M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cari inflyasiyanın elmi c
- Maliyy
- Antiinflyasiya mexanizminin kompleksliliyi v
69 1) Tədiyyə balansının cari əməliyyatları (ticarət və “görünməyən” əməliyyatlar). 2) Kapital əməliyyatları (kapitalların və kreditlərin hərəkəti, mənfəət, vergi və s. ödəmələrin köçürülməsi). Tədiyyə balansının cari əməliyyatları üzrə aşağıdakı valyuta məhdudiyyət formaları tətbiq olunur: 1) Xarici ixracatçıların (ekspartyorların) gəlirlərinin məhdudlaşdırılması. 2) Xarici ixracatçıların valyuta gəlirlərinin tam və yaxud müəy- yən hissəsinin daxilində məcburi satışı. 3) Xarici tərəfdaşlara xarici valyutanın satışında məhdudiy- yətlərin qoyulması. Milli valyutanın məzənnəsinin artırılması üçün Mərkəzi Bank tərəfindən aşağıdakı birbaşa inzibati tənzimləmə metodlar da tətbiq olunur:
1) Milli qiymətli kağızların xaricilərə satışına və qeyri-rezi- dentlərin investisiyalarına məhdudiyyətlərin qoyulması. 2) Ölkəyə gətirilən və ölkədən çıxarılan valyutanın həcminə məhdudiyyətlərinin qoyulması. 3) Məcburi depozitlər sxeminin tətbiqi. 4)Mərkəzi Bankda xarici valyutada olan borcların mütləq konversiyası (dəyişdirilməsi) və s.
strategiyası. 2. Qiymətlərin dövlət tənzimlənməsi. 1. nflyasiyanın neqativ sosial-iqtisadi nəticələri dövləti müəyyən antiinflyasiya siyasətini, yəni bu neqativ prosesin səbəb-
70
keçirməyə məcbur edir. Təcrübədə bu siyasətin səmərəliliyinin zəruri şərtləri aşağıdakı kimi ifadə olunur: 1) cari inflyasiyanın elmi cəhətdən əsaslandırılmış prinsiplər ə sasında qiymətləndirlməsi; 2) maliyyə, pul, kredit təşkilatları ilə hökumət orqanlarının fəaliyyətinin uzlaşdırılması; 3) antiinflyasiya mexanizminin kompleksliliyi və çox həlqəliliyi. Cari inflyasiyanın elmi cəhətdən əsaslandırılmış prinsiplər ə
ramının işlənib hazırlanması, ilk növbədə, düzgün “diaqnozun” qo- yulmasını mövcud faktiki informasiya massivinin ətraflı təhlili ə sasında bu prosesin elmi cəhətdən dəyərləndirilməsini tələb edir. Burada “diaqnoz” dedikdə, hər şeydən əvvəl, qiymətlərin ümumi səviyyəsinin artımının və cari inflyasiyanı müəyyən edən dərin sə- bəblərin aşkara çıxarılması nəzərdə tutulur. Bu və ya digər “reseptlər” toplusu və onların tətbiqinin nəticələrini müəyyən etmək üçün ölkədə inkişafın indiki dövründə tələb inflyasiyası və ya əksinə, xərc inflyasiyasının təzahürləri ilə qarşılaşdığını aydın görmək olar. Bu təkcə ona görə zəruri deyildir ki, inflyasiyanın qeyd olunan növləri keyfiyyətcə fərqli səbəblərə malikdir, deməli dövlətin onları aradan qaldırmaq üzrə tədbirləri də heç cür eyni tipli ola bilmir, həm də bu ona görə zəruridir ki, təcrübədə bazar sisteminin daxili mexanizmlərinin təsiri altında onların hər birinin aradan qaldırılması potensialı nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənir. Qeyri-mütəşəkkil surətdə fəaliyyət göstərən bazar mexanizmi, sözsüz ki, özündə tələb inflyasiyasının aradan qaldırılması üçün bəzi ilkin şərtləri ehtiva edir. Məlumdur ki, qiymətlərin artırılması zamanı, adətən ölkədə ə halinin daha çox təmin olunmuş, əmanətlərə yüksək meyilliyə malik olan təbəqəsi xeyrinə milli gəlirin yenidən bölgüsü baş verir. Bunun nəticəsində istehlaka orta meyillik ölkədə azalmağa başlayır, bu da istehlakçı tələbinin sıxılmasına və inflyasiyanın monetar faktorlarının kənara çəkilməsinə səbəb olur. 71 Lakin belə məntiqli konstruksiyada ciddi nöqsanı müəyyən etmək çətin deyil. Bu nöqsan qiymətlərin surətli artımı və bu inflya- siya gözləməsinin surətləndirilmiş nəticəsi (əsasən bazar mexanizmi deformasiyaedilmiş və ya kifayət qədər inkişaf etməmiş ölkələrdə) tamamilə əhalini onun istehlak aktivliyinin surətləndirilmiş artımına qarşı oyatmaq qabiliyyətindədir. Bu gün praktiki olaraq sübut olun- muş hesab etmək olar ki, tələb inflyasiyası ümumilikdə sərhəd tanı- mır. Bu, o vaxta kimi davam edir ki, hələ ki, cəmiyyətin həddindən artıq məcmu xərcləri ilə bağlı məhdudiyyətlər gözlənilir. Eyni zamanda təcrübə göstərir ki, onların ölçüsünün məhdudlaşdırılması, adətən dövlətin aktiv müdaxiləsi olmadan mümkün olmur. Xərclər inflyasiyası kifayət qədər özü-özünü “müalicə edir”. Ə gər iqtisadiyyatda rəqabət mühiti qorunub saxlanarsa, onda döv- lətin qiymət dinamikasının tənzimlənməsinə birbaşa müdaxiləsi tələb olunmaya da bilər. “Özünü müalicə” mexanizmi belədir: istehsalın sabit xərclərinin artımı məcmu tələbin yerdəyişməsi de- məkdir, yəni real UDM-un azalması, işsizliyin artımı və uyğun ola- raq əməkhaqqının azalması və əməyin ödənilməsinə dəyişən xərc- lərin aşağı düşməsi inflyasiya prosesinin qeyri-monetar faktorlarını iflic halına salır.
