M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
623
T ədqiqatçı bir sıra tərcümə nümunələrinin peşəkarlıq səviyyəsini d əyərləndirmək üçün eyni əsərin həm rus dilinə, həm də Azərbaycan dilinə t ərcümə variantlarını orijinalla müqayisə edir. Buradan bir daha aydın görünür ki, G.Həsənova problemə peşəkarcasına yanaşmağı, faktı hərtərəfli və dərindən təhlil etməyi, dəyərləndirməyi və müvafiq n əticələrə gəlməyi yaxşı bacarır. Amerika ədəbiyyatının Azərbaycan dilinə tərcümə edilən nümunələrinin b ədii-estetik, ideya, üslub, janr məziyyətlərini diqqətə çatdıran tədqiqatçı tərcümə materialını orijinalla müqayisə edir, maraqlı mülahizələr irəli sürür. Amerika
ədiblərinin əsərlərinin vaxtı ilə daha çox ikinci dildən – rus dilind
ən tərcümə edilməsinin obyektiv səbəblərlə - Azərbaycanın Sovet respublikalarından biri olması və dünyaya daha çox rus dili ilə çıxması ilə əlaqələndirən tədqiqatçı həmin tərcümə nümünələrinin əksəriyyətinin mükəmməl olduğu və onların ikinci növ tərcümələr saymağın ədalətsiz olduğunu bildirən sahə müt əxəssislərinin fikri ilə razılaşdığını qeyd edir. O, Zeydulla Ağayev, Niyazi Mehdiyev, Manaf Süleymanov, Sabir Mustafa, Q əzənfər Paşayev, Vilayət Quliyev, Ağasəlim Hacıyev, İsmət Rüstəmov, Sevil Nuriyeva və digərlərinin tərcümə sah
əsindəki uğurlarını xüsusi vurğulayır. İngilisdilli ədəbiyyatın tərcümə
nümun ələrini tədqiq etməklə kifay ətlənməyən, tədqiqatçı həm də milli tərcüməşünaslığın araşdırılması tarixin ə bir nəzər salır. İngilisdilli ədəbi nümunələrin tərcüməsi ilə bağlı İsmixan R əhimovun, Ruhulla Axundovun, Mirzə İbrahimovun, Bəşir Nəbiyevin, Əkbər Ağayevin son dövrlərdə Vilayət Quliyevin, Asif Rüstəmlinin və bir sıra digər mü əlliflərin tərcüməşünaslıqla bağlı məqalələrinə nəzər salan tədqiqatçının bu fikri il ə razılaşmamaq olmur ki, ümumiyyətlə, bizdə tərcümə tənqidi çox zəifdir. Elmi-t ədqiqat işinin II fəslinin “Azerbaijan İnternational” (“Aİ”) jurnalında “Az ərbaycan ədəbiyyatı” adlı yarımsərlövhəsində müəllif əminliklə yazır ki, Az ərbaycan ədəbiyyatının ingilis dilinə tərcümə yolu ilə bütün dünyaya tanıdan n əşrlərdən biri, bəlkə də birincisi bu jurnaldır (70). 1993-cü ildən nəşrə başlayan 624
jurnalın öz səhifələrində digər sahələrlə yanaşı Azərbaycan ədəbiyyatına da geniş yer ayırır. Təsadüfi deyil ki, ulu öndər Heydər Əliyev bu jurnalın Azərbaycan m ədəniyyətini, ədəbiyyatını Amerikada təbliği sahəsindəki fəaliyyətini çox yüksək qiym ətləndirmişdir. T ədqiqatçı yazır: “Dədə Qorqud”, əfsanə və rəvayətlər, görkəmli ədiblərin h əyat yaradıcılığından bəhs edən yazılar, bədii əsərlərdən parçalar, demək olar ki, jurnalın hər bir nömrəsində özünə müəyyən qədər yer alır. (səh. 75) G.Həsənova göst
ərir ki, bu nəşr akademik Kamal Talıbzadənin, Anarın, Vaqif Səmədoglunun, Jal
