M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn

 

93

Bazar iqtisadiyyatında dövlət struktur dəyişiklikləri həyata keçirmək 

üçün  və  texnika  texnologiyanın  yeniləşdirilməsini,  məhsulun 

keyfiyyətinin  artırılmasının  və  rəqabət  qabiliyyətini  gücləndirmək 

üçün  amortizasiya  siyasətini  tətbiq  edir.  Sahibkarlar  istehsal  prose-

sində  istifadə  etdikləri  əsas  fondlarının  qiymətlərini  (dəyərini)  təd-

ricən ilbəil istehsal  etdikləri məhsulun qiymətinə daxil edir.  Dövlət 

texnika  texnologiyanın  dəyərinin  birdəfəlik  olaraq  silinməsinə  və 

qiymətlərin  kəskin  artırılmasına  yol  verməmək  üçün  amortizasiya 

siyasətində amortizasiya ayırmalarının həddini müəyyənləşdirir.  

 

Mövzu 11. Dövlətin aqrar siyasəti 

 

Plan: 

 

1. Aqrar siyasətin mahiyyəti.  

2. Dövlətin aqrar siyasətinin reallaşdırılması metodları. 

 

1.  Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  əhalinin  ərzaq  təminatı  və 

ə

rzaq  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi  dövlətin  əsas  vəzifələrindən 

birinə  çevrilir.  Dövlət  özünün  bu  funksiyasını  aqrar  siyasətin  for-

malaşdırılması və reallaşdırılması yolu ilə  həyata keçirməyə çalışır. 

Bu  zaman  dövlətin  aqrar  siyasəti  əsas  aşağıdakı  vəzifələrin  yerinə 

yetirilməsinə    istiqamətlənir.  Hər  bir  dövlətin  öz  coğrafi  iqlim 

şə

raitindən asılı olaraq spesifik aqrar siyasəti formalaşdırır. Dövlətin 

ə

sas  məqsədi  isə  əhalini  yerli  ərzaq  məhsulları  ilə  təmin  etmək  və 

yerli  istehsalçıların  mənafelərini  qorumaqdan  ibarətdir.  Формалар 

kimi hцгуги тяминат, əмтяя истещсалчыларынын эəлирляринин давамлы-

lıьына    малиййя  дястяйи,  iнфраструктур  ilə  və  mадди-техники  тя-

минат, eлми, informasiya və кадр тяминатı, xариcи игтисади фяалиййят 

цзря дястяк çıxış edir. 

Dövlət  aqrar  siyasəti  həyata  keçirmək  üçün  bir  sıra 

metodlardan istifadə edir: 

1.

  Чатышмайан ганунвериclik актларынın гябул едилмяси və 

кейфиййятинин  йахшылашдырылмасы,  qаршылыглы  ялагяли  бир-бирини  инкар 

етмяйян норматив-щцгуги актларын там  системинин йарадылмасы. 

 

94

2.

  Мящсулун истещсалчыларынын вя  сатышын квоталашырылмасы. 

3.

  Дотасийа вя компенсасийаларın tədbiqi. 

4.

  Зяманятли минимал гиймят, эиров  гиймятлярин тятбиги. 

5.

  Эцзяштли,  елми-ясасландырылмыш  кредитляшмя  вя  верэийя 

cялб етмя. 

6.

  Сыьортаnın tədbiqi. 

7.

  Хариcи  рягиблярин тотал dempinq мцдахилясиндян  мцда-

фия, iдхал едилян ярзаг мящсулларына,gюмрцк тарифляринин, компен-

сасион  йыьымларын,  верэилярин  вя  с.    кюмяйиля  ярзаг  тящлцкясиз-

лийинин тямин едилмяси. 

8.  Кредитлярə дювлят зяманяти. 

9.

  АСК-нын  фяалиййятинин  дайаныглылыьынын  йцксялдилмяси 

марагларында ишляйян инфраструктурun, tопдан сатыш вя пяракяндя 

сатыш  базарлар,  əмтяя  биръаларынын,  йармаркаларын,  hərracлар  

системинин йарадылмасы. 

10. Хидмятин  маркетинг системинин йарадылмасы, iхрачатчы-

nın  хариcи базара чыхышı üzrə маркетинг хидмяти. 

