M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
81 4)Kənd təsərrüfatında satınalma qiymətləri dövlət tərə- findən təyin edilə bilər və çox zaman belə qiymətlərin yuxarı və aşa- ğ ı həddləri müəyyənləşdirilir. Qiymətlərin yuxarı həddinin təyini is- tehlakçıların, alıcıların maraqlarını qorumaq, aşağı həddi təyin edilərsə, istehsalçıların maraqlarını qorumaq nəzərdə tutulur. 5)Kontrakt (müqavilə) qiymətləri 2 tərəf arasında tələb və təklifin təyin edilməsi əsasında müəyyənləşdirilən qiymətdir. Bazar iqtisadiyyatında dövlət inhisar, təbii inhisar və inhisar mövqeli məhsulların qiymətlərini aşağıdakı metodlarla tənzimləyə bilər: 1) Onları özü sabit şəkildə təyin edə bilər. 2) Müəssisə tərəfindən verilən qiymətləri bəyannamə (deklara- siya) tətbiq etməklə təhlil etdikdən sonra təsdiqləyə bilər. 3) Qiymətlərin dondurulması, yəni fövqəladə hallarda dövlət qiy- mətlərin qalxmasına icazə verməmək üçün bir çox vacib məhsulların qiymətini müvəqqəti olaraq dondurur. 4) Dövlət bölməsində rentabellilik səviyyəsini müəyyən edir. 5) Vergi, gömrük dərəcələrini müəyyənləşdirir və bununla qiy- mətlərə təsir göstərir. 6) Dövlət kredit dərəcəsini tənzimləməklə ölkədə sahibkarlıq investisiya mühitinə, son nəticədə istehsal olunan məhsulun qiymətinə təsir göstərir.
1. nvestisiya formaları və investisiya mühiti. 2. nvestisiyaların dövlət tərəfindən tənzimlənməsi. 3. Sturuktur siyasətin mahiyyəti və əsas formaları, metodları. 1. qtisadi ədəbiyyatda investisiya anlayışı fərqli izah olunur. Onları ümumi halda aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar.
82
edilən vəsaitdir. nvestisiya prosesi milli kapitalın artırılması üzrə təkrar is- tehsal prosesinin iştirakçılarının çoxsahəli fəaliyyətidir. nvestisiya prosesi iqtisadi sistemin inkişaf dinamikasına birbaşa təsir göstərir və özündə təkrar istehsal prosesinin bütün mərhələlərinin istehsal, bölgü, mübadilə və istehlakı əks etdirir. nvestisiya prosesində aşa- ğ ıdakı mərhələlər müşahidə olunur: 1) nvestisiya əmtəələrinin yaradılması (maşın və avadanlıqla- rın, texnologiyaların, tikinti obyektlərin, patentlərin və Nau-Hau- ların və s.) prosesıdır. 2) Yeni istehsal gücünün mənimsənilməsi prosesi. 3) Normal rejimdə məhsul istehsal etmək məqsədilə obyektlərin istismarı. 4)Maliyyə vəsaitlərinin sahiblərinin müəyyənləşdirilməsi (inves- torların ya özlərinin, ya da araçı maliyyə təşkilatlarının olmasının müəyyənləşdirilməsi). nvestisiyalara aiddir: pul vəsaitləri, qiymətli kağızlar, daşın- maz və daşınan əmlak, istismar və istifadə hüquqları və s. nvestisiya fəaliyyətinin əsas göstəriciləri bunlardır: 1) nvestisiya əmtəələri. 2) nvestisiyanın sturukturu. 3) nvestisiya prosesinin göstəricilərinin qarşılıqlı əlaqəsi. 4) Kapitala, insana edilən investisiyaların həcmi.
nvestisiya fəaliyyəti, əsasən aşağıdakı maliyyə mənbələri hesabına üç formada reallaşdırılır: 1) Müəssisələrin öz vəsaitləri hesabına edilən investisiyalar. qti- sadiyyatda bu investisiyalar ən yüksək gəlirə malik olan inves- tisiyalar kimi tanınır. Belə ki, müəssisə rəhbərliyi əvvəlcədən hər sərf etdiyi xərcə görə nə qədər əldə edəcəyini proqnozlaşdırır və belə proqnozlar daha dəqiq olur. 2) Borc vəsaitləri hesabına edilən investisiyalar. Belə investisi- yalara bank kreditləri, büdcə vəsaitləri, məqsədli fondların vəsaitləri və s. aid edilir.