ə Qəribovanın, Zeydulla Ağayevin, İsmixan Rəhimovun, Gülhüseyn Hüseynoğlunun, Murtuz Sadıqovun, Kamal Abdullanın, Fərid Ələkbərovun, bir sıra digər qələm əhlinin Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı məqalələrini dərc etmiş, “D ədə Qorqud” dastanından, Səməd Vurğun, Məmməd Araz, Almaz İldırım, B əxtiyar Vahabzadə, Elçin, Anar, Vagif Səmədoğlu. Əli Kərim, Natiq Rəsulzadə, X əlil Rza, Ulutürk, Abdulla Şaiq, Mir Cəlal Paşayev, İsmayıl Şıxlı, Ramiz Rövşən, Vaqif Bayatlı Önər, Çingiz Abdullayev, Afaq Məsud, Fikrət Qoca, Sabir Əhmədli v ə digər Azərbaycan ədəbiyyatı nümayəndələrinin yaradıcılığından ingilis dilində nümun ələr dərc etmişdir. Tədqiqatçı həmin tərcümələrin peşəkarlıq səviyyəsini kifay ət qədər əhatəli və dərindən təhlil etmiş, dəyərləndirmişdir. Poetik t ərcümələrin daha çox sətri tərcümə səviyyəsində olduğunu diqqətə çatdıran G.H əsənova yazır ki, hər halda bu yolla ingilis oxucu şairin poetik dünyasına daxil ola bilir. N əşr nümunələrinin tərcümə variantlarını təhlil süzgəcindən keçirən iddiaçı konkret nümun ələrə istinad edərək bu qənaətə gəlir ki, tərcümələri qənaətbəxş hesab etm ək olar. II f əslin “Mir Cəlal Paşayev yaradıcılığı ABŞ”-da adlı yarımsərlövhəsində t ədqiqatçı Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, professor Mir Cəlal Paşayevin ABŞ oxucularına ingilis dilində təqdim olunan irsi barədə geniş bəhs edir. Yazıçının anadan olmasının 90 illiyi münasibəti ilə “Aİ” jurnalı Mir Cəlal Paşayev yaradıcılığına dəfələrlə müraciət etmiş, onun bir sıra əsərlərinin, o
625
cüml ədən “Öyrəncəli” “İclas qurusu” hekayələrini ingilis dilində tərcüməsini vermişdir. 1998-ci ild ə ABŞ-da Həsən Cavadinin tərcüməsində Mir Cəlalın hekayələr kitabı nəşr olunmuşdur. Həmin kitab səfir Hafiz Paşayevin “90 illik yubiley. Atamı xatırlarkən” adlı məqaləsi ilə başlayır. Bu oğulun ata haqqında sıradan bir yazısı, xatir əsi deyil. Bu yazı Mir Cəlalın keşməkeşli, eyni zamanda zəngin, mənalı, şərəfli bir ömür yoluna, yazıçının irsinə bir baxışdır. G.Həsənova xatirədən g ətirdiyi və həm ingilis, həm də Azərbaycan dilindəki variantlarda verdiyi və müqayis ə etdiyi sitatlarla Mir Cəlal yaradıcılığı, onun həyat yolu haqqında geniş t əəssürat yaradan məqaləni dərindən təhlil edir, dəyərləndirir. Mir C əlalın ABŞ-da nəşr olunan kitaba daxil edilən hekayələrini mövzu, m əzmun, ideya baxımından araşdıran G.Həsənova mütərcimin əsərin “Giriş” hiss əsində irəli sürdüyü müddəalara da münasibət bildirir, o, hekayələrin t ərcüməsini əsasən dolğun məqbul hesab etsə də, xırda nöqsanların olduğunu da yazır. “İclas qurusu” hekayəsini təhlil edən G.Həsənova bu qənaətə gəlir ki, müt
ərcim bəzən yazıçının təsvir etdiyi obrazı ifrat dərəcədə “bəzəyir”, halbuki, yazıçı istəsəydi, həmin surəti özü o şəkildə təqdim edərdi. Tədqiqatçı Həsən Cavadinin bir sıra mülahizələrinin qüsurlu olduğuna da diqqəti çəkir. Məsələn: H əsən Cavadi Bakının 1918-ci ildə ingilislər, sonra Osmanlılar tərəfindən işğal edildiyini yazır, halbuki, Osmanlı Türkiyəsi Azərbaycanı erməni-bolşevik işğalından xilas etmək üçün Azərbaycana yardım etmişdir. H.Cavadi, Füzuli bar ədə, “Molla Nəsrəddin” jurnalının əmədaşları haqqında bəhs edəndə də səhvlərə yol vermişdir. Dissertasiyanın “Nəticə” hissəsində iddiaçı toxunduğu problemlə bağlı öz q ənaətlərini ümumiləşdirir. Çağdaş Azərbaycan-Amerika ədəbi əlaqələrinin inkişafında bədii tərcümənin mühüm rol oynadığını, elə buna görə də müstəqillik ill
ərində bu sahəyə daha ciddi qayğı göstərildiyini qeyd edir. G.Həsənova son illər rus dili vasit əsi ilə tərcümələrin azaldığını, ingilis dilindən birbaşa Azərbaycan dilin
ə edilən tərcümələrin artdığını, SSRİ-nin çökməsindən sonra başlayan və Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|