11.

 Инвестисийa,  торпаг,  кооператив  банклар  системинин 

йададылмасы,  стратеъи  хариcи  инвесторларын,    йени  аваданлыгларын 

идхалынын тапылмасы. 

12.

 Лизинг механизминин ишлянилиб щазырланмасы. 

13.

 Кейфиййятcя йени техниканын истещсалында вя апарыcы тех-

нолоэийаларын  тятбигиндя  мцяййян  щиссянин  малиййяляшдирилмяси, 

yени техниканын истещсалы вя истифадясиндя эцзяштли кредитляшдирмя, 

верэигойма, сцрятляндирилмиш амортизасийа, Йени техниканын ялдя 

едилмяси вя  машын, трактор паркынын дястяклянмяси. 

14.

 Елмтутумлу АСК-нын мящсулларınа сифаришлярин, техноло-

эийаларын,  техноинкубаторларын  тяшкил  едилмясинин  стимуллашдырыл-

масы йолу иля базарын формалашдырылмасына дястяйин  эюстярилмяси, 

eлми-методик мяслящятлярин гисмян малиййяляшдирилмяси. 

15.

 Дцнйа  стандартларына  мцвафиг  сявиййядя  АСК  цчцн 

кадрларын щазырланмасы  вя АКС-нын структур бюлмяляринин, ямяк-

дашларынын,  менежерлярин,  сащибкарлыран  дювлят  щазырланмасы, 

ихтисасларынын  йцксялдилмяси  системинин  щазырланма  сявиййясинин 

зярури стандарлара гядяр малиййяляшдирилмяси йоллу иля тяшкили. 

---

 

95

lk  növbədə,  kənd  təsərrüfatı  sahələrinin  maddi-texniki  baza-

sının  olması  məsələsinə  diqqət  yetirilir.  Belə  ki,  ilk  növbədə, 

istehsalçıların lazım olan kənd təsərrüfatı avadanlıqları ilə təminetmə 

məsələsinə diqqət yetirilir. Bunun üçün dövlət səviyyəsində texnika 

və  avadanlığın  alınmasına  vəsait  ayrılır  və  yaxud  qrantlar  verilir. 

Digər  tərəfdən  sənaye  ilə  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  qiymətləri 

arasında dispraporsiyanın olması aqrar sahəyə xüsusi yanaşma tələb 

edir.  Bunun  üçün  dövlət  bu  sahənin  istehsalçılarına  güzəştli  qiy-

mətlərlə yanacaq, elektrik enerjisi və gübrə satışını təşkil edir. Döv-

lət səviyyəsində həyata keçirilən tənzimləyici tədbirlərdən biri kənd 

təsərrüfatı  məhsullarının  satınalma  qiymətlərinin  təyin  edilməsidir. 

Belə  bir  təcrübə  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  ( EÖ-də)  tətbiq  edilir.  Bu 

tədbir vasitəsilə dövlət iki məqsədə nail olur.  Birincisi,  qiymətlərin 

həddən  artıq  yüksək  olmasına  yol  vermir  (istehlakçıların,  əhalinin 

maraqlarını  qoruyur),  ikincisi,  qiymətlərin  həddən  artıq  aşağı  düş-

məsinə yol vermir (istehsalçıların, fermerlərin maraqlarını qoruyur). 

Optimal  seçilən  satınalma  qiymətləri  həm  istehsalçıların  xərclərini, 

mənfəətini, həm də sosial cəhətdən zəif olan əhalinin imkanlarını və 

kənd təsərrüfatı məhsullarının xammal kimi istifadə edildiyi sənaye 

sahələrinin  maraqlarını  nəzərə  alır.  Dövlət  səviyyəsində  həyata 

keçirilən tənzimləmə vasitələri kimi maliyyələşdirmə çıxış edir. Bu 

zaman  dövlət  aşağı  faizli  ucuz  kreditlərin  verilməsinin  həyata 

keçirilməsini və büdcədən maliyyələşdirməni reallaşdırır. Kreditlərin 

verilməsində  dövlət  Mərkəzi  Bank  vasitəsilə  aqrar  bölmənin  in-

kişafını  stimullaşdırır  və  ipoteka  kreditlərini  həyata  keçirir.  Eyni 

zamanda,  digər  stimullaşdırıcı  tədbirlər  kimi  Nazirlər  Kabinetinin 

qərarları əsasında vergi güzəştlərini və yaxud vergidən azadolmaları 

göstərmək olar. Məsələn: respublikamızda torpaq vergisindən başqa 

digər  vergilərdən  kəndli  fermerlər  5  il  müddətinə  azad  olunurlar. 

