M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- qtisadiyyatın strukturca yenid
77 vasitəsilə aradan qaldırılmasına imkan verər. Bu da dövlət xərcləri- nin multiplikatorundan irəli gələrək milli iqtisadiyyatın digər halqa- larında tələbinin artıtılmasına gətirib çıxarır. Bu, vergi artımının antiinflyasiya effektini birdən-birə zəiflədir. Əgər dövlət hər hansı stabilləşmə fonduna bənzər vergi daxilolmalarının pul artımını dondurarsa, bu effekt daha təsirli ola bilər. Lakin bu prosesə yüksək inflyasiya şəraitində, adətən olduqca ölkədə ki, gərgin sosial-siyasi situasiya əngəl ola bilər. Nəhayət, üçüncüsü, inhisarçılıq şəraitində iqtisadiyyatda vergilərin artımı qiymət artımının əlavə faktoru (vergi inflyasiyası formasında) ola bilər. Beləliklə, vergilərin artımının antiinflyasiya təsiri yalnız rəqabət mühitinin saxlanması şəraitində, vergi şkalasının normal zonasında vergilər şəklində yığılmış vəsaitlərin müsadirə edilməsi mümkündür. Mənfəətə vergi stavkalarının azalması investisiya aktivliyinin yüksəlməsi istehsalın və məşğulluğun, həcminin vergiqoymaya aid olan gəlirlərin artırılmasına, habelə büdcə kəsirinin azalmasına və gəlirlərin çoxalmasına gətirib çıxarır. Fərdi gəlir vergisi dəyərlərinin azalması şəxsi əmanətlərin artı- mına səbəb olur. Bu zaman Mərkəzi Bankın qeyri- hökumət borcları və ya birbaşa pul emissiyası siyasəti ilə büdcə kəsirinin borc örtülməsini təmin etməklə ilə investisiyaların maliyyələşdirilməsini mümkün edir. Təklif iqtisadiyyatı nəzəriyyəsinə uyğun olaraq büd- cə problemlərinin bu cür həlli yalnız o halda mümkündür ki, əgər gəlir vergisi dərəcəsinin azaldılması, ilk növbədə, yüksək gəlirləri ə hatə edəcək, çünki məhz onların sahibləri müasir cəmiyyətdə əsas ə manətçilər kimi çıxış edirlər. Yeni neoklassiklərin mövqeyinə zidd olan Keyns yanaşmasına uyğun olaraq vergilərin azaldılması, ilk növbədə, kiçik gəlirlərin sahiblərinə aid edilməlidir, hansı ki, öz- lərinin malik olduqları gəlirləri genişləndirərək dövlət büdcəsi üçün ə lverişli nəticələrə münasib olan, istehlak xərclərini artırmaq imkanı ə ldə edirlər. Müəyyən şəraitdə, xüsusən də büdcənin qeyri-tarazlığı şərai- tində büdcənin kəsirinin azaldılması strategiyası və bununla infl- yasiya təhlükəsinin neytrallaşdırılması hökumət tərəfindən surətli istehsal və maliyyə nəticələrini təmin edən xərclərin çoxaldılması
78
riskli strategiyanın reallaşdırılması milli iqtisadiyyatın investisiya xərclərinin surətli inkişaf edən seqmentlərinə vergi ödəyicilərinin vəsaitlərinin qoyuluşunu tələb edir. Bu stratetiya, həmçinin özünə dövlət borcunun idarə edilməsi üzrə maliyyə hökumət orqanlarının fəaliyyətini özünə daxil edir.
məqsədləri ilə ölkədə qiymətlərin artımına müqavimət meyilləri üçün daha çox əhəmiyyətli olan məhsul istehsalının və sahəsinin inkişafını qabaqlayan artımına yönəldilməlidir. nflyasiyanın qəti ləğv edilməsi üçün, sözsüz ki, yüngül sənayenin (ağırla müqa- yisədə), emal sənayesinin (hasilatla müqayisədə), xidmət sferasının (maddi istehsalla müqayisədə), kənd təsərrüfatının (sənaye ilə müqa- yisədə) daha surətli inkişafı lazımdır. Bundan başqa UDM struktu- runda mülki təyinatlı məhsulun xüsusi çəkisinin adekvat artımında, hərbi-sənaye kompleksinin məhsul payının arasıkəsilmədən azalmasına yönəldilmiş milli iqtisadiyyatın ardıcıl konverqlusiyası tələb olunur. nflyasiya şəraitində prioritetlərə milli məhsul isteh- salının ucuzlaşmasına təsir göstərən ETT-dən dünya səviyyəsində istifadəyə əsaslanan sahələr də aid edilə bilər. Təkrar istehsal proporsiyaları strukturunun əsaslı surətdə yenidən qurulmasının təmin edilməsi kommersiya banklarının uzunmüddətli kreditlərin verilməsinə, milli əmtəə istehsalçıları üçün borc vəsaitlərinin əldə edilməsi imkanının qiymətləndirilməsini tələb edir. Şirkətin istehsal xərclərini azaldaraq dövlət tərəfindən stimullaşdırılan belə kreditlər təkcə bu gün deyil, hətta gələcəkdə istehsalın daha effektiv, intensiv amillərdən istifadə etməklə məhsulun dəyərini aşağı salmağa imkan verir.