83 3) Xarici investisiyalar – belə investisiyalara beynəlxalq təşkilatların, qrumların, xarici dövlətlərin, müəssisələrin və s.-nin vəsaitlərini aid etmək olar.
nvestorlar investisiyalrın qoyulması haqqında qərarı qəbul edərkən bir sıra amillərə əsaslanırlar. Bu amillərdən əsasları kimi aşağıdakıları göstərə bilərik: 1) Müəssisənin, firmanın sənayenin hansı sahəsinə aid olması və tələbin yüksəldiyi halda nəticəsində investisiya qoyuluşlarının geri qaytarılma müddətinin nə dərəcədə tez mümkünlüyü. 2) Müəssisənin, firmanın idarə olunmasının səmərəliliyi. Bura müəssisənin iqtisadi maliyyə göstəriciləri və müəssisə rəhbərlərinin portfel investisiyaları sahələrində görəcəyi tədbirlər planı aid edilir. 3) Müəssisənin, firmanın əmlakının quruluşu haqqında informasiyanın olması. 4) Müəssisənin, firmanın rentabelli olması. nvеstisiya prоsеsində istifadə оlunan risk anlayışı invеstоr tərəfindən qоyulan vəsaitin itirilməsi və ya arzu оlunmaz nəticələrlə üzləşməsi еhtimalından ibarətdir. Invеstisiya iqliminə təsir еdən amillər riskin azalması və ya artmasına təsir еtdiyi üçün оnlar həm də risk amilləri kimi də хaraktеrizə оlunur. Risklər müхtəlif оlsa da оnlar ümumi halda iki qrupda təsnifləşdirilir: • ölkənin siyasi-iqtisadi vəziyyəti ilə хaraktеrik оlan ümumi risklər; • kоnkrеt оbyеktlə bağlı kоmmеrsiya riski fоrmasında mövcud olan risklər. Risk əmsalının müəyyən еdilməsi üçün aşağıdakı fоrmuldan istifadə еdilir: R= I/S Burada, R - risk əmsalı; S - invеstоrun rеsurslarının həcmi; I - kоnkrеt invеstisiya qоyuluşunda baş vеrə bilən itkinin maksimal həcmidir. 2. Bazar iqtisadiyyatında dövlət investisiya fəaliyyətinin aktiv- ləşdirilməsi üzrə aşağıdakıları tədbirlər həyata keçirir:
84
hüquqlarının qorunması, vergi qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi, lisenziyalaşdırmanın və müqavilə hüquqlarının inkişaf etdirilməsi.
nstitutsional sistem
Makroiqtisadi amillər Təbii resurs potensialı Kadr
potensialı,sahibkarlıq
nvestisiya potensialı Bazar mühiti amilləri Maliyyə kredit potensialı Sosial,sosial-mədəni amillər
nfrastruktur potensialı Təşkilati idarəetmə amilləri Sahə və sferaların investisiya mühiti Regionların və zonaların investisiya mühiti
Risklər Maliyyə şərtləti Siyasi şərtlər Düvlət
tənzimlənməsi və idarəetmə şərtləri Təbii və sosial şə rtlər Risklər Ü m um iq tis ad i ş
ər tlə
r ba za r m ex an iz m i ş ər tlə ti N ot m at iv -h ь qu qi ş ər tlə r nf or m as iy a tə m in at ı şə rt lə ri
M ot iv as iy a şə rt lə ri S os ia l,e
tn oq ra fik ,s os ia l- m əd ən i ş ər tlə
r
qt is ad i ş ər tlə
r Elmi-texniki və innovasiya potensialı
mühiti Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|