Ə

sas  tədbirlər  kimi  daxili  istehsalçıların  maraqlarını  artırmaq  üçün 

subsidia və subvensialardan istifadə olunur. Əsasən subsidia və sub-

vensialar  yerli  istehsalçıların  nəqliyyat  xərclərinin  ödənilməsi  üçün 

verilir.  Bu  zaman  dünya  bazarlarına  çıxan  yerli  ictehsalçılar  dünya 

bazar  qiymətindən  nisbətən  aşağı,  yaxud  ona  bərabər  qiymətlə 

bazara  çıxışı  əldə  edirlər.  Bu  da  onların  rəqabət  qabiliyyətliliyini 

 

96

artırır.  Eyni  zamanda,  dövlət  ölkəyə  gətirilən  keyfiyyətsiz  məhsul-

ların qarşısını almaq üçün normalar tətbiq edir ki, onlara da vaxtaşırı 

yenidən  baxılır.  Keyfiyyətsiz  məhsulların  ölkəyə  gətirilməsinin 

qarşısını  almaq  üçün  dövlət  antidempinq  siyasətini  həyata  keçirir. 

Həyata  keçirilən  əsas  tədbirlərdən  biri  də  sığortanın  təşkil  edil-

məsidir. Aqrar bölmədə fəaliyyət  göstərən subyektlərin maraqlarını 

qoruyub, onları stimullaşdırmaq üçün dövlət fövqəladə hallardan və 

təbii fəlakətlərdən sığortalamanı həyata keçirir. Əsas birbaşa tənzim-

ləmə  mexanizmləri  kimi  dövlət  səviyyəsində  qısa  və  uzunmüddətli 

dövlət proqramların qəbul edilərək reallaşması çıxış edir. Dövlət öz 

ə

rzaq  fondunu  təmin  etmək  məqsədilə  sifarişlər  tətbiq  edir  və  çox 

zaman  satınalma  qiyməti  ilə  satılmayan  məhsulları  özü  alaraq  ya 

ə

rzaq  fondunun  formalaşmasına,  ya  da  digər  dövlətlərə  humanitar 

köməkliyin  göstərilməsində  istifadə  edir.  Bunun  üçün  dövlət 

satınalmaları  reallaşdırır.  Dövlət  satınalmaları  üçün  vəsait  dövlət 

büdcəsindən ayrılır. 

qtisadi ədəbiyyatda transfоrmasiya dövrünü yaşayan ölkələrin 

kənd  təsərrüfatında  bazara  kеçid  şəraitində  aşağıdakıların  yеrinə 

yеtirilməsi zəruridir: 

-  aqrar sahədə  bazar münasibətlərinin inkişafının  institusiоnal 

bazasının təkmilləşdirilməsi; 

-  kənd təsərrüfatı əmtəə istеhsalçılarının gəlirlərinin artırılması 

məqsədilə  qiymətlərin  tənzimlənməsi,  subsidiyaların  vеrilməsi  və 

yardımlar göstərilməsi; 

- kənd təsərrüfatı məhsulları bazarının tənzimlənmə mехaniz-

minin  işlənib  hazırlanması  və  milli  kənd  təsərrüfatının  dünya 

bazarına intеqrasiyası; 

- yardımçı və ailə təsərrüfatlarının bazara intеqrasiyası, оnların 

rеsurs və krеdit bazarlarına çıхışının asanlaşdırılması; 

- kənd təsərrüfatı əmtəə istеhsalçılarına infоrmasiya, məsləhət 

х

idməti sistеminin fоrmalaşdırılması və tətbiq еdilməsi aqrar sahənin 

idarə оlunmasında infоrmasiya tехnоlоgiyalarının inkişafı; 

-  kənd  əhalisinin  kənd  təsərrüfatından  kənar  məşğulluğunun 

stimullaşdırılması; 

---