M. A. Axmatov Toshkent To‘qimachilik va yengil sanoat insti tuti kafedra mudiri, t f. n, dotsent
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 3.1. KANOPPOYANING TUZILISHI
Kanop o‘simligining texnikaviy anatomiyasini o‘rganishda aso siy diqqat to‘qimachilik sanoati uchun xomashyo bo‘lib xizmat qiluvchi po‘stloqdagi tolalarning mexanikaviy to‘qimalari tuzili shiga qaratiladi, qolgan to‘qimalar esa yo‘lakay to‘qimalar bo‘lib, ular texnologik jarayonga va olinadigan mahsulot sifatiga ta’sir qilishi mumkin. Poya to‘qimalarining tuzilishini o‘rganishda poyani tashqa risidan markaziga tomon yo‘nalishda qaraladi (3.1-rasm). Poya to‘qimalarining miqdori va sifati poyaning pastidan yuqori uchiga qarab o‘zgarib boradi. Kanoppoyaning birinchi anatomik to‘qimasi po‘st to‘qima bo‘lib, poyaning sirti shu to‘qima bilan o‘ralgan bo‘ladi. Po‘st to‘qima: 1 — po‘st pardasi, 2 — epidermis va 3 — assimilatsion parenximadan iborat. Po‘st to‘qima mexanikaviy ta’sirlardan himoyachi rolini baja rib, o‘simlikdan namning tez bug‘lanib ketishidan va har xil ha rorat ta’siridan saqlaydi hamda havo almashinishini ta’minlaydi. Shunday qilib, u o‘simlik 98 hayoti uchun kerakli sharoitlarni tar tibga solish vazifasini bajaradi. Po‘st to‘qimaning tashqi bir qavati po‘st pardasidan iborat bo‘lib, u suv o‘tkazmaydigan maxsus moysimon modda bilan qoplangan. Bu modda kutikula (1) deb ataladi. Po‘st pardasi va epidermisda teshikchalar (ustida) bo‘lib, ular orqali tashqi mu hitdan ichkariga namlik va havo kirib turadi. Po‘st pardasining pastki qismida ikki-uch qavatli zanjirsimon epidermis (2) hu jayralari joylashgan. Epidermis hujayralarda sellulozali pardalar bo‘ladi. Epidermisning pastki qismida ikki-uch qavatli yupqa hujay ralardan iborat assimilatsion parenxima joylashadi. Assimilatsion parenxima hujayralarida po‘stga rang beruvchi donlari bor. Poya po‘st to‘qimasi tagida poyani egilishga qarshi mustahkam va pishiq qiladigan uch qavat mexanikaviy to‘qima – kollenxima qatlami joylashgan. Kollenxima hujayralarida ham har xil qalin likda selluloza pardalari bor. Undan keyingi to‘qima po‘stloq parenximasi (4) bo‘lib, u bir-biridan ajralgan, devori yupqa katta hujayralardan iborat. Hujayralararo bo‘shliqda zaxira oziqlanish moddalari (kraxmal, qand va h. k.) bo‘ladi. Bu «jonli» to‘qima karbonat angidridni singdirish vazifasini bajaradi. Parenxima faqat po‘stloq to‘qimasida bo‘lmay, poyaning boshqa qatlamlaridagi hamma to‘qimalar orasidagi bo‘shliqlarni ham to‘ldirib turadi. Po‘stloq parenximasidan so‘ng birlamchi hosil qiluvchi to‘qima — peritsikl joylashgan. Bu to‘qima bitta yoki bir nechta qator yupqa devorli po‘stloq – parenxima hujayrasi va qalin devorli, bo‘yiga cho‘zilgan sellulozali hujayra — birlamchi po‘stloq tolasi (6) dan iborat. Birlamchi po‘stloq tolasi paren ximalar bilan ajratilgan bir necha bo‘lak-bo‘lak halqalar shaklida tutam hosil qilib joylashadi. Peritsikl halqasidan so‘ng poyaning muhim to‘qimasi — floema joylashgan. Floema poyaning barglarida ishlangan ozuqa mod dalarni pastga harakatlantirish uchun devorida teshiklari bo‘lgan turli naychadan; tuzilishi bilan birlamchi tolani eslatuvchi kuch sizroq o‘sgan, yupqa pardali qatlam, tola tutamlari shaklidagi ikki lamchi po‘stloq tolasi (7) dan; po‘stloq parenximasi (8) dan iborat. Po‘st, mexanikaviy to‘qimalar, ko‘p qavatli parenximalar qatlami va undagi tola tutamlari birgalikda poya po‘stlog‘ini tashkil etadi. Poyaning ichki qismi yog‘ochsimon mayda hujayrali mo‘rt to‘ qi- ma hamda qalin devorli, cho‘zilgan, yog‘ochlashgan hujayra – poya konstruksiyasining uzunasiga pishiqlik va mustahkamlik beradigan yog‘ochlik tolasidan iborat. Bu to‘qima yog‘ochlik deb ataladi. Poya po‘stlog‘ining ichki qismidagi nozik va shilliq kambiy (10) hujayralar qatlamini yog‘ochlik (11) dan ajratib turadi. O‘simlik o‘sish davrida kambiy to‘qimasi hujayralarining bo‘linishi natijasida 99 poya yo‘g‘onlashadi. Kambiy qatlami po‘stloq bilan poyaning ichki qismi o‘rtasida chegara hosil qiladi. Shu chegara bo‘yicha po‘stloqni yog‘ochlikdan osongina ajratish mumkin. O‘simlik o‘sish davrida kambiy to‘qimasi hujayralarining bo‘linishi natijasida poya yo‘g‘onlashadi, ya’ni kambiy hisobiga ikkilamchi tola qatlamlari hamda yog‘ochlik hujayralari ko‘payadi. Yog‘ochlik quyidagilardan iborat: 1) poyaning ildizidan ozuqali sharbat va suvni yuqoriga harakatlantiruvchi suv yo‘llari (12) dan; 2) qalin devorli, cho‘zilgan, yog‘ochlashgan hujayrali, poya konstruksiyasining uzunasiga pishiqlik va mustahkamlik beradigan yog‘ochlik tolasidan; 3) yog‘ochlik parenximasidan. Poyaning oxirgi qatlam to‘qimasi o‘zak (13) deb ataladi. O‘zak poyaning markaziy qismini egallagan katta yupqa devorli paren ximali hujayralardan iborat. Hujayralarning baquvvatligi poyaning uzunligi bo‘yicha har xil bo‘ladi. Past qismida yog‘ochlik va o‘zagi kuchli o‘sgan, uch qismida esa aksincha. Birlamchi tola poyaning taxminan o‘rta qismida bir qancha baquvvat, ikkilamchi tola esa past qismida baquvvat bo‘ladi To‘qimachilik sanoati uchun birlamchi va ikkilamchi po‘stloq tolasi tolali material bo‘lib hisoblanadi. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|