yətlə reallaşdırlması üçün maliyyə, pul-kredit qurumları ilə hökumət orqanlarının (Maliyə Nazirliyi, Mərkəzi Bank) fəaliyyətini uzlaşdırmalı, idarə olunmayan inflyasiyanın durmadan aradan qaldırılmasını təmin etmək üçün bu sahədə sərt saxlamalıdır. Həmin qrumlar onlar tərəfindən həyata keçirilən antiinflyasiya siyasətinin pul-kredit tənzimləyicilərini öz fəaliyyətinin əsasını qoymalıdırlar. Bu məqsədlə antiinflyasiya siyasətini həyata keçirərkən dövlət onun bütün nəticələrini tam nəzərə ala bilmir. Mərkəzi Bank bu şərtlərə riayət edərkən istənilən halda ölkəni artıq pul kütləsi ilə doldurulması həvəsinə uymamalıdır. Əks təqdirdə bu bazar subyektlərinin və böyük əhali kütləsinin həyat səviyyəsinə mənfi təsir göstərə bilər.
72 Antiinflyasiya mexanizminin kompleksliliyi və çox həlqəliliyi. Bu mexanizm ölkədə pul kütləsinin yalnız məhdudlaşdırılmasına ə saslanmamalıdır. Əlbəttə, ÜDM-in strukturunda pul kütləsinin art- ması və xüsusən istehlak mallarına qiymətin yüksəlməsində özünü təzahür edir. Belə bir proses iqtisadi orqanizmin həlqələrinə də zərbə vurur. Əgər inflyasiyaya vaxtında diaqnoz qoyulmazsa, müalicə edilməyibsə,təkcə pul dövriyyəsinin normallaşdırılması ilə kifayət- lənmək lazımi nəticələri verməyəcəkdir. Bu yalnız tələb inflyasi- yasının monetar faktorlarının qiymət dinamikasında üstünlük veril- diyi təqdirdə məna kəsb edir. Bu inflyasiyanı restriktiv pul-kredit siyasətinin alətlərinin köməyilə ölkənin ümumiqtisadi vəziyyəti üçün heç bir ciddi zərər olmadan aradan qaldırmaq mümkündür. Əgər inflyasiya proseslərinin strukturunda qeyri- monetar xarakterli faktorlar üstünlük təşkil edirsə, onların ardıcıl neytrallaşdırılması, həmçinin uyğun fiskal siyasətin (ümumdövlət maliyyəsinin “müalicəsi” ilə əlaqədar) həyata keçirilməsini, investisiya prosesinin stimullaşdırılmasını, rəqabət prinsiplərinin möhkəmləndirilməsini, istehlak xərclərinin məhdudlaşdırılmasını və s. tələb edəcəkdir. nflyasiyanı fəal, əsas tədbirlərin görülməsi yolu ilə ləğv etmək və ya ona passiv uyğunlaşma ilə kifayətlənmək – məsələsinin həllini ə vvəlcədən müəyyənləşdirmək lazımdır. Əks təqdirdə hakimiyyətin fəaliyyəti əməkhaqqının, pensiyaların, maddi yardımların, faiz stav- kalarının, şirkətlərin investisiya xərclərinin (amortizasiya ayırmaları daxil olmaqla) və s.-nin. indeksasiyasını zərurətə çevirir. Əhalinin qiymətlərin davamlı artımına adaptasiyasının bu cür alətləri infl- yasiyanın səbələrinə və mexanizmlərinə deyil, daha onun nəticə- lərinə söykənir. Həmçinin onlar inflyasiya proseslərini nəzərəçar- pacaq dərəcədə gücləndirə bilər. Ümumiyyətlə, büdcə defisitinin maliyyələşdirilməsində borc üsullarından istifadə antiinflyasiya tən- zimlənməsinin komponenti sayılmır. Çünki bu hal, prinsip etibarilə, qiymət dinamikasının stabilləşmə problemini həll etməyərək sadəcə olaraq mövcud problemin həllini gələcəyə keçirir. Keçidin ilkin mərhələsində ölkəmizdə antiinflyasiya tənzimlənməsinin hələ bir variantı da realizə olunmuşdur. Lakin əslində bu, prinsip etibarilə, inflyasiya problemini həll etmirdi. Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|