nflyasiyanın səbəblərinin aradan qaldırılmasına yönəldilmiş iqtisadiyyatın inhisarsızlaşdırılması özünə aşağıdakıları daxil edir: • Şirkətlərin mümkün qovuşması üzərində hökumət nəzarəti. Bu nəzarət gələcəkdə şirkətlərin məhsulunun qiymət səviyyəsinə nəzarət etməyə imkan verir. Belə nəzarətin təmin edilməsi üçün, ilk növbədə, bu sahəyə digər, həm iri, həm kiçik, həm milli, həm də xarici şirkətlərin girişi üçün maneələri kəskin azaltmaq lazımdır. Bu 79 ya inhisarlaşdırılmış sahəyə daxil olmuş şirkətin xərclərin ixtisarı yolu ilə (vergi güzəştləri, subsidiyalar, imtiyazlar, kreditlər və s. köməyilə), ya da onların gözlənilən daxilolmalarının artırılması vasitəsilə (yeni şirkətlərin sahibkarlıq risklərinin azalmsı üzrə hö- kumətin məqsədyönlü fəaliyyəti ilə, xüsusən də onların məhsullarına dövlət sifarişləri ilə) əldə oluna bilər. Əgər rəqabət mühitini sarsıdan qovuşma baş veribsə (şirkətin məhsul buraxılışını qadağan edən antiinhisar qanunvericiliyinin tələblərinə baxmayaraq, istehsalın ümumsahəvi həcminin 35%-i yol veriləndir), onda inhisarçı-şirkətin məcburi parçalanması tətbiq edilir(məsələn, müharibədən sonra Yaponiyadakı kimi). • Qiymətlər üzərində nəzarət, iri inhisar şirkətlər tərəfindən qiymətlərin əsassız yüksəlməsinin qadağan edilməsi. Qeyd etmək lazımdır ki, hakimiyyət orqanları şirkətlərə fəaliyyətin müəyyən növü ilə məşğul olmağın müstəsna hüququnu verərək, lisenziyalar- dan, patentlərdən istifadə edərək milli iqtisadiyyatın inhisarlaşması dərəcəsini qaldırır. Bu, məsələn, istehsal miqyasında xərclərə qənaət zamanı, yəni təbii inhisarın iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğun müəyyən edilməsi zamanı yararlı ola bilər. Dövlətin antiinhisar siyasəti həmçinin konkret bazarda və bütövlükdə milli iqtisadiyyatda cari və gələcək situasiyalar haqqında informasiyaların yayılmasını, kiçik və orta biznesin inkişafına yar- dım və onların biznes maraqlarının müdafiəsini, daxili bazara milli inhisarçıların xarici rəqiblərinin daxil olmasını məhdudlaşdıran siyasət yeridir. Qeyri-təkmil rəqabətin geniş yayıldığı tipik sayılan ölkələrin bazarlarında antiinflyasiya tənzimlənməsinin əsas vəzifəsi inhisarçıların onlar tərəfindən realizə olunan məhsulların qiymətlə- rinə daxil olan əlavə gəlirlərin ləğv edilməsi üzrə müvafiq tədbirlər kompleksinin işlənməsi zəruri sayılır. Qeyd etmək lazımdır ki, strateji tənzimləyicilər ölkədə dərhal güclü antiinflyasiya effektini təmin etmir. Belə ki, əgər hökumət inflyasiya ilə mübarizəyə yönəldilmiş strukturca yenidənqurmaya başlayıbsa, onda onun aparılmasının ilk illərində məcmu təklif və məcmu tələbin inflyasiya kəsiyi hətta surətlənər, yeni müəssisələrin tikinti xərcləri artar və s. Təklif iqtisadiyyatının reseptləri üzrə
80
salınması zamanı bir neçə il ərzində qiymət dinamikasını surət- ləndirən bu kəsir nəzərəçarpacaq dərəcədə artır. Ona görə də inflyasiyaya müqavimət göstərmək üçün taktiki tədbirlərin vahid kompleksini tətbiq etmək lazımdır. 2. Bazar iqtisadiyyatında qiymətlərin tənzimlənməsi bir sıra problemlərin, yəni inflyasiyanın, sosial gərginliyin, dünya və daxili bazar qiymətləri arasındakı fərqin, inhisarçılığın və s.-nin tənzim- lənməsində geniş istifadə edilən bir mexanizmdir. Qiymətlərin dövlət tərəfindən təyin edilməsi, təsdiq edilməsi, dondurulması, sabit saxlanılması və s. iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş müasir dövlətlərdə bu gün də geniş tətbiq edilir. Dövlət, ümumi iqtisadiyyatda qiymət- lərin kəskin qalxmasına yol verməmək məqsədilə onların tərkib ele- mentlərinə birbaşa və yaxud dolayı yolla təsir göstərir. Bazar iqtisadiyyatında aşağıdakı qiymət növləri geniş tətbiq edilir: 1)Müəssisənin buraxılış qiyməti. 2)Topdansatış qiyməti. 3)Pərakəndəsatış qiyməti. 4)Kənd təsərrüfatı məhsullarının satınalma qiyməti. 5)Müqavilə (kontrakt) qiymətləri. 1)Müəssisənin buraxılış qiyməti aşağıdakı kimi hesablanılır: Q M = M d + M ə + ƏDV + aksizlər + Q ə lavəsi
güzəşti 2)Topdansatış qiyməti aşağıdakı kimi hesablanılır: Q T.S
= Q M ( X T.S + M
Ə .T.S
) + ƏDV + Aksiz Topdansatış qiymətinə müəssisənin buraxılış qiyməti, topdansatış təşkilatlarının xərcləri, mənfəəti və vergiləri daxildir. 3)Pərakəndəsatış qiyməti aşağıdakı düsturla hesablanılır: Q P.S
= Q T.S
+ ( X P.S
+ M Ə .P.S ) + ƏDV + Aksiz - + T güzəşti
ə lavəsi
Pərakəndəsatış qiymətində topdansatış qiymətindən başqa pərakəndəsatış təşkilatının xərc və mənfəti, vergilər və ticarət güzəşti və yaxud əlavələri tətbiq olunur.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|