M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ) ndekativ v ə imperativ planlar.
45
1) lk növbədə, kompleks iqtisadi proqnozların nəticələri hakimiyyət orqanları üçün sosial-iqtisadi siyasətin qəbul edilməsi zamanı inflyasiya mümkünlüyünü aşkara çıxarmağa imkan verir.
2) Kompleks iqtisadi proqnozların göstəriciləri büdcənin layihəsi hazırlanan zaman istifadə olunur.
tətbiq edilənləri aşağıdakılar hesab olunur: I)Sahibkarlığın səmərəli inkişaf etdirilməsində istiqamətverici rol oynayan indekativ planlar: Bu zaman dövlət orqanları tərəfindən dövlətin rasional inkişafının siyasətini həyata keçirmək üçün əsas kimi götürülən indeqativ planlar təkcə milli iqtisadiyyat səviy- yəsində deyil, həmçinin regional səviyyələrdə də işlənib hazırlanır. 2) Milli iqtisadiyyatın inkişafında tətbiq edilən proqramlar (elmi- texniki proqramlar, sosial proqramlar, ekoloji proqramlar və s.). 3) Sosial-iqtisadi sferanın inkişafına birbaşa dövlət təsirini həyata keçirməyə imkan verən investisiya layihələri. 4) qtisadi inkişafa dolayı təsir sistemi (gömrük, vergi, kredit güzəştləri və s.).
Bazar iqtisadiyyatına dövlətin ən əsas təsir alətlərindən biri planlardır. Bazar iqtisadiyyatında tətbiq olunan planların aşağıdakı növləri var: 1) Makroiqtisadi planlar – bütün iqtisadiyyatın kompleks şəkildə inkişaf etməsini nəzərdə tutan cari və ortamüddətli tədbirlər məcmusudur. 2) Strateji planlar – bazar iqtisadiyyatında ölkənin inkişaf pres- pektivlərini və milli iqtisadi təhlükəsizliyini nəzərdə tutan uzun- müddətli tədbirlər məcmusudur. 3) ndekativ planlar – dövlət, regional, sahə səviyyəli olmaqla iqtisadi inkişafda məsləhət xarakteri daşıyan planlardır. 4) mperativ planlar – dövlət bölməsinə aid olan müəssisələrin inkişafının planlaşdırılmasını nəzərdə tutulan aşağı səviyyədən yük- sək səviyyəyə kimi tərtib edilən və məcburi yerinə yetirilən planlardır.
Ölkənin iqtisadi inkişafını planlaşdırmadan onun gələcək vəziyyətini obyektiv müəyyən etmək və dünya iqtisadiyyatında ölkə-
46 nin tutacağı yeri təyin etmək mümkün deyil. Planların, proqnozların və proqramların dövlət idarəetmə alətinə aid olmasına baxmayaraq onların bir-birindən fərqini də qeyd etmək lazımdır. Əgər proqnozlar gələcəyi görməyə imkan verirsə, proqramlar konkret məqsədə nail olmağı təmin edirsə, planlarda bir neçə məqsəd nəzərdə tutularaq həyata keçirilir. Bunlar arasında yalnız reallaşdırılması nəzərdə tutulan proqramlar maliyyələşdirilir. 7) ndekativ və imperativ planlar. ndekativ planlar kompleks sənəd olmaqla aşağıdakı konkret göstəriciləri özündə əks etdirir: 1) Sosial iqtisadi inkişafın məqsədləri. 2) Onlara nailolma üçün tələb edilən tədbirlərin və vəsaitlərin həcmi və ölçüsünü. 3) Zəruri olan maliyyə və maddi ehtiyyatlar. ndekativ planların əsas xüsusiyyətlərinə aiddir: 1) Məsləhət xarakteri daşıyaraq yerinə yetirilməsinin məcburi olmaması. Bununla yanaşı dövlət onların yerinə yetirilməsi üçün stimullaşdırıcı amillərdən istifadə edir. Onlara aşağıdakılar aiddir: 1) Hüquqi tədbirlərin qəbul edilməsi (qanunların qəbul edilməsi və s.).
2) Qanunların yerinə yetirilməsinə ciddi nəzarətin təşkil edilməsi. 3) qtisadi tədbirlərin tətbiqi (vergi, kredit güzəştləri, onlardan azad edilmə və s.).
ndekativ planlar bir neçə variantda hazırlanır. Onların bir neçə variantda hazırlanmasının əsas səbəbi dəyişən sosial-iqtisadi şə raitdə uyğun gələnin tətbiq edilməsi ilə bağlıdır. ndeqativ planlar 10 bölmədən ibarət olur. Bunlar aşağıdakılardır: 1) Makroiqtisadi göstəricilər bölməsi. Bu bölmədə ölkənin 10 ə sas makroiqtisadi göstəricisi əks edilir (ÜDM, ÜMM, milli gəlir və s.). Bu bölmədə, həmçinin ölkə iqtisadiyyatında nəzərdə tutlacaq struktur dəyişiklikləri də göstərilir. 2) Sosial inkişaf bölməsi. Burada əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial minimumların və sosial xidmətlərin gös- təriciləri verilir (səhiyyə, təhsil, mənzil-təsərrüfat və s. xərclər).
