M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 də kommersiya və dövlət bankları tərəfindən kredit bazarında təyin edilən kreditə görə faizin dərəcəsinə təsir göstərir. 2) Məcburi ehtiyat normaları: dövlət məcburi ehtiyat normalarını inzibati təsir metodu kimi seçərək bankların nağd pul ehtiyatlarına təsir göstərir. Bu metodla dövlət bankların kreditvermə imkanlarını azaldır, yəni dövlət bankların əlində olan nağd pulun müəyyən faizini (Azərbaycanda nizamnamə kapitalına görə 12%) götürərək özündə saxlayır. Bu zaman saxlanılan vasitəyə görə Mərkəzi Bank banklara nə vəsait ödəmir, nə də onalrdan vəsait almır. Ümumiyyət- lə, bu metodla Mərkəzi Bank bankların rəqabət qabiliyyətliliyini artırmaq üçün tətbiq edilir. 3)Açıq bazarda əməliyyatlar. Bu metod dövlətin uçot (diskont) siyasətinin səmərəliliyini artırmaq üçün tətbiq edilir. Bu metodun işləmə mexanizmi ondan ibarətdir ki, Mərkəzi Bank dövlətin qiymətli kağızlarını, bankların kredit öhdəliklərini alıb-satmaqla məşğul olur. Açıq bazarda əməliyyatların əsas xüsusiyyəti odur ki, dövlətin qiymətli kağızlarının alınıb-satılması bazar kursu ilə deyil, ə vvəlcədən təyin edilmiş kursla həyata keçirilir. Faiz dərəcələri isə onların müddətliyindən asılı olaraq Mərkəzi Bank tərəfindən dife- rensiallaşdırılmış şəkildə müəyyənləşdirilir. Bu zaman Mərkəzi Bankın pul bazarına və kapital bazarına təsiri ondan ibarətdir ki, o açıq bazarda faizi dəyişməklə kredit institutları üçün dövlətin qiy- mətli kağızlarını alıb-satmasına müsbət şərait yaradır və onların likvidliklərinin artırılmasına təsir göstərir. Açıq bazarda əməliyyatlar bir tərəfdən Mərkəzi Bankla, digər tərəfdən kredit təşkilatları arasında həyata keçirilir və bu əməliyyatlar diskont siyasətini nisbə- tən qısamüddətli konyuktur dəyişikliklərinə daha çox adaptasiya edir. Ümumiyyətlə, bu metod büdcə kəsirinin artdığı şəraitdə daha çox tətbiq edilir və müəyyən üstünlüyə malik olur. Azərbaycanda bu 3 metoddan başqa Mərkəzi Bank tərəfindən pul-kredit siyasətinin aşağıdakı əlavə 3 metodu da tətbiq edilir: 1) Milli valyutanın məzənnəsinin təyini və tənzimlənməsi. 2) Mərkəzləşdirilmiş kreditlərin verilməsi. Dövlət iqtisadiyyatda müəyyən sturuktur dəyişiklikləri aparmaq üçün və bəzi sahələri inki- ş af etdirmək üçün mərkəzləşdirilmiş şəkildə aşağı faizli, uzun- müddətli və yaxud digər güzəştli şərtlərlə kreditlər verirlər. Verilən
66 kreditlər yalnız verilən idarənin, təşkilatın, müəssisənin və s.-nin baş idarəsinə verir. Çox vaxt belə kreditlər ipoteka formasında verilir. 3) Banklara nəzarət: banklara nəzarət 2 formada həyata keçirilir: daxili və xarici nəzarət. Daxili nəzarət onun təsisçiləri tərəfindən və yaxud idarə heyəti tərəfindən istənilən vaxt keçirilir. Məsələn: maliyyə təftiş yoxlama- ları və ya audit yoxlamaları və s. Xarici nəzarət Mərkəzi Bank tərəfindən ildə 2 dəfədən artıq olmayaraq həyata keçirilə bilir. Bu yoxlama bankın fəaliyyəti ilə əla- qədar olan 11 əsas iqtisadi göstərici üzrə həyata keçirilir. Məsələn: 1) nizamnamə kapitalının məbləğinin tam olması; 2) bir fiziki şəxsə düşən riskin miqdarı; 3) bir hüquqi şəxsə düşən riskin miqdarı və s. Bu sxemin əsasını inkişaf etmiş ölkələrin mərkəzi bankları tərəfindən qəbul edilmiş prinsip təşkil edir. Valyuta tənzimlənməsi geniş anlayış olub, milli valyutanın əsas xarici valyutalarla nisbətini, xarici valyutanın ölkə daxilində dövriyyəsinin beynəlxalq hesablaşmaları, valyutada məcburi olan ödəmələr sistemini və s.-ni əks etdirir. Hər milli valyuta digər valyu- talara nisbətən müəyyən pul dəyərinə malikdir ki, buna valyuta
Pul - kredit siyasətin fəaliyyət sxemi Pul-kredit siyasətin vasitələri Ə məliyyat məqsədləri
Aralıq məqsədlər Son
məqsədlər 1.Uçot dərəcəsi 2.Məcburi ehtiyatlar normasi 3.Mərkəzi Bankın dövlət
istiqrazı ilə
ə məliyyatları Hökumətə Kommersiya banklarına Banklararası qurumlara verilən kreditlər Kredit
bazarında kredit dərəcəsi
Pul kütləsi, Kommersiya bankları, faiz dərəcəsi
nflyasiya sürəti
Milli valyutanın məzənnəsi ÜDM-in
artımı nvestisiya mühiti Məşğulluğun səviyyəsi
67 kursunun (məzənnəsinin) təyin edilməsi, ticarət əməliyyatları həyata keçirmək, dünya bazar qiymətləri ilə daxili milli bazar qiymətlərini müqayisə etmək üçün, müəssisə və və təşkilatıların hesablarının xarici valyutada yenidən qiymətləndirilməsi üçün zəruri sayılır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində valyuta münasibətləri bazar və dövlət tənzimlənməsi şəklində həyata keçirilir. Bazar valyuta tənzimlən- məsi tələb və təklif əsasında valyuta bazarında reallaşdırılır. Dövlət tərəfindən valyuta tənzimlənməsi isə valyuta münasibətlərinin və proporsiyalarının fəal surətdə tənzimlənməsini və formalaşmasını özündə əks etdirir. Bazar iqtisadiyyatında dövlət tərəfindən həyata keçirilən belə tənzimləmələr valyuta siyasətində əks olunur. Valyuta siyasətinin iki forması mövcuddur: 1) Sturuktur valyuta siyasəti – dünya valyuta sistemində sturuk- tur dəyişikliklərin həyata keçirilməsinə yönəldilən uzunmüddətli tədbirlər məcmusudur. O, valyuta islahatları formasında reallaş- dırılır. 2) Cari valyuta siyasəti – Bu, operativ olaraq valyuta məzən- nəsinin tənzimlənməsinə, gündəlik valyuta əməliyyatlarının, valyuta bazarının və gizli bazarının tənzimlənməsinə yönəldilən qısamüd- dətli tədbirlər məcmusudur.
