməliyyatı MB-nin tədavüldə- ki pul kütləsini azaltmaq və ya çoxaltmaq üçün xəzinə bono vəистигразлар, özəl sektora aid bəzi истиграз və sənədləri ilə konkret və ya keçici bir müddət üçün alqı-satqıəməliyyatıdır. Açıq bazar əməliyyatları, bankların likvidlərindəki və bazardakı pul miqdarında dəyişikliyə yol açır. Bankların likvidində meydana gələn dəyişmələr kredit aça bilir və fond həcminə və kredit siyasətinə təsir edə bilir. Bundan başqa, açıq bazar əməliyyatları bazardakı faiz dərəcəsinə təsir edir. MB qiymətli kağızları satın alarkən bazara likvid çıxdığından faiz dərəcələri aşağı düşəcək, qiymətli kağızın qiyməti artacaqdır. Digər tərəfdən MB bazara qiymətli kağız satarkən, bazardakı likvid azalacaq, faiz dərəcələri yüksələcək, qiymətli kağızların qiyməti aşağı düşəcəkdir. Pul siyasətinin həyata keçirilməsi məqsədi ilə buraxılan Mərkəzi Bankın borc qiymətli kağızlarının buraxılışı və döv- riyyəsi qaydaları qanunvericiliklə müəyyən edilir. Mərkəzi Bankı uçot dərəcəsini vəöz əməliyyatlarıüzrə faiz dərəcələrini müəyyənləşdirir. Mərkəzi Bankı uçot dərəcəsi- ni müəyyənləşdirərkən ölkədəki mövcud makroiqtisadi duru- 146 mu və maliyyə bazarının vəziyyətini nəzərə alır. Mərkəzi Bankıöz əməliyyatlarıüzrə faiz dərəcələrini pul bazarının likvidlik vəziyyətini nəzərə alaraq özünün açıq bazar, yenidən- maliyyələşdirilmə və depozit əməliyyatlarıüzrə faiz dərəcələrini təsbit etməklə və ya hərraclarda tələb və təklif əsasında müəy- yənləşdirir. Mərkəzi Bank müəyyən etdiyi uçot dərəcəsini vəöz əməliyyatlar ıüzrə faiz dərəcələrini dərc etdirir. Mərkəzi Bank kredit təşkilatlarına məcburi ehtiyatlar saxlamaq barədə göstəriş verə bilər. Ehtiyatlar depozitlərin faizi nisbətində müəyyən edilir və Mərkəzi Bankda saxlanılır. Tələb olunan eh- tiyatların norması, hesablanması və saxlanması qaydası Mər- kəzi Bankın darə Heyəti tərəfindən müəyyən edilir. Məcburi ehtiyatlar təmin edilmədikdə Mərkəzi Bank ehtiyatı təmin etməyən kredit təşkilatına və onun inzibatçılarına qarşı Azər- baycan Respublikasının nzibati Xətalar Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş inzibati tənbeh tədbirlərini tətbiq edə bilər. Pul siyasətinin həyata keçirilməsi məqsədilə Mərkəzi Bank tərəfindən kredit təşkilatlarının yenidən maliyyələşdiril- məsi həyata keçirilir. Bu zaman verilən kreditlər dövlət qiymətli kağızları, dövlətin və digər etibarlı emitentlərin qaran- tiyaları və zaminliyi, xarici valyuta, qızıl, müxtəlif formada qiymətli metallar və digər aktivlərlə təmin olunmalıdır. Belə kreditlər 6 aydan çox olmayan müddətə verilir və həmin müd- dətə uzadıla bilər. Yenidən maliyyələşdirilmənin forma, qayda vəşərtlərini Mərkəzi Bankın darə Heyəti müəyyən edir. Kre- ditlər yalnız milli valyutada (manatla) kredit təşkilatlarının baş idarələrinə verilir. Mərkəzi Banközünün müəyyən etdiyi şərtlərlə və qarşılıq- lı razılaşma əsasında kredit təşkilatlarından depozitlər cəlb edə bilər. Pul siyasətinin həyata keçirilməsi məqsədilə istisna hal- larda qanunvericiliyə müvafiq olaraq Mərkəzi Bankı kredit təşkilatları tərəfindən aparılan ayrı-ayrıəməliyyatları müvəq- qəti məhdudlaşdıra, o cümlədən onların əməliyyatlarıüzrə faiz dərəcələrinin aşağı və yuxarı hədlərini müəyyənləşdirə bilər. Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|