47 3) stehsalın inkişaf göstəriciləri bölməsi. Burada sahələrin, sahələrarası komplekslərin və iri müəssisələrin xidmət sferası müəs- sisələrinin inkişaf istiqamətlərini əks etdirir. 4) stehlak bazarı bölməsi. Əhaliyə satılan əmtəə və xidmətlərin istehsal və reallaşdırılması göstəricilərini, həmçinin xarici iqtisadi ə laqələrdə və regionlar arasında mallar mübadiləsini əks etdirir. 5) Əmək ehtiyyatları bölməsi. Əhalinin əmək ehtiyatlarının və ölkənin əmək potensialının formalaşmasının və istifadəsinin mərhə- lələrini əks etdirir. Burada məşğulluq, işsizlik, kadrların hazırlanması və yenidən hazırlanması, yerləşdirilməsi və s. kimi məsələlər açıqlanır. 6) Elmi və elmi xidmət bölməsi. Burada ölkənin elmi potensialı, onun inkişafı və səmərəli istifadə edilməsi istiqamətləri göstərilir. 7) nvestisiya bölməsi. Bu bölmədə dövlətin birbaşa, dolayı investisiyaların, xarici investisiyaların yerləşdirmə istiqamətləri və qədəri göstərilir. 8) Regional iqtisadi inkişaf bölməsi. Burada ölkənin inkişaf etmiş, zəif inkişaf etmiş və depressiv (böhranlı) regionlarının vəziy- yətini xarakterizə etməklə onların inkişafında prioritetləri və dövlət himayədarlığı göstərilir. 9) Xarici iqtisadi əlaqələr bölməsi xarici iqtisadi fəaliyyətdə nəzərdə tutulan yeniliklər və əsas istiqamətlər, tarif və qeyri-tarif metodlarında dəyişikliklər və s.bu bölmədə əks olunur. 10) Maliyyə planı. Bu bölmədə dövlət büdcəsinin gəlir və xərc- lərinin istiqamətləri göstərilir.
Bazar iqtisadiyyatında dövlət sektoru iqtisadiyyatın aparıcısı rolunu oynayır. Ona görə də, onun fəaliyyətinin planlaşdırılması vacib hesab edilir. Bazar iqtisadiyyatında dövlət bölməsinə məxsus olan müəssisələrin fəaliyyəti imperativ planlar tərəfindən tənzimlənir. Bu planlar müəssisənin özləri tərəfindən tərtib olunmaqla dövlət ida- rəetmə orqanlarının təsdiqindən sonra reallaşdırılır. Bu planlar məc- buri olmaqla dövlət hakimiyyət orqanları tərəfindən korrektə (düzəliş) edilə bilər.
48
və eləcə də onun ayrı-ayrı sahələrin, sferaların inkişafının proqramla- rının işlənib hazırlanması və reallaşması prosesini əhatə edır. Pro- qramlar dövlətin birbaşa iqtisadiyyata fəal müdaxiləsinin aləti ol- maqla təkrar istehsal prosesinə xidmət edir. Hal-hazırda dövlət or- qanları iqtisadiyyatın idarə edilməsində proqram metodlara üstünlük verirlər. Bu metodun əsasında proqram sistemi qoyulmuşdur ki, bu sistem də ya dövlət hakimiyyət orqanları tərəfindən, ya da müxtəlif səviyyəli idarəetmə orqanları, habelə dövlətin himayədarlığı ilə özəl bölmələr tərəfindən reallaşdırılır. Proqramlar büdcə siyasətinin həyata keçirilməsində əsas rol oynayaraq iqtisadiyyatda mövcud olan sosial-iqtisadi məqsədləri müəyyən etmək və bu məqsədlərə nail olmaq üçün tədbirlərin işlənib hazırlanmasını təşkil edir. Proqramları işləyib hazırlayarkən aşağıdakı prinsipləri əsas tuturlar:
1) Məqsədyönlülük – yəni əvvəlcədən, kəmiyyət etibarilə müəyyənləşdirilən məqsədlərə nail olmaq üçün tədbirləri təyin etmək.
2) Sistemlilik – göstərilən məqsədlərə nail olmaq üçün qar- ş ılıqlı əlaqəsi olan tədbirləri (texnoloji, iqtisadi, təşkilati, inzibati, qanunverici və s.) sistem şəklində ölkənin iqtisadiyyatı ilə əlaqə- ləndirmək.
3) Resurs təminatı (ehtiyyatlarla təmin olunma) – hər bir proqramı işləyib hazırlayarkən onu maliyyə, əmək ehtiyyatları və maddi ehtiyyatlarla təminini həyata keçimək vacibdir.
4) Prioritetlik – proqramları işləyib hazırlayarkən qarşıya qoyulan məqsədin və həll edilən problemin nə dərəcədə ölkə ə həmiyyətli və vacib olması təyin edilir. lk növbədə, ən vacibləri reallaşdırılır. Proqramların maliyyə təminatı ya büdcə xərclərində, ya da məqsədli fondlar hesabına həyata keçirilməklə nəzərdə tutulur. Bu zaman maliyyə, əmək və maddi ehtiyyatların verilməsi məsələsi qtisadi nkişaf Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilərək təmin edilir. Proqramlar səviyyəsindən asılı olaraq sosial-iqtisadi problemlərin həlli vəzifəsi yerinə yetirir.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|