Valyuta siyasətinin aşağıdakı metodları vardır: 1) Diskont valyuta siyasəti; 2) Deviz valyuta siyasəti metodları. Diskont valyuta siyasəti metodu Mərkəzi Bankın təyin etdiyi uçot dərəcəsini, milli valyutanın məzənnəsinə təsirini əks etdirir. Yəni dərəcə yüksək olduqda milli valyutaya tələb nisbətən artır və milli valyutanın dəyəri xarici ölkələrin valyutalarına artır və əksinə, yəni dövlət uçot dərəcəsinin köməyilə ölkəyə kapital axınını tənzim- ləyir. Bununla da tədiyə balansının vəziyyəti (yaxşılaşmasına) və milli valyuta kursunun yüksəlməsinə səbəb olur. Deviz valyuta siya- səti milli valyuta məzənnəsinə xarici valyuta alıb-satması yolu ilə dövlət orqanlarının təsiri metodudur. Milli valyutanın məzənnəsini artırmaq məqsədilə Mərkəzi Bank xarici valyutanı satır və əksinə milli valyutanın məzənnəsini azaltmaq məqsədilə xarici valyutanı alır. Hal-hazırda deviz siyasəti valyuta intervensiyası formasında
68
ə məliyyatlara müdaxilə edərək məzənnəyə təsir göstərir. Bu formanın əsas xarakterik cəhəti ondan ibarətdir ki, o, qısamüddətli dövrdə daha geniş miqyası əhatə edə bilir. Deviz metodunun daha bir forması valyuta ehtiyyatlarının diversifikasiyasıdır. Hər bir döv- lətin iqtisadi qüdrəti onu valyuta, qızıl ehtiyyatlarının həcmi ilə öl- çülür. Valyuta ehtiyyatları əsasən dönərli və sabit olan, beynəlxalq münasibətlərdə qəbul edilən valyutalardan təşkil olunur. Yəni ABŞ dolları, avro, funtsterlinq, yapon iyenası, və s. Dövlət valyuta ehti- yatlarını daim artırmaq marağında olduğundan inflyasiyaya uğrayan valyuta mütəmadi olaraq digər valyuta ilə dəyişir. Eyni zamanda valyuta ehtiyatlarının diversifikasiyası beynəlxalq hesablaşmaları hə- yata keçirmək üçün bir valyutanın satılaraq əvəzində digərinin alınmasında da öz əksini tapır. Deviz metodunun daha bir forması valyutanın devalvasiyası və
məzənnə yuxarı qalxır. Valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi sahəsində Mərkəzi Bankın aşağıdakı funksiyaları var: 1) Kommersiya bankları üçün xaricdən cəlb etdikləri kreditlərin həcminə məhdudiyyətlər qoymaq; 2) valyu- ta, faiz və məzənnə risklərinin həcmlərinin maksimal səviyyəsinin təyin etmək; 3) valyuta ehtiyatların idarə etmək; 4) ölkə ərazisində xarici valyutanın dövriyyə sferasının və qaydalarını müəyyənləşdir- mək; 5) valyuta əməliyyatlarının həyat keçirilməsi üçün lisenzi- yaların razılığını vermək; 6) valyuta əməliyyatlarının uçotu və sta- tistikası üzrə kommersiya banklarına nəzarət etmək; 7) beynəlxalq standartlara uyğunlaşmanı təmin etmək. Dövlətin həyata keçirdiyi valyuta məhdudiyyətlərinin aşağıdakı növləri var: 1) valyuta əməliyyatlarının lisenziyalaşdırılması; 2) val- yuta hesablarının tam və yaxud müəyyən hissəsinin bağlanması; 3) mərkəzi, deviz və müxbir banklarda valyuta əməliyyatlarının mərkəzləşdirilməsi. Valyuta məhdudiyyətlərinin 2 əsas sferasını fərqləndirirlər: Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|